'Onbewust racisme komt vaker voor dan we denken.' Beeld: Tamara Hartman
Opinie
Mensenrechten

‘Waar ik écht vandaan kom? Dat is geen onschuldige vraag’

‘Nee, waar komt u écht vandaan?’ Minutenlang werd de zwarte vrouwenrechtenactivist Ngozi Fulani ondervraagd door een hofdame tijdens een bijeenkomst in Buckingham Palace. Vragen naar iemands afkomst is beladen en kan zelfs racistisch zijn, weet Tamara Hartman, die de vraag maar wat vaak krijgt.

Door 6 december 2022
discriminatie identiteit migratieachtergrond racisme
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Als klein meisje was ik een van de weinige kinderen met een niet-witte huid op een rooms-katholieke basisschool in de Achterhoek. Ik werd erom gepest, maar vond dat niet raar, want ik kon ook wel zien dat mijn huidskleur niet dezelfde was als die van mijn klasgenootjes. Jaren later werd mij tijdens mijn bijbaantje in de horeca vaak gevraagd waar ik nou eigenlijk vandaan kwam. Alleen aan mij – niet aan mijn collega’s. Steevast antwoordde ik: ‘O, gewoon, vijf minuutjes hiervandaan.’ De niet-begrijpende blikken die ik terugkreeg waren goud waard. Daarna volgde altijd de vraag: ‘Maar waar kom je écht vandaan?’
“

Naarmate ik ouder werd begon de vraag me te frustreren

Lange tijd vond ik de vraag naar mijn achtergrond nooit erg. Mijn moeder is Hindostaans, mijn vader Nederlands. Ik was trots op mijn afkomst, die vaak ‘exotisch’1 werd genoemd, en vertelde er dan ook graag over. Maar naarmate ik ouder werd, begon de vraag me te frustreren. En toen ik zelfs op Tinder veelvuldig over mijn afkomst werd ondervraagd, vond ik het hoog tijd worden hier dieper op in te gaan.
Een greep uit enkele berichten die de auteur ontving op datingapp Tinder.
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 10 september 2018. Enkele passages zijn nadien aangepast (6 december 2022).

Alledaags racisme

Ik ben een Nederlander. Of juist niet, volgens de beruchte quote van Máxima: “De Nederlander bestaat niet.” Dit wordt nog eens bevestigd doordat verreweg de meeste Nederlanders een migratieachtergrond hebben. In ieder geval ben ik net zoals vele anderen geboren en getogen in dit kikkerlandje. Het is dus nogal raar als een geboren en getogen witte Nederlander aan mij, een geboren en getogen Nederlander die toevallig niet-wit is, vraagt waar ik nou eigenlijk vandaan kom. De absurditeit van deze situatie en het onbewuste racisme dat hierbij kan komen kijken wordt geïllustreerd in het onderstaande filmpje. En dit onbewuste racisme komt vaker voor dan we denken.

Bron: www.youtube.com
Continu een vraag krijgen over je afkomst heeft consequenties. Je staat bijvoorbeeld voortdurend klaar om te reageren op een eventuele racistische ondertoon van de vraag. Eerder schreef Sabrine Ingabire al op OneWorld over alledaags racisme, dat nog steeds erg aanwezig is in onze samenleving. Het te allen tijde voorbereid zijn op racisme hoort hier ook bij:

“Wanneer ik me, als zwarte vrouw, begeef in witte omgevingen, heb ik een volledige mentale uitrusting aan. Ik ben voorbereid op alle racistische dingen die kunnen gebeuren, en ik ben vooral voorbereid om het mij niet te laten raken.”

Dit gecreëerde schild helpt relativeren, maar kan tegelijkertijd voor verrassingen zorgen, zoals politicoloog en schrijver Kiza Magendane op Twitter verwoordt:

Bron: twitter.com

Interesse en intentie

Vragen naar iemands afkomst is beladen op verschillende manieren. De vraag heeft vaak een andere lading als iemand zonder migratieachtergrond hem stelt aan iemand mét een migratieachtergrond. Dan kan het gaan om interesse en intentie. Bij oprechte interesse is iemand benieuwd of je ‘kleurtje’ afkomstig is van een all-inclusive vakantie in Mallorca, of van een vader en/of moeder met een migratieachtergrond.

Bij intentie is er sprake van een ‘antagonisme’, ofwel de vorming van tegenstrijdigheden: een wij en een zij. Dit wordt ook wel hokjesplaatsing of labeling genoemd. Iemand labelen kan overkomen als het drukken van de ‘niet-Nederlander’-stempel, wat onze multiculturele samenleving niet ten goede komt. De vraag naar iemands afkomst wordt gesteld om erachter te komen waarom iemand een niet-Nederlands uiterlijk heeft – wat dat ook mag zijn. Dit kan overkomen als een bevestiging van het niet passen in het hokje ‘Nederlander’, hoe divers dit hokje ook zou moeten zijn.

“

Onbewust racisme komt vaker voor dan we denken

Verder merk ik dat er een interessante dynamiek gaande is tussen mensen met een migratieachtergrond. Zoeken naar een overeenkomstige migratieachtergrond kan voor hen een reden zijn voor het vragen naar iemands achtergrond. Deze dynamiek is nog interessanter op plekken die minder divers zijn dan bijvoorbeeld de Randstad. Personen van kleur, schaars binnen het studentenleven in Oost-Nederland, weten mij vaak te vinden. Met, je raadt het al, als openingszin: “Én, waar kom jij vandaan?” Het is erg interessant dat juist de mensen die de afkomstvragen krijgen, dit ook aan elkaar vragen.

Turk of Marokkaan?

In zijn zomerhit Overal zingt de Pakistaans-Nederlandse rapper Hassan Syed, bekend als F1rstman, hierover: “Zeg waar kom je vandaan? Turk of Marokkaan?” In een stuk in de Volkskrant over afkomst in Nederland, vertelt Syed over zijn overheersend witte fanbase, en hoe hij, juist door het benoemen van de twee ‘allochtone’ identiteiten, bij hen meer bewustzijn creëert. Hierbij wordt namelijk voorkomen dat deze identiteiten op één hoop worden gegooid. Beeld je maar in: een tent op de Zwarte Cross waarbij door het publiek luidkeels wordt gevraagd of je Turks of Marokkaans bent.
“

Natuurlijk blijf jij wie je bent, met of zonder migratieachtergrond

Johan Fretz heeft het over dit fenomeen in zijn boek Paramariboom. Een boek dat beschrijft dat vooral ándere mensen zich bezighielden met zijn afkomst, voordat hij dat zelf deed. Het is te vergelijken met het vragen naar de betekenis van een gegraveerde ketting of een geheimzinnige tattoo. Het valt op, je prikt er niet direct doorheen en ernaar vragen kan ongemakkelijk zijn en een gevoelige snaar raken – niet omdat iemand geen antwoord wil geven, maar omdat iemand door wél te antwoorden het risico loopt vanaf dan ‘gelabeld’ te worden. Als Surinamer, Marokkaan, Turk, ‘halfbloed’ of ‘allochtoon’.

En natuurlijk blijf jij wie je bent, met of zonder migratieachtergrond. En ongeacht de onbewuste bedoelingen die hangen aan het vragen naar iemands afkomst, blijft het belangrijk om bewust te zijn van het mogelijke racisme dat hierbij komt kijken. Totdat we in een ideale wereld zonder labels leven, blijft de vraag naar iemands afkomst dan ook een vraag waar je tweemaal over na zou moeten denken.

Van ‘vreemdeling’ tot ‘medelander’: taal vormt hoe we ‘de ander’ zien

Instanties als het CBS en het SCP gebruikten al veel verschillende woorden voor Nederlanders wier wortels elders liggen.

Waarom ik lang zweeg over racisme (en dat nooit meer zal doen)

Lang deed schrijver Johan Fretz zijn best om zichzelf voor te houden dat híj van racisme geen last had.

  1. Het woord exotisch wordt vaak gebruikt om personen van kleur te complimenteren, maar is in werkelijkheid een racistische microaggresie met wortels in de koloniale geschiedenis. Het objectiveert een persoon van kleur tot bijvoorbeeld een stuk fruit, en draagt ook bij aan seksualisering. Deze ‘exotisering’ komt onder andere voort uit een fetisj voor personen van kleur, gebaseerd op vooroordelen en stereotypes. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons