Hoe zit het met onafhankelijke journalistiek?

Een magazine over water mogelijk gemaakt door een bedrijf dat bronwater verkoopt: kan dat? En wat levert dat op? OneWorld evalueert het eerste jaar van het journalistieke concept ‘Hoe zit het met?’, specials rond consumentendilemma’s, mede mogelijk gemaakt door het bedrijfsleven. ‘Waarom zouden ze niet betalen voor onafhankelijke journalistiek?’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
We consumeren veel deze tijd van het jaar: chocoladeletters, feestelijke outfits, cadeaus voor familie en vrienden, plastic verpakkingen voor diezelfde cadeaus. Ergens weten we wel dat er veel misgaat in de productieketen van al deze spullen, maar waar het precies mis gaat, wie daar verantwoordelijk voor is en wat er beter kan – daarvoor is goede informatievoorziening nodig. Tegelijk kunnen bedrijven er zelf baat bij hebben als de problematiek én vooruitgang in hun sector in kaart wordt gebracht. Dus waarom zouden die bedrijven niet kunnen bijdragen aan kritische, onafhankelijke journalistiek over dergelijke consumentendilemma’s?
Wat is ‘Hoe zit het met…?’

In vier edities van het nieuwe magazineconcept ‘Hoe zit het met?’ in OneWorld magazine werd in 2019 alles uitgezocht wat je als bewuste consument moet weten over plastic, water, geld en cacao. De magazines kwamen tot stand met een financiële bijdrage van bedrijven en organisaties die zich middenin deze sectoren bevinden. Een voorwaarde was dat OneWorld journalistieke onafhankelijkheid zou behouden: partners hadden geen invloed op de inhoud, mochten geen bronnen aandragen en konden de artikelen pas achteraf inzien. De overeenkomst tussen OneWorld en de partners is online in te zien.

Naast de magazines organiseerde OneWorld na elke publicatie een OneWorld Live in Pakhuis de Zwijger: de belangrijkste spelers rond het thema van dat kwartaal werden uitgenodigd om, eerst in besloten setting en daarna tijdens een publiek evenement, samen en met het publiek te praten over wat er beter kan en moet in hun keten.

Wie betaalt voor onze informatie?

“Het leek mij spannend om te zien of bedrijven zich durven te verbinden aan kritische journalistiek”, legt OneWorld-hoofdredacteur Seada Nourhussen uit. “Het was ook een experiment rond de vraag: wie zou er moeten betalen voor goede informatievoorziening voor bewuste consumenten? Waarom zouden het niet dezelfde bedrijven en instanties zijn die voor de issues zorgen?”

Hoewel het doel was om bedrijven én organisaties mee te krijgen die een rol spelen aan zowel de probleemkant als aan de oplossingenkant, waren de meeste partners toch ngo’s en sociale ondernemingen, vertelt Marieke Megens, Manager Partnerschappen bij OneWorld. “Het vraagt natuurlijk wel lef om bij te dragen aan een onafhankelijk journalistiek onderzoek naar jouw eigen praktijken. Bij de geld-editie is het zelfs helemaal niet gelukt om partners aan te sluiten, waarschijnlijk mede omdat het een risicomijdende sector is.”

Journalistieke redacties worden kleiner en de abonnees lopen terug, maar er blijft behoefte aan goede informatievoorziening

Judy Zwinkels, hoofd corporate communicatie bij Nestlé, legt uit waarom zij wel bereid waren om dat risico te nemen en instapten bij twee Hoe Zit Het Met-edities, over plastic en water, onderwerpen waarop het bedrijf veel kritiek krijgt. Zwinkels: “Ik weet dat journalistieke redacties steeds kleiner worden en de abonnees teruglopen, terwijl er een enorme behoefte is aan goede informatievoorziening. Wij vinden dat zelf ook belangrijk: we wilden graag een eerlijk, oprecht en compleet verhaal neerzetten. Dan heb ik het over alles wat er nog fout gaat en beter kan bij Nestlé, maar ook alles wat er al goed gaat.” Angela Ursem legt uit waarom Tony’s Chocolonely partner werd bij de cacao-editie van ‘Hoe zit het met?’: “We vinden het belangrijk dat de problematiek in de cacaosector in kaart wordt gebracht, en journalistiek speelt een belangrijke rol in het voorzien van die informatie.”

Om diezelfde reden financiert Nestlé een ander onafhankelijke journalistiek project over wat Nestlé nu werkelijk doet om cacaoboeren te helpen een beter leven te leiden. Een trend zou Zwinkels dit soort samenwerkingen nog niet noemen. “Ik word met grote ogen aangekeken als ik het mijn collega’s vertel – maar ze vinden het vaak wel heel moedig.”

Verantwoordelijkheid nemen

Met Nestlé discussiëren over waterreserves, of met de grote chocola-aanbieders sparren over eerlijke prijzen voor de cacaoboer: de avond na elke publicatie levert verrassende inzichten én botsingen op. Dat was ook precies het doel, volgens Nourhussen. “Om verandering teweeg te brengen zul je ook om de tafel moeten met de mensen die macht hebben. We wilden eerlijke gesprekken leiden tussen partijen die normaal gesproken niet met elkaar aan tafel of op de bank zitten. En daar zijn best pittige discussies ontstaan, bijvoorbeeld tussen pensioenfonds ABP en Greenpeace rond onze geld-editie, en tussen Nestlé en de Plastic Soup Foundation.”

Na de publicatie van‘Hoe zit het met cacao?’, de vierde en laatste van het jaar, gingen twee journalisten, een onderzoeker en vertegenwoordigers van The Sustainable Trade Initiative (IDH), Stichting Max Havelaar en Tony’s Chocolonely met elkaar in gesprek over misstanden in de cacaosector: kinderarbeid is aan de orde van de dag, cacaoboeren krijgen nog altijd ver onder een leefbaar inkomen betaald, en de ontbossing in cacao producerende regio’s neemt toe. Wie heeft de verantwoordelijkheid om daar wat aan te doen – en hoe?

Tony’s Chocolonely moest in elk geval kritische vragen beantwoorden tijdens het besloten ronde tafelgesprek. Journalist Lars Gierveld, uitgenodigd als deskundige, betwijfelde of Tony’s zelf wel een leefbaar inkomen betaalt aan hun cacaoboeren – een discussie die ook tijdens het publieke evenement terugkwam. Angela Ursem van Tony’s Chocolonely: “In mijn ogen was er niet genoeg ruimte voor Tony’s om uit te leggen waarom andere bedrijven een hogere prijs betalen – dat komt doordat zij in andere landen werken. Wij waren de enige in de zaal die onze cacao uit West-Afrika halen, en het leefbaar inkomen verschilt per land. Wij betalen onze cacaoboeren in West-Afrika wél een leefbaar inkomen.”

Uiteindelijk ligt het probleem bij een economisch systeem waarin een klein aantal machtige bedrijven een grote positie hebben in de sector

Toch bleven écht felle discussies uit, volgens Ursem vooral doordat de grootste bedrijven, zoals Callebaut en Mondelēz, niet in de zaal zaten. “Dit soort avonden zouden meer waarde hebben als ook de grote spelers aanwezig waren. Die ontbraken nu, waardoor iedereen in de zaal het eigenlijk bij voorbaat al met elkaar eens was.” Dezelfde frustratie kwam naar voren tijdens het besloten gesprek. Jordy van Honk van IDH, dat de cacao-editie mede mogelijk maakte: “Uiteindelijk ligt het probleem bij een economisch systeem waarin een klein aantal machtige bedrijven een grote positie hebben in de sector. Tegelijk betekent dat, dat slechts een klein aantal spelers verder in beweging moet komen als we uitbuiting en ontbossing willen aanpakken.”

Volgens Peter d’Angremond, directeur van Stichting Max Havelaar, ook partner van de cacao-editie, zal er weinig veranderen zolang er geen wetgeving tot stand komt – iets wat een klein groepje sociale ondernemingen niet alleen kan afdwingen. Bij plastic, water en geld waren overigens wél grote bedrijven aanwezig bij zowel de publieke avond als het besloten diner.

Wat heeft het opgeleverd?

Volgens Nourhussen is het gelukt om ondanks de samenwerking journalistieke vrijheid te behouden. “Veel mensen verwachtten bijvoorbeeld gezapige stukken toen ze zagen dat Nestlé een partner was voor de water-editie rond de hoofdvraag: van wie is water? Maar dat was ons meest kritische nummer – en het had de meeste partners.” Nestlé was zelf niet helemaal tevreden met het resultaat. Het artikel over hoe Nestlé bronwater afneemt in het droge Zuid-Californië, besteedt volgens Zwinkels onvoldoende aandacht aan hun kant van het verhaal: “Naar onze mening was de journalist niet nieuwsgierig genoeg geweest naar het ontstaan van dit project.”

“Je gaat weleens aan jezelf twijfelen”, erkent Emma Meelker, chef magazine bij OneWorld. “Als de partners om een genuanceerd verhaal vragen, bedoelen ze iets heel anders dan wat ik genuanceerd zou noemen. Soms dacht ik: ben ik nou te zuur?” Volgens Nourhussen dwingt dat je uiteindelijk om nóg beter werk te leveren. “Juist omdat de sector meekijkt, moet het feitelijk zó goed in elkaar zitten dat ze op geen enkele manier kunnen zeggen dat het niet klopt.”

Hoe zit het met de consument?

Tijdens de avond in Pakhuis de Zwijger rond het cacao-nummer, toch een concept rond consumentendilemma’s, waren er weinig pijlen gericht op de consument. “Ik ben zó blij dat de consument niet wordt genoemd”, aldus journalist Gierveld. De meerderheid was het erover eens dat de consument uiteindelijk maar weinig macht heeft, zolang bedrijven en overheden het aanbod bepalen.

Het doel van ‘Hoe zit het met?’ was dan ook niet om enkel consumentendilemma’s te beantwoorden. Magazine-chef Meelker: “Natuurlijk zijn de magazines gericht op onze lezers, bij hen ligt onze verantwoordelijkheid. Maar met deze edities wilde ik het héle verhaal vertellen over systemen waar onze lezers vragen bij hebben. We willen ook laten zien welke belangen er spelen, wie waaraan verdient, hoe het systeem in elkaar zit en hoe de grote spelers hun verantwoordelijkheid kunnen nemen.” Dát is vooralsnog gelukt – maar om die grote spelers daarvoor te laten betalen, blijft een uitdaging.

In 2020 verschijnen weer elk kwartaal een Hoe Zit Het Met-special én staan vier OneWorld Live-avonden gepland in Pakhuis de Zwijger met consumenten, producenten, experts en politici.

Hoe Zit Het Met Water?

Hoe Zit Het Met Plastic?

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons