‘In The Brotherhood is verkrachting een vorm van communicatie’

Carolina Bianchi wil alvast één ding vooropstellen: ze is geen strijder tegen het patriarchaat. Het werk van de Braziliaanse schrijver, theatermaker en kunstenaar raakt aan thema’s zoals seksueel geweld, femicide en mannelijkheid, dat zeker. “Maar ik ben geen activist, dat moet ik blijven herhalen. Ik ben een kunstenaar die vragen stelt over de relatie tussen kunst en geweld; dat wordt vaak gereduceerd tot ‘kunst tegen het patriarchaat’. Als ik iemand anders was, zou ik dat probleem misschien niet hebben. Maar als je bepaalde trauma’s eenmaal hebt gedeeld, word je al snel in een hokje gestopt.”

Bianchi bracht in 2023 een schokgolf door de theaterwereld met haar performance The Bride and the Goodnight Cinderella, die werd geïnspireerd door haar eigen verkrachting zo’n tien jaar eerder. Op het podium nam ze rohypnol, dezelfde drug die destijds in haar drankje werd gestopt, waarna de andere performers zich symbolisch aan haar lichaam vergrepen. In Brazilië heeft de drug de bijnaam Goodnight Cinderella. De performance leverde emotionele reacties, de woede van conservatieve politici en talloze prijzen, nominaties en lovende recensies op. Het was het eerste hoofdstuk van een trilogie, Cadela Força (Bitch Force, of Wijvenkracht), die ze met haar Braziliaanse collectief Cara de Cavalo creëerde.

Deel 2, The Brotherhood, ging dit jaar in première en is van 18 tot 20 juni te zien op het Holland Festival. Ook deze voorstelling wordt door recensenten geprezen om de confronterende wijze waarop Bianchi aantoont hoe machtssystemen en ‘broederschapscodes’ seksueel geweld normaliseren. Ze verbindt performance en radicale poëzie met reflecties op zowel haar eigen trauma’s als op de kunstgeschiedenis. “De nadruk ligt op theater en hoe we daarin seksueel geweld en specifiek verkrachting representeren”, aldus Bianchi. Wie deel 1 niet heeft gezien, zal The Brotherhood even goed kunnen volgen, benadrukt ze.  “Het vorige hoofdstuk draaide vooral om de gevolgen voor slachtoffers. In dit deel bevraag ik ook de rol van het publiek, en onze eigen gemengde gevoelens tegenover kunst en geweld.”

Bianchi stuitte op de term ‘broederschap’ in haar eigen onderzoek naar de machtsstructuren achter seksueel geweld en hoe we daarover spreken. De term werd bedacht door de Argentijnse socioloog en filosoof Rita Segato. Zij schreef over een reeks van honderden verkrachtingen en moorden op vrouwen in Ciudad Juarez in Mexico in de jaren 90 en 00. De meeste daders werden nooit veroordeeld. Het systeem dat hen beschermde, noemde Segato ‘een broederschap’.

Omringd door mannen

Bianchi: “Het gaat om een relatie die als doel heeft om anderen buten te sluiten. Daarvoor bestaan geheime codes en eigen vormen van communicatie; verkrachting is daar onderdeel van.” Volgens Segato is verkrachting voor daders een communicatiemiddel, een manier voor mannen om te laten zien wie het meest machtig en harteloos is. De vrouw is niets dan een object in hun verhaal.

Toch leerde Bianchi gaandeweg dat een broederschap niet alleen door mannen in stand wordt gehouden, en die niet alleen vrouwen raakt. Niet voor niets wordt ze op het podium omringd door mannen, haar eigen collega’s waarmee ze al jaren samenwerkt. Zij waren nauw betrokken bij de productie. “Zij wilden heel graag dat systeem onderzoeken. Voor veel mannen is de broederschap namelijk ook gewelddadig, het komt met een hoge prijs. Je moet veel opgeven – speelsheid, zachtheid, een feminiene kant. Die pijn wil ik erkennen, daar gaat de voorstelling ook over: niemand is veilig voor dit geweld.”

Ook het idee dat alleen mannen deel kunnen uitmaken van de broederschap, liet Bianchi varen. “Ik ben de broederschap gaan begrijpen als een systeem dat open is voor iedereen. Je kunt er deel van uitmaken als je bereid bent om mee te doen aan de uitsluiting en vernedering van anderen, vooral andere vrouwen. Het gaat ons allemaal aan.”

De voorstelling draait dan ook vooral om identificatie: waar willen we bij horen, naar wie kijken we op, wie heeft ons gevormd? Ze spaart zichzelf en daarmee het publiek niet. “Je wilt mij misschien zien als een feministische kunstenaar die los van staat van de broederschap, maar dat klopt niet. Ik heb het veel over de grootmeesters van het theater, zoals de Poolse theatermaker Tadeusz Kantor die ik erg bewonder; dat zijn allemaal mannen. Zij mochten de verhalen maken; lange tijd mochten vrouwen niet op het podium staan of theater maken. Ik lijd onder die uitsluiting en het gevoel dat ik nooit dat niveau zal bereiken, maar ik ben óók door die grootmeesters beïnvloed en geïnspireerd. Die complexiteit, dat verlangen om zelf tot de broederschap te behoren, daar zal ik het over hebben.”

Liefde of seksueel geweld?

Een antwoord op de vraag hoe we over seksueel geweld zouden moeten spreken in de kunst, heeft Bianchi niet. “Deze trilogie is mijn poging om daar antwoorden op te vinden.” Het letterlijk uitbeelden van een bewusteloze vrouw in deel één van de trilogie, was zo’n poging. In deel twee speelt ze een levend, maar haast mythisch personage. “Zo voelt het namelijk ook als je wakker wordt na een verkrachting: alsof je er niet echt bent, als een geest.”

Bianchi grijpt veel terug op oude mythen en de vertellingen daarvan in de kunstgeschiedenis. In The Brotherhood toont ze een schilderij van de schilder Rubens waarop het verhaal van Persephone wordt uitgebeeld. Deze Griekse godin werd volgens de mythe door Hades ontvoerd, gedwongen met hem te trouwen en om helft van het jaar bij hem in de onderwereld door te brengen. Ze werd dus verkracht; Bianchi gaat daar in de voorstelling uitgebreid op in. “Ik kreeg later van een collega te horen dat zij het altijd als een liefdesverhaal hadden gezien, niet als verkrachting. Maar dat is het óók: het zou heel goed kunnen dat Persephone op enig moment verliefd is op Hades en bij hem wil zijn. Die complexiteit vind ik juist interessant.”

Bianchi rekent in ieder geval af met het narratief dat ook op haar wordt geplakt: dat van een slachtoffer dat haar trauma omzet in strijdbaarheid. “Dat idee van een hero’s journey wijs ik af, daar heb ik het veel over in de trilogie. Door deze voorstellingen te maken is mijn pijn niet verdwenen. Ik voel me ook niet trots dat ik het ‘te boven ben gekomen’ of iets dergelijks. Seksueel geweld leidt juist tot verwoesting, dáár wil ik het over hebben. Ik kan de pijn misschien transformeren en er een collectief perspectief van maken. Dat is de kracht van theater, en dat is ontzettend mooi. Maar die wond zal nooit helemaal verdwijnen.”