‘Vier Keti Koti ook in Indonesische gemeenschappen’

Keti Koti op 1 juli is net zo belangrijk als 4 en 5 mei. Het zijn data waarop wij als Nederlanders belangrijke gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis herdenken en vieren. Maar Keti Koti – het vieren van de afschaffing van de slavernij in Suriname en het Caraïbisch deel van het Nederlands Koninkrijk – zou ook gevierd moeten worden door nazaten van oorspronkelijke bewoners van de eilanden die nu tot Indonesië behoren, de pre-koloniale gemeenschappen. Gemeenschappen die door de VOC en later de Nederlandse Staat werden gekoloniseerd, onderdrukt, uitgebuit, verkracht en vermoord. Mensen met Molukse, Indo-Europese, Javaanse, Sumatraanse of anderszins Indonesische wortels. In mijn geval: mijn vader is Indonesisch en mijn moeder is Indo-Europees.

Keti Koti heeft namelijk óók specifieke waarde en betekenis voor mensen die een link hebben met de pre-koloniale gemeenschappen in Indonesië, al kan deze boodschap op weerstand rekenen. ‘Ga toch weg met dat Keti Koti-gedoe, dat is gewoon woke indoctrinatie!’ Er zijn mensen in onze gemeenschappen die er zo over denken. Ik ken er wel een paar; met hen valt helaas niet te praten.

Deze tantes en ooms en soms ook hun kinderen zijn gebrainwashed door invloedrijke rechtse, radicaal-rechtse en extreemrechtse media en politici die gedreven worden door onder andere xenofobie, racisme, moslimhaat en wit superioriteitsdenken. Media en politici die elke vorm van betekenisvolle reflectie op het Nederlandse koloniale en slavernijverleden demoniseren en wegzetten als ‘woke ideologie’, ‘herschrijven van de geschiedenis’, ‘anti-Nederlands’, ‘anti-wit’, ‘racistisch’ et cetera. Media en politici als WNL, Ongehoord Nederland, de Telegraaf, EW, het AD, FvD’ers, BBB’ers, SGP’ers, VVD’ers, JA21’ers en natuurlijk PVV’ers. Ik heb niet de illusie dat we díe tantes en ooms op andere gedachten kunnen brengen. Zij geloven net als hun witte meesters in het idee van ‘witte onschuld’.

Frustratie

Binnen onze gemeenschappen zie ik ook een andere vorm van weerstand tegen Keti Koti en het herdenken van de trans-Atlantische slavernij. ‘Het gaat áltijd maar over de slavernij in Suriname. Waar blijft de aandacht voor wat Nederland ónze voorouders heeft aangedaan?’ Dat is zo’n beetje de teneur van déze vorm van kritiek op Keti Koti binnen Indonesische gemeenschappen.

Ik begrijp waar die kritiek vandaan komt. Die vloeit deels voort uit terechte frustratie. Frustratie vanwege het gebrek aan aandacht voor het onvoorstelbare geweld en de onmenselijke onderdrukking waar ónze bruine voorouders mee te maken kregen tijdens de Nederlandse bezetting van hun land. Na al die eeuwen onderdrukking worden we nog steeds niet gezien. Terwijl dat koloniale verleden en die koloniale trauma’s doorwerken in het hier en nu.

Maar hoe terecht de frustratie ook is, deze kritiek op de aandacht voor de trans-Atlantische slavernij is uiteindelijk niets meer dan onnodige jaloezie en afgunst. We kunnen toch ook kritisch zijn over het gebrek aan aandacht voor wat onze voorouders is aangedaan zonder dat we dat de nazaten van zwarte slaafgemaakten aanrekenen? Onze pijlen moeten we niet op hen richten, maar op de Nederlandse samenleving; op de overheid, politici, media, onderwijsinstellingen en de culturele sector.

Verdeel-en-heers

Deze vorm van kritiek op Keti Koti is gelinkt aan de raciale hiërarchie die de koloniale samenlevingen opdeelde in hokjes. Het past binnen de uitgekiende, racistische verdeel-en-heersstrategie van de koloniale macht. Nazaten van zwarte slaafgemaakten die aandacht vragen voor het trans-Atlantische slavernijverleden worden binnen delen van onze gemeenschappen gezien als concurrenten, als tegenstanders. Niet als medestanders; als medemensen wiens voorouders hadden geleden onder hetzelfde Nederlandse koloniale regime als onze voorouders.

Die kritiek is dus gestuurd door geïnternaliseerd kolonialisme, door koloniale denkbeelden en gedachten die zich in onze breinen hebben genesteld. Kortom: wij, de nazaten van de oorspronkelijke bewoners van wat nu Indonesië is, worden nog steeds geketend door koloniale ideologieën en machtsstructuren.

Wij moeten de koloniale ketenen die ons verdelen verbreken en van ons afwerpen en juist op zoek gaan naar verbinding, naar solidariteit. Dan zullen we zien dat Keti Koti ook voor ónze gemeenschappen betekenis heeft. Dat Keti Koti álle ooit door Nederland gekoloniseerde gemeenschappen verbindt in hun pijn die veroorzaakt is door koloniale onderdrukking en slavernij, maar ook in hun verzet daartegen, in hun kracht en hun trots.

Maar daarvoor moeten wij, mensen van onder andere Indo-Europese, Molukse en Indonesische afkomst, over onze schaduwen heenstappen, over onze focus op onze particuliere ervaringen en belangen. Daarvoor moeten we dus de ketenen die onze geest gevangenhouden verbreken; onze geest dekoloniseren.

Vereenzelvigd met witte kolonisator

Die ketenen hebben eeuwenlang voorkomen dat Indo-Europese, Molukse en Indonesische gemeenschappen zich in elkaar herkenden en zich met elkaar verbonden voelden, laat staan met Surinaamse en Caraïbische gemeenschappen. In plaats daarvan hebben onze gemeenschappen zich eerder vereenzelvigd met de witte kolonisator en zijn belangen. Terwijl ook ónze voorouders tot slaaf waren gemaakt of anderszins werden onderdrukt door dezelfde witte kolonisator; de geschiedenis van kolonialisme en slavernij in ‘de West’ is ook onze geschiedenis.

Die ketenen hebben lange tijd voorkomen dat we onze stem lieten horen, dat we dekoloniseerden. Die hebben voorkomen dat we kritisch keken naar de Nederlandse koloniale onderdrukking van onze voorouders in Indonesië.

Strijd voor erkenning

De nazaten van de slachtoffers van de trans-Atlantische slavernij streden ondertussen in Nederland voor erkenning van hun slavernijverleden. Hun standvastige en onvermoeibare strijd heeft na tientallen jaren eindelijk resultaat geboekt. Er is meer aandacht voor het Nederlandse koloniale en slavernijverleden in de West. Het is opgenomen in de canon van de Nederlandse geschiedenis. Er zijn excuses gemaakt. En Keti Koti wordt in het hele land gevierd.

Dankzij deze strijd en de toegenomen aandacht voor slavernij in de West, is er nu ook meer ruimte om het Nederlandse slavernijverleden in Indonesië te bespreken. We hebben woorden, kaders en andere tools gekregen om dat te doen. We kijken nu ook kritischer naar koloniale onderdrukking en slavernij in Indonesië, naar wat onze voorouders is aangedaan. Er is nu meer ruimte om daarop te reflecteren – binnen onze eigen gemeenschappen en de Nederlandse samenleving.

Dat geldt ook voor mijzelf. Ik was me al lang bewust van de onderdrukking en uitbuiting van inheemse Indonesiërs door de VOC en later het koloniale Nederlandse regime. Maar pas sinds een jaar of tien ben ik mij ervan bewust dat Nederlanders zich ook in Indonesië schuldig maakten aan slavernij en slavenhandel. Dát leerde ik door het baanbrekende Daar werd wat gruwelijks verricht van schrijver Reggie Baay. En daar kwam ik weer op omdat ik mij na gesprekken over het trans-Atlantische slavernijverleden, afvroeg of de schepen van de VOC net als die van de WIC óók tot slaafgemaakten hadden vervoerd. De schepen zagen er tenslotte hetzelfde uit. De scheepsbemanningen ook. En nu kan ik, dankzij de aandacht voor Keti Koti, op de school van mijn zoontjes over de VOC en slavernij spreken en er een kinderboek over schrijven.

Solidair

Mij inleven in de nazaten van de slachtoffers van de trans-Atlantische slavernij; hun geschiedenis, hun pijn, verzet en trots erkennen; mij solidair tonen met hun strijd; de slavernij in Suriname en het Caraïbisch gebied herdenken en de afschaffing ervan vieren: dát heeft ook mij vrijgemaakt, mijn ketenen verbroken. Dat heeft bijgedragen aan meer kennis over het Nederlandse slavernijverleden in het huidige Indonesië, mijn reflectie daarop en mijn verwerking daarvan.

Ook voor ons als nazaten van oorspronkelijke bewoners van het huidige Indonesië is Keti Koti onmiskenbaar betekenisvol. Laten we onze koloniale ketenen verbreken en Keti Koti in en met onze gemeenschappen vieren.

Dit essay is een bewerkte versie van de speech die Reza Kartosen-Wong vorig jaar gaf tijdens Keti Koti Kumpulan in Den Haag.