Kunnen we in Nederland de politie afschaffen?

Het lijkt een utopie, maar in de Verenigde Staten winnen voorstellen in deze richting aan kracht sinds de Black Lives Matter-opleving in 2020. In steden als Los Angeles en New York werden voorstellen aangenomen om een deel van het politiebudget over te hevelen naar sociale voorzieningen. In Minneapolis, de stad waar George Floyd werd gedood, nam de gemeenteraad zich in juni 2020 zelfs voor de politie helemaal af te schaffen en te vervangen door een nieuwe ‘publieke veiligheidsstructuur’ – al is onduidelijk hoe dat plan vervolg zal krijgen.

Actiegroepen als A World Without Police stellen op weg naar een andere, politievrije samenleving een drievoudige eis: disempower (minder macht voor de politie en meer voor lokale gemeenschappen), disarm (agenten minder wapens geven in plaats van meer) en disband (ontmantelen van politie-eenheden, om te beginnen bijvoorbeeld gewelddadige ‘anti-crime crime units’).

Dat betekent niet: morgen de politie afschaffen zonder er iets voor in de plaats te stellen. Wel: werken aan alternatieven die zowel voorzien in noodhulp, als in preventie van criminaliteit op de langere termijn. Initiatief MPD150 uit Minneapolis pleit voor het ‘strategisch weghalen van budgetten en verantwoordelijkheden bij de politie, en vanuit gemeenschappen zorgen voor veiligheid, ondersteuning en preventie’. Als ergens eenmaal agenten aan te pas moeten komen, is het eigenlijk al te laat, redeneren de abolitionisten.

Er zijn tal van betere manieren om onveiligheid aan te pakken dan een blik agenten opentrekken, blijkt uit studies. Soms blijken effectieve oplossingen simpel: de beste oplossing tegen overlast van daklozen blijkt om hun meteen een woning, met begeleiding, te geven, zoals in Finland gebeurt in het Housing First-beleid.2 Een overheid die soft- en harddrugs geleidelijk legaliseert, neemt daarmee de georganiseerde criminaliteit veel wind uit de zeilen. En criminoloog Gwen van Eijk legde al eens op OneWorld uit dat je wapengeweld niet voorkomt door de politie massaal te laten fouilleren, maar door structurele preventieve maatregelen.

En waarom zouden agenten – of nieuwe eerstehulpverleners – eigenlijk nog standaard een vuurwapen moeten hebben? In het Verenigd Koninkrijk en in IJsland is dat helemaal niet het geval: agenten zijn daar beter getraind in de-escalatie, en alleen speciale eenheden hebben beschikking over vuurwapens. Dat zorgt voor duidelijk minder politiegeweld: in IJsland werd in de laatste 75 jaar slechts één keer iemand neergeschoten door de politie.

Met het ideaal van een wereld zonder politie in het achterhoofd, kunnen we ervoor zorgen dat wat nu nog de politie heet, geleidelijk alleen nog nodig is voor een beperkt aantal taken. In de eerste plaats voor opsporing: verdachten van zware misdrijven vinden en oppakken en onderzoek doen naar mensenhandel en cybercrime. En ten tweede – zolang we nog niet in een perfecte wereld leven – als laatste gewapende optie achter de hand. Voor als de-escalatie écht niet werkt, of als er georganiseerde misdaad in het spel is.

Zo ver is de Nederlandse politiek nog niet. Behalve dan in radicaal-linkse kringen: de Internationale Socialisten en Grenzeloos willen ‘het zogenaamd onmisbare karakter’ van de politie aan de orde stellen. Maar alle politieke partijen die in maart van dit jaar meededen aan de verkiezingen, van SP tot VVD, pleiten in hun programma voor méér agenten en méér middelen voor de politie – op één partij na (Bij1). De linkse partijen besteden in hun programma wel aandacht aan misstanden als racisme en politiegeweld, maar allemaal gaan ze er impliciet van uit dat voor meer veiligheid ook meer politie nodig is.

Hoe een wereld zonder politie er precies uit zal zien en of zo’n wereld er überhaupt kan komen, weten we niet. Concrete plannen in die richting zijn makkelijker voor te stellen: kiezen voor preventie en de-escalatie, en het weghalen van taken en wapens bij de politie. We weten in elk geval wel zeker dat het huidige systeem niet goed werkt: twee derde van de Nederlanders is ontevreden over hoe de politie haar werk doet, belangrijke problemen worden niet echt opgelost, en racisme en politiegeweld komen te vaak voor. De vraag is niet óf dat beter kan, maar hóe. En wie genoeg durf heeft om ook in Nederland te pleiten voor het radicaal omvormen of uiteindelijk afschaffen van de huidige politie.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 18 december 2020.