Achtergrond

Radicaal rechts regeert sinds lange tijd weer mee in Europa

De nationalistisch-katholieke Poolse regeringspartij PiS heeft met bijna de helft van de stemmen een absolute meerderheid gehaald in het parlement. Het is de laatste ontwikkeling in een bredere Europese trend: de groei van extreemrechts. Een overzicht van de landen met de opvallendste ruk naar rechts.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

Polen

De nationalistisch-katholieke Law & Justice-partij die in Polen sinds 2015 een meerderheid heeft in de regering, dweept met Donald Trump en probeert politieke controle uit te oefenen over de rechterlijke macht, ngo’s, de media en vrouwenlijven. Drie jaar geleden legden zes miljoen Poolse vrouwen het werk neer toen de partij hun recht op abortus wilde inperken. En dat terwijl een legale abortus krijgen in Polen al enkel mogelijk was in geval van verkrachting, als het leven van de moeder gevaar loopt, of als de foetus ernstig beschadigd is. De Poolse kerk eist een bijna volledig verbod op abortus en de steun van de kerk is cruciaal voor Law & Justice. Om die reden beperkte de partij ook toegang tot anticonceptiemiddelen en bemoeit deze zich met seksuele voorlichting op scholen.

Een conservatieve, katholieke minderheid probeert haar ideologie op te leggen aan de meerderheid, gesteund door Law & Justice

Een conservatieve, katholieke minderheid probeert haar ideologie op te leggen aan de meerderheid, gesteund door Law & Justice, aldus tegenstanders van het regime. Diezelfde tegenstanders zien zich geconfronteerd met strafrechtelijke sancties wanneer ze vreedzaam demonstreren. Extreemrechtse en uiterst conservatieve stemmen voelen zich dan weer gesteund door dit bewind en tonen zich steeds openlijker. Zo vonden er de laatste maanden verschillende neonazi-marsen plaats in Warschau en verbrandden priesters in een katholieke kerk Harry Potter-boeken.

Ook de Poolse lgbtq+-community wordt in het vizier genomen door Law & Justice. Zo werd in mei een vrouw gearresteerd nadat ze posters had verspreid met daarop een afbeelding van de Maagd Maria met een aureool in de kleuren van de regenboogvlag. Partijleider Jarosław Kaczyński beschuldigt de lgbtq+-beweging ervan de Poolse identiteit te bedreigen door kinderen te seksualiseren’ en on-Poolse ideeën over gender te importeren.

Tot slot is de partij fel gekant tegen immigratie: samen met Hongarije, Tsjechië en Slowakije ligt Polen in de clinch met Brussel, omdat de landen zich verzetten tegen Europese verdelingsplannen van vluchtelingen.

Update 14 oktober 2019
In Polen won de nationalistisch-katholieke Recht & Rechtvaardigheid-partij (PiS) deze week een absolute meerderheid, met 43,6 procent van de stemmen.

België

Het cordon sanitaire is een overeenstemming tussen Vlaamse partijen dat ze geen bestuursakkoorden of andere politieke afspraken maken met het extreemrechtse Vlaams Belang (voorheen Vlaams Blok, dat wegens racisme veroordeeld werd). En dat cordon moet breken, vindt Dries Van Langenhove, oprichter van de extreemrechtse club Schild & Vrienden en nu ook ‘partij-onafhankelijk kandidaat’ bij het Vlaams Belang. Dat tweette hij in de richting van Theo Francken, voormalig staatssecretaris van asiel en migratie en kopstuk van de N-VA (Nieuw-Vlaamse Alliantie), een Vlaams-nationalistische en liberaal-conservatieve politieke partij en de grootste partij in de Kamer.

Bron: twitter.com

Vijftien jaar geleden was het nog ondenkbaar om op televisie over rechtsextremisme te praten

Dat Van Langenhove en Francken vriendelijk naar elkaar tweeten laat zien dat de N-VA steeds verder naar het extreemrechtse Vlaams Belang toeschuift – en zich daar niet voor schaamt.

Dat cordon sanitaire heeft sowieso zijn beste tijd gehad in Vlaanderen, betoogt Dr. Linda Bos. Bos is assistent-professor politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in populisme en media. Zo mocht Filip Dewinter, frontman van het Vlaams Belang, bijvoorbeeld vlak na de aanslag in Christchurch op primetime televisie aanschuiven om over rechtsextremisme te praten. Vijftien jaar geleden was dat nog ondenkbaar geweest. Bos: “Als men juist naar aanleiding van zo’n dramatische gebeurtenis iemand die ideologisch verwant is met de dader op televisie interviewt, laat dat zien dat het cordon sanitaire zijn beste tijd allang gehad heeft. Al hangt er ook veel af van hoe zo’n interview gepresenteerd en geframed wordt.”

In Wallonië houdt het cordon sanitaire wel nog stand en kent extreemrechts minder succes. Léonie de Jonge, die aan de Universiteit van Cambridge promoveert op populisme: “Er bestaat in Wallonië een formele overeenkomst onder journalisten om radicaal rechtse partijen totaal buitenspel te zetten. Radicaal rechtse politici zie je daar nooit live op televisie. Dat maakt het moeilijk voor nieuwe bewegingen om terrein te winnen.”

Update 14 oktober 2019
Het Vlaams Belang was één van de grote winnaars van laatste federale én nationale verkiezingen. In Vlaanderen behaalde de N-VA ongeveer 20 procent van de stemmen en is de partij iets kleiner geworden, maar blijft het de grootste. Ook op nationaal niveau is Vlaams Belang gegroeid.

Duitsland

Het rechts-populistische Alternative für Deutschland (Alternatief voor Duitsland), kortweg AfD, nam in 2013 voor het eerst deel aan de Duitse Bondsdagverkiezingen en de deelstaatverkiezingen in Hessen. Vier jaar later is de partij in de Bondsdag vertegenwoordigd. En ook de extreemrechtse anti-immigratiebeweging Pegida roert zich in het land. AfD en Pegida zwengelden onvrede aan tegen vluchtelingen en tegen Angela Merkels ‘Wir schaffen das’, en liften op diezelfde onvrede mee.

De Amerikaanse populismedeskundige Dr. Terri Givens noemt het succes van AfD opvallend. “Na de Tweede Wereldoorlog zijn kiessystemen in het land vanuit de gedachte ‘Nie wieder’ zo ontworpen dat ze extreme partijen buiten de deur houden. Duitsland heeft een kiesdrempel van 5 procent; een partij moet minstens 5 procent van de stemmen halen om een zetel in de Bundestag te krijgen.

Kiesdrempels houden extreemrechtse partijen niet meer weg van het centrum van de macht

Maar zelfs zulke electorale structuren houden extreemrechtse partijen niet meer weg van het centrum van de macht. De verkiezingen van 2017 waren de eerste sinds de Tweede Wereldoorlog waarbij een extreemrechtse partij de Bundestag wist binnen te komen.”

Net als het Vlaamse N-Va, dat zich in de beginjaren vooral profileerde op de Vlaamse zaak en na verloop van tijd steeds meer inzette op een anti-migratieboodschap, was opheffing van de eurozone bij de oprichting het belangrijkste speerpunt van de AfD. Vandaag voert de partij vooral campagne tegen de islam en vluchtelingen.

Update 14 oktober 2019
Tijdens de laatste verkiezingen boekte de AfD een grote winst, vooral in het oosten van het land. In Brandenburg haalde de partij 24 procent van de stemmen en bleef daarmee nét kleiner dan de regerende SPD. In Saksen boekte de partij hun beste resultaat ooit, met 28 procent van de stemmen.

Frankrijk

Frankrijk kent al sinds 1972 een partij die extreemrechtse stromingen in het land wil samenbrengen: het Front National. In juni 2018 werd de partij omgedoopt tot Rassemblement National, nadat Marine Le Pen in 2011 het partijleiderschap van haar vader Jean-Marie Le Pen had overgenomen. De eerste tien jaar van haar bestaan vond de partij weinig weerklank, maar nu is het de derde grootste partij van het land.

Marine Le Pen hoopt een extreemrechtse fractie in het Europees Parlement te vormen

Rassemblement National is nationalistisch, tegen Europa en immigratie en voor een zerotolerancebeleid op het gebied van veiligheid. De partij wil immigranten die geen werk of wettig verblijf hebben het land uitzetten. Marine Le Pen presenteert zichzelf als gematigder dan haar vader, die meermaals veroordeeld werd voor xenofobe en antisemitische opmerkingen.
Dat betekent niet dat de partij vandaag minder controversieel is: sinds 2014 lopen er gerechtelijke onderzoeken tegen de partijtop op verdenking van illegale partijfinanciering uit Rusland. Dr. Terri Givens: “Le Pen is, net als Geert Wilders, iemand die goede banden onderhoudt met internationale geldschieters en politici die anti-islam zijn. Alle hulp uit Rusland ten spijt: het Front National haalde in 2017 toch niet zo veel stemmen in de nationale verkiezingen als de peilingen voorspelden.

De partij wil een extreemrechtse fractie vormen in het Europees Parlement met partijen uit de oude alliantie Europe of Nations and Freedom (ENF), het Italiaanse Lega en Alternative für Deutschland. Eerder dit jaar bezocht Le Pen Brussel om de Franstalige Belgen op te roepen voor het Vlaams Belang te stemmen.

Update 14 oktober 2019
Tijdens de Europese verkiezingen van dit jaar was Rassemblement National de grote winnaar – de partij haalde ongeveer 23 procent van de stemmen.

Hongarije

Sinds de nationalistische conservatief Viktor Orbán van de Fidesz-partij (Hongaarse Burgerunie) premier werd van Hongarije, is het land regelmatig fors op de vingers getikt door Europa omdat mensenrechten en de democratie in het land in het gedrang komen. In mei 2017 startte het Europees Parlement zelfs een artikel 7-procedure op tegen Hongarije, het zwaarste strafmiddel dat de EU kan inzetten om een lidstaat het stemrecht te ontnemen.

Orbán ziet vluchtelingen die moslim zijn als ‘islamitische indringers’

Ook Amnesty International rapporteert dat er systematisch hardhandig wordt opgetreden tegen vluchtelingen en migranten. Dat mag niet verbazen, aangezien Orbán in een interview zei vluchtelingen die moslim zijn als “islamitische indringers” te zien. Andere doelwitten van het regime zijn buitenlandse universiteiten en ngo’s, politieke tegenstanders en de lgbtq+-gemeenschap. Daarnaast versterkt Orbán zijn greep op de rechtbanken en media in het land en wijzigt hij de grondwet telkens wanneer zijn partij een meerderheid heeft in het parlement.

Vorige week nog kondigde de regering aan door het regime goedgekeurde, nationalistische schoolboeken gratis aan te bieden. Als er gratis schoolboeken zijn, kunnen scholen ouders moeilijk dwingen om boeken aan te schaffen die wel geld kosten. Boedapest-correspondent Roos van Hennekeler omschreef het in De Groene Amsterdammer als Orbán’s signature move: “Het creëren van omstandigheden waarbinnen mensen gedwongen zijn om te doen wat hij wil, zonder de alternatieven ronduit te verbieden.”

Extreemrechtse groeperingen voelen zich gesterkt door de zittende nationalistische, eurosceptische en anti-immigratie-regering: er vonden in de afgelopen weken neonazimarsen plaats in Budapest, die niet werden gestopt door politie of overheid en waar naar verluidt bijna 3.000 mensen aan deelnamen. Overigens is de partij van Orbán niet de meest rechtse in Hongarije. Dat is Jobbik, een partij die in verband wordt gebracht met antisemitisme en neonazisme.

Update 14 oktober 2019
In de hoofdstad Boedapest is de Fidesz-partij niet de grootste: oppositieleider Karacsony won deze week de lokale verkiezingen.

Italië

Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog is er een land in West-Europa met een volledig populistische regering. Dat land is Italië, de geboorteplaats van het woord ‘fascisme’. De voorzitter van de partij genaamd de Vijfsterrenbeweging noemde het een ‘historisch moment’ toen zijn anti-establishment-partij in 2018 een regeringsakkoord sloot met het extreemrechtse Lega Nord. Beide partijen willen de Europese Unie afschaffen en zien de euro het liefst verdwijnen.

Vertegenwoordigers van de partij namen de Universiteit van Bologna onder vuur

Lega Nord kwam onlangs nog in opspraak toen regionale vertegenwoordigers van de partij de universiteit van Bologna onder vuur namen omdat er in de lessen politieke wetenschappen een boek gebruikt werd waarin Lega omschreven wordt als extreemrechts, met fascistische en xenofobische trekken.
Volgens Andrea Mammone, historicus en nationalismedeskundige, is het een voorbeeld van hoe de partij probeert onderwijs- en cultuurinstellingen die als links of progressief gezien worden te beteugelen. Mamonne waarschuwde in The Independent dat ultra-nationalisme, rechtsextremisme en racisme worden genormaliseerd, en gemaskeerd door slogans en concepten zoals patriottisme, soevereiniteit, ‘onze natie eerst’, of een post-ideologisch nationaal populisme.

In maart gingen er in Milaan 200.000 mensen de straat op met de slogan People First. Zij verzetten zich tegen het regeringsbeleid omdat het racisme zou promoten. De regering had een decreet ingevoerd dat het gemakkelijker maakt om migranten uit te zetten en hun burgerschap weg te nemen als ze ernstige misdaden plegen. Daarnaast probeerde de regering havens te sluiten voor boten met migranten.

Nederland

De laatste jaren vertegenwoordigde Geert Wilders het meest rechtse deel van het politieke spectrum met zijn anti-islamboodschap. Andere partijen schoven onder zijn invloed verder op naar rechts. Forum voor Democratie haalde Wilders echter op rechts in en werd de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen van 2019.

De overwinningsspeech van Thierry Baudet was eerder nativistisch dan islamofoob

Net als Geert Wilders heeft Forum voor Democratie geen traditioneel partijprogramma, maar Forum voor Democratie profileert zich in tegenstelling tot Wilders op meer thema’s dan enkel islamofobie. “In hoeverre islamofobie op de rechts-populistische agenda staat, verschilt per land en ook binnen landen verschilt de focus per partij. Zo was de overwinningsspeech van Thierry Baudet eerder nativistisch dan islamofoob te noemen,” zegt Dr. Linda Bos. Nativisme stelt dat staten exclusief moeten worden bewoond door mensen die ook deel uitmaken van ‘de natie’, omdat niet-oorspronkelijke bewoners en hun ideeën een bedreiging vormen.

Volgens Bos verschilt Baudet ook in andere opzichten van Wilders. “Lange tijd werd er gezegd dat populistische radicaal-rechtse partijen enkel succesvol konden zijn als ze duidelijk maakten dat ze niet te extreem zijn en nog wel democratisch. Vaak zie je dan ook dat partijleiders een grens aangeven waarover men niet heen wil gaan. Zo heeft Geert Wilders in Nederland altijd zijn best gedaan om te extreme kandidaten van zijn kieslijst af te houden. Doet een partij dat niet, dan bestaat het risico neergezet te worden als antidemocratische, fascistische partij en dat zou electoraal onverstandig zijn.

Dat blijkt ook uit mijn onderzoek: het is belangrijk om als legitiem te worden gezien, als democratisch en niet te extreem. Het is opvallend dat Donald Trump zich op dit vlak anders gedraagt en ook bij Thierry Baudet zien we andere neigingen, al weten we daar bij Baudet nog te weinig van.” Wat we wel weten, is dat Baudet weinig op heeft met mensenrechten, zich associeert met alt-right en klimaatverandering ontkent.

Oostenrijk

De rechts-populistische partij FPÖ, die fel gekant is tegen immigratie, Europa en de islam, kent een lange geschiedenis. Niet lang na de Tweede Wereldoorlog werd er al een voorloper van de partij gevormd. In 1955 werd de Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) officieel opgericht, met als eerste partijleider een bekende nazi. De FPÖ bleef een marginaal verschijnsel, totdat er in 1986 onder leiding van Jörg Haider, die regelmatig in opspraak kwam vanwege nazisympathieën, een grote verkiezingsoverwinning geboekt werd. Lang voor Donald Trump voerde hij al anti-immigratiecampagnes onder de noemer Österreich zuerst (‘Oostenrijk eerst’). In 1999 haalde de partij 27 procent van de stemmen en nam deze voor het eerst deel aan de regering. In 2005 splitste Haider zich af vanwege interne strubbelingen.

Sociaaldemocratische partijen krimpen ten voordele van kleinere partijen aan de uitersten van het politieke spectrum

In 2017 kreeg de FPÖ opnieuw een kwart van de stemmen en wist de partij voor het eerst in tien jaar weer in de bondsregering te komen. Het maakte Oostenrijk op dat moment het enige West-Europese land waar een extreemrechtse partij in de regering zat. Dr. Terri Givens: “Waar het socialistische SPÖ eens de grootste partij in Oostenrijk was, verloor deze stemmen en werd deze veroordeeld tot de oppositie. Dat is een ontwikkeling die we de afgelopen twintig jaar in veel Europese landen zien. Sociaal-democratische partijen krimpen ten voordele van kleinere partijen aan de uitersten van het politieke spectrum. Hetzelfde gebeurde bij de PS in Frankrijk en de SPD in Duitsland. Het is moeilijk te zeggen of die trend blijft duren en wat de impact zal zijn.”

Na haar aantreden kondigde de Oostenrijkse regering meteen strenge maatregelen aan op het vlak van immigratie en veiligheid. De grensbewaking moest omhoog om immigranten tegen te houden. Wie toch het land binnen wist te komen, zou pas na vijf jaar gebruik mogen maken van sociale voorzieningen.

Update 14 oktober 2019
Dit jaar kreeg de FPÖ 16 procent van de stemmen – bij de vorige verkiezingen nog zo’n 26 procent.

Scandinavië

Rechtse partijen, laat staan extreemrechtse, leken lange tijd weinig aantrekkingskracht uit te oefenen op kiezers in de Scandinavische landen. Die tijd is voorbij. In Denemarken groeide de populariteit van de uiterst rechtse Dansk Folkeparti (Deense Volkspartij), die 2001 tot 2011 gedoogsteun leverde aan drie regeringscoalities. Bij de parlementsverkiezingen van 2015 werd de Volkspartij de tweede partij van het land met een programma dat eurosceptisch is en een streng immigratiebeleid eist.

Paludan eist een islamverbod en vindt dat enkel ‘etnische Denen’ in het land mogen wonen

Sinds vorig jaar is er in Denemarken een nieuwe extreemrechtse partij bijgekomen: Stram Kurs (Strakke Koers). De partij wordt geleid door Rasmus Paludan, die een islamverbod eist en vindt dat enkel etnische Denen’ in het land mogen wonen. Stram Kurs is anti-islam en laat dat onder meer blijken door filmpjes op YouTube te zetten waarin Paludan de koran verbrandt op straat. Volgens peilingen zou de partij bij de parlementsverkiezingen dit jaar over de kiesdrempel heen kunnen komen.
Update 14 oktober 2019
In Denemarken lijkt het tij – op het eerste gezicht – gekeerd: dit jaar verloor de Volkspartij bijna de helft van zijn aanhang en haalde de linkse partijen een meerderheid. Maar de sociaal-democraten die als grote winnaar uit de verkiezingen kwamen, staan dan ook bekend om hun anti-migratiestandpunten.
In Zweden is de anti-immigratiepartij Sverigedemokraterna (Zweden Democraten) de derde partij van het land. De Partij wordt vaak vergeleken met Rassemblement National in Frankrijk en is nationalistisch, conservatief en eurosceptisch.

Ook in Noorwegen groeit de eurosceptische, anti-immigratiepartij die Fremskrittspartiet heet, maar dat land hoort niet bij de EU. Als het aan de Fremskrittspartiet ligt zal dat zo blijven.

Slowakije

Tijdens de verkiezingen van 2016 won de extreemrechtse Volkspartij Ons Slowakije (LSNS) 8 procent van de stemmen, wat 14 van de 150 zetels opleverde. Daarnaast deed ook de eurosceptische, nationalistische Nationale Partij het goed en won deze vijftien zetels in het parlement. De zittende linkse populistische partij Direction – Social Democracy (SMER-SD) bleef de sterkste partij, maar verloor de meerderheid.

De Slowaakse partijleider Marian Kotleba is meermaals aangeklaagd voor racisme en rechtsextremisme

Met Ons Slowakije kwam er voor het eerst een extreemrechtse partij in het Slowaakse parlement. Ons Slowakije is anti-immigratie en richt zich in het bijzonder tegen de bevolkingsgroep Roma. Oprichter en partijleider Marian Kotleba is meermaals aangeklaagd voor racisme en rechtsextremisme en zijn partij wordt regelmatig omschreven als fascistisch. Na de verkiezingsuitslag van 2016 gingen duizenden mensen in Slowakije de straat op om tegen de partij te protesteren.

Net als Hongarije heeft Slowakije het aan de stok met Europa: Slowakije probeert onder de verplichte opname van vluchtelingen uit te komen. Ook begon de Europese Commissie een procedure tegen Slowakije wegens discriminatie en segregatie van Roma-kinderen in het onderwijs.

Spanje

Toen Spanje eerder dit jaar voor de derde keer in vier jaar tijd algemene verkiezingen hield, kreeg extreemrechts voor het eerst sinds de dood van generaal Franco in 1975 weer invloed in het Spaanse parlement. De populistische partij Vox ging van 0 naar 24 zetels en kreeg 10,26 procent van de stemmen. Dat heeft deels met de Catalaanse crisis van 2017 te maken: Vox won stemmen door te beloven de eenheid van Spanje te bewaren. De twee centrumrechtse partijen, de Partido Popular en Ciudadanos, volgden Vox en willen nu ook dat de Catalaanse autonomie wordt opgeschort.

Vox is in 2013 opgericht en heeft standpunten die vergelijkbaar zijn met die van veel andere rechts-populistische partijen in West-Europa. De partij verzet zich tegen het establishment, politieke correctheid, migranten en separatisten. Vox communiceert à la Donald Trump: rechtstreeks via sociale media. Ondanks de opkomst van extreemrechts in het land, was het de Spaanse socialistische partij PSOE die dit jaar met 28,7 procent van de stemmen de verkiezingen won, maar de verdeeldheid in het land zal het moeilijk maken om een coalitie te vormen.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 14 mei 2019.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons