Angélique Kidjo als Yemandja in de gelijknamige voorstelling. Beeld: Doug Mason
Interview

Grammy-winnares Angélique Kidjo: ‘Afrika is geen trend’

Afrikaanse muziek is hot en dat werd ‘hoog tijd’, zegt de Beninese wereldster Angélique Kidjo (61). Zij opende dit jaar het Holland Festival en heeft een hoofdrol in de voorstelling Yemandja, over de slavernij vanuit Afrikaans perspectief. ‘Dat trauma is in Afrika omhuld met stilte.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Wie meervoudig Grammy-winnares en Afrikaanse wereldster Angélique Kidjo (61) één vraag stelt, krijgt niet één antwoord, maar een hoorcollege. De 61-jarige zangeres uit het West-Afrikaanse Benin opende onlangs het 75ste Holland Festival, met een vlammende show in een tot de nok gevuld Carré, samen met onder anderen de Nigeriaanse popster Yemi Alade en de Surinaams-Nederlandse Jeangu Macrooy. Ze speelde nummers van haar bekroonde album Mother Nature (2021).

Als een van de ‘associate artists’ van het Holland Festival stelde ze het avondprogramma Ifé samen, waarin Afrikaanse en westerse klassiekers samenkomen. In Yemandja, geschreven door haar dochter, haar man en haarzelf, speelt ze bovendien de hoofdrol. Yemandja voert terug naar het 19e-eeuwse koninkrijk Dahomey (nu Benin) op het hoogtepunt van de trans-Atlantische mensenhandel.

Het trauma van de slavernij is in Afrika omhuld met stilte

De jonge Omolola krijgt in de voorstelling van de godin van water en vruchtbaarheid Yemandja (Kidjo) de kracht om de wereld veranderen, maar alleen als haar hart puur blijft. Haar kracht dreigt te verminderen als Omolola in de verleiding wordt gebracht wraak te nemen op een Braziliaanse mensenhandelaar, die een deal sluit met plaatselijke koningen en de mensen om haar heen vermoordt.
De trans-Atlantische slavernij is onder Afrikanen geen dagelijks gesprek, zoals onder Afro-Amerikaanse en Caribische mensen. Waarom besloot u slavernij in Yemandja vanuit Afrikaans perspectief te behandelen?

“Het trauma van slavernij wordt altijd besproken vanuit de Afrikaanse diaspora, vanuit de tot slaaf gemaakte mensen die met de boten naar Amerika zijn afgevoerd. Maar het trauma van de slavernij vanuit Afrika is omhuld met stilte. Ik ben opgegroeid in die stilte. Maar omdat ik een grootmoeder had die over de trans-Atlantische slavenhandel sprak (Kidjo werd geboren in kuststad Ouidah, van waaruit veel tot slaaf gemaakte mensen per boot zijn afgevoerd naar voornamelijk Brazilië, red.) was ik me al jong bewust van die geschiedenis.

Europese boeken gingen ons natuurlijk niet vertellen welke misdaden ze in de slavernijperiode hadden begaan

De studieboeken die wij in Benin hadden, van de lagere school tot aan de universiteit, waren echter geschreven door Europeanen. En zij gingen ons natuurlijk niet vertellen welke misdaden ze in de slavernijperiode hadden begaan. Omdat de periode van kolonisatie toen nog moest beginnen, was het niet de bedoeling dat Afrikaanse geesten te kritisch waren. De Afrikaanse leiders die daarna, in de twintigste eeuw, de onafhankelijkheid inluidden, werden bedreigd of vermoord, zoals de eerste premier van onafhankelijk Congo, Patrice Lumumba.

Dat moest een signaal afgeven aan de leiders die daarna kwamen, dat niet in opstand moesten komen tegen de grootschalige grondstoffenroof in Afrika, waarvan de prijzen door westerse instituties worden bepaald terwijl zij stil worden gehouden met geld en machtsbehoud.

Door het gesprek te openen over slavernij, open je de geesten om het verband te zien tussen slavernij toen en ons oneerlijke economische systeem en de grootschalige armoede op het continent nu.”

Angélique Kidjo (Ouidah, Benin 1960) komt uit een muzikale familie en genoot als tiener al bekendheid. Door politieke conflicten in Benin vertrekt ze in 1983 naar Parijs, waar ze een populaire live artiest wordt. In de jaren 90 scoort ze wereldwijd haar grootste hits zoals Wewe, Batonga (een woord dat ze zelf bedacht en waar ze haar stichting voor de onafhankelijkheid van Afrikaanse meisjes en moeders naar vernoemd heeft) , Agolo en Wombolombo. Ze werkte samen met onder anderen de Carlos Santana, Alicia Keys en de componist Philip Glass. Naast vele humanitaire prijzen, won ze vijf keer een Grammy. De laatste dit jaar voor haar jongste album Mother Nature (2021).
Onder Zwarte Amerikanen of Zwarte mensen uit het Caribisch gebied bestaan sentimenten dat de trans-Atlantische slavernij taboe zou zijn onder Afrikanen omdat Afrikaanse heersers destijds medeplichtig zouden zijn geweest.
Beeld: Nabil Elderkin
“Ik denk dat er vooral veel informatie over die periode ontbreekt. Ja, er werden deals gesloten tussen Afrikaanse heersers en Europeanen, over zowel grondstoffen als arbeiders. Maar in elke haven waar vervolgens mensen verhandeld werden om afgevoerd te worden, kwamen Afrikanen tegen de mensenhandel in opstand. Die zijn vermoord en daarna vergeten.
Toen ik als kind in aanraking kwam met Zwarte Amerikaanse artiesten die zichzelf ‘Afro-Amerikaans’ noemden en grote afro’s droegen, begon ik vragen te stellen: Afrikaans én Amerikaans, hoe kan dat? Ik was nieuwsgierig naar de relatie, waar het vandaan kwam. Maar hoe meer ik te weten kwam, hoe complexer het verhaal werd. Het gaat ook over spiritualiteit, religieuze overheersing, kolonisatie. Over slavernij praten is geen taboe, maar vooral niet simpel vanuit Afrikaans perspectief omdat het zo ontzettend veel lagen kent. Maar de stilte is voor beide kanten traumatiserend.”

Toon interesse in Afrika, maar dan wel in al haar complexiteit

Toch zie je recentelijk veel toenadering tot Afrika via de muziek. Van Beyoncé die samenwerkt met Afrikaanse dansers en zangers, tot de omarming van Afrikaanse esthetiek in de mode in het Westen, de supersterstatus van de Nigeriaanse zanger Burna Boy, en de wereldwijde opmars van de Zuid-Afrikaanse muziekstijl Amapiano. Die Afrikaanse populariteit was niet vanzelfsprekend toen u in de jaren 80 en 90 naam maakte. Wat vindt u daarvan?

“Het werd hoog tijd. Maar eerlijk: Afrikaanse muziek is er altijd en overal al geweest. Er is vanuit de diaspora een begrijpelijk verlangen naar verbinding met hun Afrikaans-zijn. Maar ze hebben vaak niet genoeg kennis van de cultuur op het continent en wel alle middelen om luider gehoord te worden dan de Afrikanen op het continent. Zo werkt westerse macht nu eenmaal.

Ik vind het altijd mooi als mensen belang tonen in Afrika en er onderdeel van willen uitmaken. Graag. Maar dan wel in al haar complexiteit en niet alleen als iets modieus. Wij zijn niet trendy, Afrika is geen trend. Ik maak me vooral zorgen om Zwarte jongeren wereldwijd: hoe maken wij ze bekend met de verhalen van hun voorouders en trots op hun afkomst?”

OneWorld geeft kaarten weg!

OneWorld geeft kaarten weg voor de drie voorstellingen van Yemandja op 16, 17 en 18 juni op het Holland Festival. Wil je de voorstelling zien? Mail snel naar winnen@oneworld.nl en laat weten voor welke dag je twee gratis tickets wilt. Wie het eerst komt, het eerst maalt, dus wees snel!

Is dat de reden dat u voor uw jongste album Mother Nature (2021) samenwerkte met de huidige, jonge Afrikaans supersterren zoals Burna Boy, Yemi Alade, Mr Eazi en Sampa the Great?

“Vanaf het begin van mijn carrière had ik de controle over mijn imago, mijn video’s, mijn uiterlijk met kort haar. Dat wilde ik, juist omdat er zoveel onwetendheid was over Afrika toen ik in Parijs aankwam begin jaren 80. Ik had eigenlijk niet door dat ik daarmee zoveel invloed had op het zelfbeeld van jonge Afrikanen. Al die Afrikaanse sterren nu hebben hun hele leven mijn muziek geluisterd en gezongen.

Tijdens de lockdown kwam ik in aanraking met Yemi Alade die iets wilde doen tegen het politiegeweld in Nigeria, zo werd het nummer Dignity op het album geboren. Mr Eazi DM’de me dat hij de schoonheid van Afrika wilde beschrijven in One of a Kind en Burna Boy wilde op iedereens eigen verantwoordelijkheid wijzen in Do Yourself. Zo werd een ode aan moeder Aarde geboren.”

Ik heb mijn politieke bewustzijn ontwikkeld via muziek

Yemandja is van 16 tot en met 18 juni te zien op het Holland Festival.Beeld: Doug Mason
U staat bekend als bruggenbouwer. Niet alleen tussen generaties, ook tussen muziekstijlen en mensen wereldwijd. Maar u heeft blijkbaar ook een meer radicale kant?

“Ik heb mijn politieke bewustzijn ontwikkeld via muziek. Zangers zoals wijlen de Zuid-Afrikaanse Miriam Makeba (1932-2008) hebben mij gevormd. Zij was de eerste Afrikaanse muzikant die de Verenigde Naties toesprak om Zuid-Afrika te boycotten vanwege Apartheid, in 1963. Ik zie onrecht, maar ik geloof niet in geweld en ik wil niet kwaad zijn dus ik zeg wat ik wil zeggen, hoe gruwelijk de boodschap ook is, via muziek. Eigenlijk precies zoals mijn voorouders.

Want als ik iets geleerd heb, dan is het dat vingers wijzen en mensen schuldig laten voelen niet werkt. Dus liever laat ik mensen iets voelen via muziek zodat ze zelf gaan nadenken over de verdeeldheid tussen mensen en actie ondernemen.”

Is Yemandja uw meest politieke productie tot nu toe?

Ik zie het meer als een fabel. In 90 minuten kun je de complexiteit van slavernij niet behandelen. Ik weet wel dat de reacties van het publiek (de voorstelling is tot nu toe alleen in de Verenigde Staten gespeeld, red.) heel emotioneel zijn. Er zijn veel tranen gevloeid. Yamandja begint met de traditionele doop van een kind en spiritualiteit staat centraal. Dat is voor veel mensen herkenbaar. Ik kreeg van oudere Afro-Amerikanen te horen dat ze nooit hadden gedacht zoiets te zien. Caribische studenten vertelden me dat ze vonden dat deze voorstelling bij alle opleidingen gezien moest worden. We hebben wel sensitivity coaches gebruikt om zeker te weten dat we rekening zouden houden met alle perspectieven op dit verhaal en de cast is divers.

Verdeeldheid dient alleen mensen met macht

Deze voorstelling is grotendeels geschreven door mijn dochter. Zij heeft een Beninese moeder en een Franse vader. Ze heeft altijd met mij door Afrika gereisd, maar is in de VS opgegroeid, waar slavernij een heel belangrijk onderdeel is van de geschiedenis. Zij is met het onderwerp verbonden, maar draagt de beladenheid ervan minder in zich. Ze heeft zich aan de toneelschool van de Yale Universiteit verdiept in de relatie tussen Griekse en West-Afrikaanse goden en heeft haar gemengde, veelzijdige perspectief op de tekst losgelaten.

Het enige wat ik nog hoop is dat de voorstelling in Afrika zal worden gespeeld. Eigenlijk is dat misschien wel het belangrijkst. Juist om de dialoog op gang te brengen over het gedeelde verleden rond slavernij tussen Afrikanen op het continent en Afrikanen in de diaspora. De verwijdering en verdeeldheid tussen ons dient alleen de mensen met macht.”

Het begrip 'wereldmuziek' is niet van deze wereld

Rekening voor koloniale dwangarbeid: 9,5 miljoen

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons