Beeld: Csilla Klenyánszki
Interview

Zó word je een goede bondgenoot

Hoe kun je mensen steunen die met racisme of seksisme te maken hebben, of bijvoorbeeld chronisch ziek zijn? Zes ervaringsdeskundigen vertellen wat voor hen bondgenootschap is en wat zij zelf al doen. ‘Spreek je publiekelijk uit, op het moment dat het echt nodig is.’

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee

'Zal ik appelflappen bakken?'

Asha ten Broeke (36) is schrijver en columnist, onder andere bij de Volkskrant en OneWorld. Ze is chronisch ziek.
Beeld: Csilla Klenyánszki
“Ik denk dat het belangrijkste wat mensen moeten beseffen is: iemand die al vier of vijf jaar ziek is, weet alles over zijn ziekte. Het is heel vermoeiend om steeds nieuw, goedbedoeld, advies te krijgen. Kom alsjeblieft niet aan met dat de zus van je buurvrouw heel veel heeft gehad aan een dagelijks glas aardappelsap. Als daar iets in zat, geloof maar dat ik het dan al had geprobeerd. Het kost energie om als ziek persoon iets nieuws uit te proberen en te onderzoeken, en energie, laat dat nou net zijn wat ik bijna niet heb. Het zijn bovendien vervelende gesprekken om te voeren: ik moet uitleggen dat ik alles al geprobeerd heb, of dat ik al mediteer, of dat ik niet iets ga doen met de tip. Mensen reageren soms echt beledigd. Moet je daar ook nog rekening mee houden.

Een goede vriend vraagt altijd: hoe gaat het vandaag, zijn er dingen die ik kan doen om het makkelijker te maken?

Wees niet bang om hulp aan te bieden. Wees daarbij het liefst specifiek. Dus niet: laat maar weten als ik iets voor je kan doen. Het fijnst zijn de mensen di\e zeggen: zal ik voor je naar de bibliotheek gaan? Zal ik appelflappen bakken? Een vriendin, die alleenstaand is en kinderen heeft, was een tijd ziek. Voor haar werd een WhatsApp-groep opgericht waarin iedereen om beurten liet weten wie er voor haar ging koken. Ze mocht ook nog zeggen wát ze wilde eten.

Ik heb een goede vriend die, als ik met hem optrek, altijd vraagt: hoe gaat het vandaag en zijn er dingen die ik kan doen om vandaag gemakkelijker te maken? Dat is fijn: hij snapt dat een chronisch ziek persoon zich soms goed voelt en soms slecht. Hij ontwijkt het onderwerp niet en ik kan ook gewoon zeggen: fijn, maar vandaag gaat het prima! Hij zorgt ook altijd dat hij net een stap achter me loopt zodat ik het tempo kan bepalen. Dat soort mensen erkennen de realiteit dat je ziek bent, en behandelen je als een volwaardig persoon. Als ik afzeg omdat ik me die dag niet goed voel, zeg dan niet: ‘Oh, maar vorige week was je nog wandelen in de Ardennen’.”

'Verdiep je in ons!'

Jeanette Chedda (36) is webredacteur, adviseur en blogger. Ze schrijft over het uitsluiten en discrimineren van mensen met een (functie) beperking. Ze heeft zelf OI (Osteogenesis Imperfecta, ofwel broze botten).
Beeld: Csilla Klenyánszki
“Het belangrijkste wat mensen kunnen doen, is zich wat meer proberen in te leven. Zo ga ik normaal niet naar demonstraties, het is gevaarlijk voor mij in zulke mensenmassa’s. Bij de Womens March was er wel wat geregeld: er was een apart blok tijdens de tocht met meer ruimte voor bijvoorbeeld rolstoelen, en bij het podium konden we vooraan aansluiten en eens iets zien voor de verandering. Het was zo fijn om in zo’n situatie gewoon te kunnen ‘zijn’, dat is heel ongewoon. In 99 procent van de gevallen ben ik op plekken waar obstakels zijn en ik niet vrij kan bewegen. Ik kan bijvoorbeeld in Rotterdam maar door één deur de tram in en dan word ik ook nog door de conducteur naar de speciale ruimte gebonjourd. Ik denk niet dat veel mensen zich bewust zijn van hoeveel energie en mentale kracht het kost om constant in ruimtes te zijn die niet voor jou gemaakt zijn. Er zijn 2,5 miljoen mensen met een beperking in Nederland, lijkt me niet gek om je een beetje te verdiepen in de uitdagingen van ons dagelijks leven.

Het is zo’n machteloos gevoel om door een trap je hele avond te moeten laten schieten

En wist je dat 60 procent van de restaurants in Nederland niet toegankelijk zijn? Neem de last van onze schouders en kijk voordat we afspreken of we er kunnen komen. Het is zo’n machteloos gevoel om ergens aan te komen en door een trap je hele avond te moeten laten schieten. Mensen merken vaak hoe ontoegankelijk onze openbare ruimte is als ze met mij meelopen. Let maar eens op: hier zit een drempel, daar is een onhandige lift, deze deur is te smal. Meer mensen moeten weten dat het je met een beperking in Nederland niet altijd mogelijk wordt gemaakt te werken, je snel naar speciaal onderwijs wordt gestuurd dat niet voor iedereen passend is of in een speciale woongroep wordt weggestopt. Maak je druk om de nieuwe wet die de Wajong (een uitkering voor jongeren met een beperking) wil uitkleden.

Hulp aanbieden? Graag. Maar niet zomaar, als ik gewoon een gang doorrijd en er niks aan de hand is. Dat overkwam me laatst weer op een bruiloft. Een man vroeg: ‘Kan ik je ergens mee helpen?’ Goedbedoeld natuurlijk, maar ik vroeg hem terug: ‘Waarmee?’”

Juridische hulp

Jelle Klaas (39), advocaat bij The Public Interest Litigation Project, staat activisten, gemarginaliseerde groepen en ngo’s kosteloos juridisch bij.
“Je zou ons de juridische bondgenoot in de strijd tegen mensenrechtenschendingen kunnen noemen. Wij zijn onderdeel van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) en geven juridisch advies of juridische bijstand. Soms gaat het om rapporten schrijven, dan weer om procederen en soms zelfs om wetswijzigingen. Zo stonden wij de woonwagengemeenschap bij in hun strijd tegen beleid dat erop gericht was het woonwagenbestaan langzaam te laten uitsterven.

Wij staan niet voor, maar naast onze cliënten

Nu zijn we onder andere bezig met een zaak over het recht van kinderen op water (om te voorkomen dat bij gezinnen het water wordt afgesloten) en helpen we Afghaanse vluchtelingen, staatlozen en antiracisme demonstranten. We zijn als juridische waarnemers ook aanwezig bij demonstraties omdat we ons zorgen maken over hoe autoriteiten omgaan met demonstranten.

Wij zijn niet leidend: onze cliënten bepalen hun verhaal, wij kunnen helpen het juridisch in te kaderen. Wij staan niet voor, maar naast hen.”

'Bevraag gendernormen op school'

Olave Nduwanje (36) is activist, schrijver en jurist. Ze is een non-binaire trans femme en groeide op in Burundi en Oostzaan.
Beeld: Csilla Klenyánszki
“Vraag sowieso hoe je iemand het beste kunt aanspreken. Dat is gewoon beleefdheid. En respecteer het als iemand bijvoorbeeld zegt dat die trans én ook non-binair is. Informeer jezelf, maar gebruik die informatie niet om trans mensen aan de tand te voelen. Nederlanders hebben vaak de neiging het naadje van de kous te willen weten en alles te bediscussiëren: ‘Ik heb dit gelezen over dat, maar vorige week zei je dat je zus en zo denkt’. En vergeet nooit: onze gelijkwaardigheid en rechten mogen nooit afhangen van of je iemands genderidentiteit, beleving en keuzes begrijpt. Interesse tonen is prima, maar je hebt geen recht op alle ins en outs van iemands gender en transitie: over operaties, hormonen. Dat is persoonlijk en intiem.

Iemand verkeerd aanspreken is geen big deal, maar maak dat er ook niet van door uitgebreid je excuses aan te bieden

Als je ergens bent met een trans persoon check dan eerst: weet iedereen hier wat jouw genderidentiteit is, ben je out in deze omgeving? Ik heb bijvoorbeeld een nieuw paspoort aangevraagd en me daarvoor zo butch (mannelijk, red.) mogelijk gekleed, want op zo’n gemeentehuis heb ik geen zin in gedoe.

Iemand met het verkeerde voornaamwoord aanspreken is geen big deal, en ik vind het niet erg om je twee, drie, vier keer te verbeteren. Maar maak er dan ook geen big deal van door uitgebreid je excuses aan te bieden om te bewijzen dat je een goed persoon bent. Het gaat niet om jou! Ontspan! Het is geen conflict.

Het meeste doe je door je eigen gendernormen en die op de crèche, op school, op de sportvereniging heel concreet te bevragen: Waarom zijn er zoveel regels over hoe jongens en meisjes, mannen en vrouwen zich moeten gedragen? Waarom krijgt mijn dochter een prinsessenkroon als ze jarig is? Is er een toilet waar transgender kinderen zich veilig voelen? Houdt het pestprotocol rekening met transgender tieners?

De meeste trauma’s van transgender personen ontstaan als ze jong zijn en zich onveilig voelen, dus daar valt veel te winnen. Dat zou niet alleen de verantwoordelijkheid moeten zijn van de ouders, maar van iedereen.”

'Bemoei je er publiekelijk mee'

Justine van de Beek (23) is overtuigd feminist en jongerenambassadeur op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten bij het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Beeld: Csilla Klenyánszki
“Het zal veel vrouwen wel eens zijn opgevallen dat het moeilijk is om in groepsgesprekken of debatten gehoord te worden. Hoe vaak gebeurt het dat je iets zegt en het stil blijft, een man vervolgens hetzelfde punt maakt en iedereen hem bijvalt? Wees je als man bewust van het feit dat er beter naar je geluisterd wordt en dat je sneller geprezen wordt om je bijdrage. Zodra je die patronen herkent, kun je er wat aan doen. De vrouwen in het team van president Obama begonnen elkaars stem te ‘versterken’. Wanneer een vrouw een goed punt maakte, verwees een andere vrouw nog eens naar haar als eerste spreker en herhaalde haar punt. Mannen kunnen dat ook doen.

Bevraag wat mannelijkheid in de samenleving betekent. Mannen als Jens van Tricht, die met mannengroepen over mannelijkheid en geweld tegen vrouwen praat, kan als man iets bereiken wat voor vrouwen veel betekent. De focus ligt nu vaak op het slachtofferschap van vrouwen, maar als mannen niet ophouden met slaan, is dat dweilen met de kraan open

Waarom moeten vrouwen steeds hun middelvinger opsteken als ze worden geïntimideerd? Neem de last van haar schouders en reageer!

Wanneer je ziet dat iemand in een hoek gedrukt wordt of seksistisch wordt aangesproken: spreek je uit, gelijk, op dat moment. Dus niet in een persoonlijk bericht op Twitter of na de vergadering, maar publiekelijk en op het moment dat het gebeurt. Het is misschien eng om en plein public je steun te bieden aan iemand die niet populair is, maar dat is waar bondgenootschap om draait, lijkt me.

Ik ben een groot voorstander van een beetje bemoeien, in die zin. Ook in de publieke ruimte. Wees niet bang om gewoon even te checken: Ben je oké? Alles goed hier? Als ik een man en een vrouw zie zoenen, let ik altijd even op: ziet het eruit alsof ze allebei enthousiast zijn, of is iemand heel dronken en er niet helemaal bij? 81 procent van de jonge vrouwen krijgt te maken met straatintimidatie, maar waarom moeten vrouwen steeds zelf weer hun middelvinger opsteken als dat gebeurt? Neem de last van haar schouders en reageer!”

Lichaamswerk

Sheila Chitanie (37), shiatsutherapeut, en geeft activisten gratis massages na heftige ervaringen.
Beeld: Suze Gro de Lang
“Shiatsu helpt bij de energiebalans in je lichaam. Activisten die demonstreren maken heftige dingen mee, die deze balans kunnen verstoren. Ik zag dit toen ik met klimaatactivisten meeging naar hun blokkade van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in Groningen (waar de politie hardhandig optrad met wapenstokken en later sprak van een ‘communicatiefout’, red.). Sommigen konden niet praten, ze waren in shock. Het fijne aan shiatsu is dat het lichaamswerk is en je dus niet hoeft te praten. De aanraking helpt al.

Mensen die racisme ervaren hebben last van verdriet, slapeloosheid en woede

Mensen die racisme ervaren – niet alleen bij demonstraties maar ook in het dagelijks leven – hebben last van verdriet, slapeloosheid en woede. Ik wil er juist ook voor hen zijn; als activist van kleur is het niet evident dat je emotionele huishouding op orde is, want de strijd gaat voor. Toen ik na de aanval op Kick Out Zwarte Piet naar een bijeenkomst van hen ging om mijn diensten aan te bieden, barstten sommigen direct in huilen uit. Ik zet mijn vaardigheden graag in voor mensen die niet zo snel naar mijn praktijk zouden komen.”
Elkaar ondersteunen

In het halve uurtje dat haar zoontje ’s middags sliep, bouwde en fotografeerde de Hongaarse Csilla Klenyánszki (1986, Boedapest) haar wankele en toch stabiele sculpturen. 98 heeft ze er gemaakt, in haar eigen woon- en slaapkamer, of zelfs op de trap. Met alledaagse voorwerpen zoekt ze de grenzen van het evenwicht, soms heel praktisch, soms absurd. Meer kunstwerken kun je bekijken op haar website.

Dit artikel verscheen eerder in OneWorld magazine.

Hoe word ik een goede bondgenoot?

Zo spreek je transgender personen op de juiste manier aan

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons