Barbara en Ishfarah Esseboom op het landgoed bij Huis Zypendaal. Beeld: Steven Elbers
Mensenrechten

Rekening voor koloniale dwangarbeid: 9,5 miljoen

Ze komen er: excuses vanuit het kabinet voor het slavernijverleden. Maar financiële compensatie aan de nabestaanden van tot slaaf gemaakte mensen blijft uit. Historicus Mitchell Esajas en curator Amal Alhaag rekenden al eens voor wat een eerlijke compensatie voor de arbeid van één tot slaaf gemaakte vrouw zou zijn.

Door 4 november 2022
Kunst & cultuur racisme SDG10 sociaal onrecht
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Update van de redactie – 4 november 2022

Het kabinet gaat namens Nederland excuses aanbieden voor het slavernijverleden. Dat wordt vermoedelijk volgende maand bevestigd. Er was al eerder op excuses aangedrongen door een parlementaire commissie en door een meerderheid van de partijen in de Tweede Kamer.

Behalve excuses komt er een fonds van 200 miljoen euro waaruit projecten worden betaald die het bewustzijn van het slavernijverleden moeten vergroten. Daarbovenop wordt 27 miljoen euro uitgetrokken voor een ‘slavernijmuseum’.

Volgend jaar is het 150 jaar geleden dat de slavernij officieel werd afgeschaft.

Deze brief verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 23 augustus 2021.
Lees meer over de achtergrond van de brief in het volgende kader.

Geachte bestuursleden van de stichting Brantsen, geachte beheerders van het kapitaal van de eigenaren van de plantage Vossenburg,

We vallen met de deur in huis: wij, Mitchell Esajas (The Black Archives) en curatoren Antonia Alampi, Amal Alhaag, Krista Jantowski, Aude Mgba & Bonaventure Soh Bejeng Ndikung (sonsbeek20→24), sturen u namens de nazaten van tot slaaf gemaakten een factuur voor de onbetaalde arbeid door hun voorouders in de periode 1727 – 1780. U vindt de factuur hier. We verzoeken u € 9.500.715,79 binnen 21 dagen te voldoen op onze bankrekening. Verderop leest u hoe wij tot dit totaalbedrag zijn gekomen.

Over deze brief

Ter gelegenheid van de kunstmanifestatie sonsbeek20→24 (vanaf juli 2021) in Arnhem presenteerden Mitchell Esajas (The Black Archives) en curator Amal Alhaag (destijds verbonden aan Sonsbeek) een rekening aan de beheerders van het vermogen van de eigenaren van de voormalige plantage Vossenburg in Suriname. Bij de officiële afschaffing van de slavernij ontving de Arnhemse regentenfamilie Brantsen een reusachtige ‘schadeloosstelling’.

Sonsbeek20→24 bracht het Arnhemse heden en verleden in verband met verhalen wereldwijd, zo ook hoe de gemeente profiteerde van de slavernij. De manifestatie moest duren tot 2024 maar kwam vorige maand vroegtijdig ten einde met het opstappen van de artistieke leiding, onder wie Alhaag, vanwege seksisme en racisme binnen de organisatie.

“

Een nakomeling van de mensen aan wie u uw rijkdom dankt moet betalen om uw land te betreden

Onlangs bezochten wij uw terrein, waar de tentoonstelling ‘Sound Waves of Resistance’ de verborgen ontstaansgeschiedenis van Huis Zypendaal op het landgoed zichtbaar maakt. De Arnhemse regentenfamilie Brantsen financierde in 1743 het landgoed en huis met inkomsten uit de gedwongen arbeid van tot slaaf gemaakten in Suriname. Toen wij het terrein wilden gebruiken voor een fotoshoot met onder meer een van de nakomelingen, werd ons verteld dat we voor 200 euro per uur van het landhuis gebruik konden maken. Als die buiten plaatsvond zou dat ons 50 euro per uur kosten. Uiteindelijk hebben we zonder formele toestemming alsnog drie uur lang een fotoshoot gedaan op het landgoed.

Het is wrang dat een nakomeling van de mensen aan wie u uw huidige rijkdom dankt een toegangsprijs moet betalen om uw land überhaupt te betreden. Wij hopen dat u door onze symbolische factuur te betalen wilt bijdragen aan het herstel van historische vermogensongelijkheid.

Factuur (samenvatting)

Historische erfschuld: ‘omgekeerde herstelbetalingen à f. 70.000 aan eigenaren plantage Vossenburg: € 1.635.631,09

Onbetaalde arbeid Anna (van 1727 tot 1780 onbetaalde arbeid, ca. 52 weken per jaar, 24 uur per dag à €14,- per uur + BTW): € 7.864.903,20

Kosten opnames landgoed Zypendaal: 3 uur opnames op landgoed Zypendaal à €50,- ex. BTW: €181,50

Openstaande rekening: € 9.500.715,79

‘Omgekeerde herstelbetalingen’

Hoewel de slavernij in Suriname en de Nederlandse Antillen op papier op 1 juli 1863 werd afgeschaft, besloten de Staten-Generaal dat slaafgemaakten in Suriname nog tien jaar onder ‘Staatstoezicht’ moesten doorwerken op de plantages. Daarnaast kregen de ‘slaveneigenaren’ 300 gulden ‘schadeloosstelling’ per in Suriname tot slaaf gemaakte. Omgerekend zou dat tegenwoordig ruim 3000 euro zijn. In zekere zin ontvingen zij dus een vorm van ‘omgekeerde herstelbetalingen’.
“

De familie Brantsen ontving ongeveer 70.000 gulden aan ‘schadeloosstelling’

De familie Brantsen ontving die dag ongeveer 70.000 gulden aan ‘schadeloosstelling’. Op de plantage Vossenburg waren op 20 juni 1863 namelijk 263 tot slaaf gemaakte mensen geregistreerd. Surinaamse families met onder andere de achternamen Boven, Geldorp, Gemerts, Hoogwoud, Heerenveen, Oosthuizen, Uithoorn, Zaandam en Zijpe stammen af van de plantage Vossenburg. Die achternamen kregen Afro-Surinamers die op 1 juli 1863/1873 hun vrijheid kregen van hun voormalige ‘eigenaren’.

Hoewel er een oceaan ligt tussen de voormalige plantage en uw landgoed en het Huis Zypendaal, zijn de twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Verschillende onderzoekers toonden aan dat de gedwongen arbeid op plantages in Suriname bijdroeg aan de rijkdom van regentenfamilies als de Arnhemse Brantsens. Bert Koene schreef hierover het boek De mensen van Vossenburg en Wayampimbo (2019). Ook de Surinaamse socioloog Humphrey Lamur en de Nederlandse historicus Alex van Stipriaan schreven uitvoerig over de plantage Vossenburg.

Slavernij-excuses? Hoogleraar Lamur (89) heeft liever beter onderzoek

Alle onderzoeken tonen aan dat tot slaaf gemaakte Afrikanen en enkele Inheemse1 Surinamers er met fysiek, psychologisch en seksueel geweld werden gedwongen om suiker en koffie te verbouwen. In het gratis te downloaden boek Amsterdam en het slavernijverleden staat bijvoorbeeld: ‘Als vingers (van kinderen, red.) tussen de rollers van de suikermolen belandden, dan hakte de opzichter de hand of zelfs de arm af. (…) De sterfte onder de slaafgemaakten op de plantages was hoog. Door het zware en soms gevaarlijke werk, door de vele ziektes en door mishandeling. Lijfstraffen waren heel gewoon, soms tot de dood erop volgde. Seksueel misbruik van vrouwen en meisjes door plantagehouders kwam ook voor. (…) De meisjes konden geen klacht indienen tegen hun misbruiker.’

Afstammelingen van plantage Vossenburg

Een van de afstammelingen van de mensen die voor de familie Brantsen werkten is Nyanga Weder. Haar familie emigreerde, net als veel andere Surinaamse families tussen de jaren 1960 en 1980, naar Nederland voor studie en werk. Wij hielden met haar een fotoshoot op uw landgoed Zypendaal. Het beeld illustreert de historische ongelijkheid van uw kapitaal, dat Nederlandse plantage-eigenaren hebben vergaard, en toont tegelijk de veerkracht van tot slaaf gemaakten en hun nazaten. Ondanks onderdrukking en geweld wisten zij een rijke culturele traditie in stand te houden.

Tekst gaat verder onder de foto.

‘Ancestral Rhythm’, 2021. Nyanga Weder op het landgoed bij Huis Zypendaal. Beeld: Leonel Picaardo
Onderzoeker Barbara Esseboom deed met collega’s van Erfgoed Gelderland onderzoek naar het verborgen verleden van Huis Zypendaal. Zo ook naar het tot slaaf gemaakte meisje Anna, dat na het overlijden van de eerste plantage-eigenaren vanaf de plantage Vossenburg in 1727 is meegenomen naar Arnhem. Anna stond als ‘verliespost’ opgenomen in het kasboek van de plantage. In Arnhem werkte ze hoogstwaarschijnlijk onbetaald als bediende in het huishouden van de familie Brantsen tot haar dood in 1780.

We vroegen Barbara’s dochter, Ishfarah Esseboom om een spoken word stuk te schrijven over Anna. Met Ishfarah en Barbara namen we een podcast op op het landgoed Zypendaal.

Excuses alleen lossen ongelijkheid niet op

Het landgoed Zypendaal van de familie Brantsen is slechts een van de vele voorbeelden van families en instellingen die zich hebben verrijkt aan de slavernij en er direct of indirect nog steeds van profiteren. In Amsterdam kennen we het Museum Van Loon van de gelijknamige familie die plantages in Suriname bezat en daarmee een statig grachtenpand liet bouwen, waar het museum in gevestigd is. Johan Maurits, een telg uit de koninklijke familie, was gouverneur-generaal van ‘Nederlands-Brazilië’, investeerde een deel van de opbrengst van de gedwongen arbeid op suikerplantages in het Mauritshuis, dat pal naast de Tweede Kamer staat. De Nederlandsche Bank laat momenteel onderzoek doen naar haar rol in de slavernij.
“

Excuses, onderzoeken en exposities alleen lossen vermogensongelijkheid niet op

Het is goed dat er langzaam maar zeker erkenning komt voor het leed uit het verleden en de ongelijkheid in het heden. Een geschiedenis die lang werd verzwegen, wordt steeds meer zichtbaar gemaakt via exposities zoals de slavernij tentoonstelling in het Rijksmuseum. De steden Amsterdam, Utrecht en Rotterdam hebben onderzoek laten doen naar hun rol in de misdaad tegen de menselijkheid die de slavernij was. Burgemeester Femke Halsema (Amsterdam) bood namens Amsterdam haar excuses aan voor de rol van de stad in de slavernij.

Maar excuses, onderzoeken en educatieve exposities alleen zullen de vermogensongelijkheid niet oplossen. In verschillende voormalige kolonies en landen waar slavernij heeft plaatsgevonden, zoals de Verenigde Staten en landen in het Caribische gebied, wordt al decennialang serieus gesproken én gehandeld naar over herstel(betalingen). Een aantal Caribische landen, verenigd in CARICOM, startten in 2014 een rechtszaak waarin ze herstelbetalingen eisen van hun voormalige kolonisatoren.

Tekst gaat verder onder de foto.

De Witte Villa, of Huis Sonsbeek, waar ‘Sound Waves of Resistance’ zichtbaar is.Beeld: Django van Ardenne

Herstel(betalingen) en beleid

Naast ‘reparations’ (herstelbetalingen) wordt er ook wel gesproken van ‘reparatory justice’, wat zoveel betekent als ‘herstelrechtvaardigheid’. De gedachte is dat er vanwege de aanhoudende structurele ongelijkheid in inkomen en vermogen op een brede manier naar herstel gekeken moet worden. Naast symbolische acties zoals het hernoemen van gebouwen die nu nog naar plantage-eigenaren zijn vernoemd, wordt er gekeken naar beleid om huidig anti-zwart en institutioneel racisme tegen te gaan.

In Nederland staat het debat over herstelbetalingen en ‘reparatory justice’ nog op een heel laag pitje. Maar nu er steeds meer erkenning komt voor het slavernijverleden en de erfenis ervan, is het ook van belang om te praten over herstel. Zodoende hebben The Black Archives en sonsbeek 20→24 (zie kader) een eerste symbolische berekening gemaakt van uw openstaande schuld in deze kwestie, die uitkomt op € 9.500.715,79.

“

Het bedrag kan in een herstelfonds dat bijdraagt aan educatie over het slavernijverleden

We hebben daarvoor de periode 1727 tot 1780, het jaar dat Anna arriveerde tot haar dood, gehanteerd. Aangezien Anna als tot slaaf gemaakte geen arbeidscontract had en als eigendom werd gezien hebben we een werkdag van 24 uur en een werkweek van zeven dagen gehanteerd. Daarnaast hebben we een uurtarief van €14,- per uur gehanteerd, het minimumloon waar vakbonden nu naar streven.

Wij willen dit bedrag in een herstelfonds stoppen dat bijdraagt aan educatie en bewustwording over het slavernijverleden en de erfenis ervan, het bestrijden van institutioneel en anti-zwart racisme en het bevorderen van de sociaaleconomische positie van de Afro-Nederlandse gemeenschap in Arnhem en Suriname. Zo adviseren we om de informatiebordjes op het landgoed en de informatie op de website van Het Geldersch Landschap aan te vullen zodat ook over de schaduwzijde van het slavernijverleden wordt verteld, en niet alleen over de pracht en praal van de familie Brantsen.

We hopen dat u open staat voor een dialoog en voor beleid over herstel(betalingen). Wij kunnen hier samen het goede voorbeeld geven.

Hoogachtend,
Mitchell Esajas (The Black Archives)
Antonia Alampi, Amal Alhaag, Krista Jantowski, Aude Mgba & Bonaventure Soh Bejeng Ndikung (sonsbeek20→24)

Deze brief verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 23 augustus 2021.

Hoe Nederlandse banken verdienden aan slavernij

Zij waren, net als verzekeraars en makelaars, nauw betrokken bij de slavernij.

Dit is de man achter Halsema’s ‘1873’-button

De slavernij werd in 1863 officieel afgeschaft, maar eindigde pas tien jaar later.

  1. Vanwege de negatieve connotatie en de koloniale herkomst vermijdt OneWorld de term ‘inheems’ normaliter. We geven de voorkeur aan ‘oorspronkelijk’. Als een auteur bewust ‘Inheems’ schrijft, gaan wij daarin mee mits geschreven met een hoofdletter. De hoofdletter toont respect, omdat het gaat om een collectieve identiteit, net zoals ‘Canadees’ een hoofdletter heeft. Lees hier meer over de waarde van het woord ‘Inheems’. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons