“Anti-lhbti+-leuzen klonken voortdurend door de straten van het centrum via de megafoons van een bestelwagen
Dat begon in 2019. In dat jaar won de conservatief-rechtse partij Recht en Rechtvaardigheid (Prawo i Sprawiedliwość, PiS) voor de tweede keer de parlementsverkiezingen. PiS wakkert al sinds de machtsovername in 2015 haat richting de lhbti+-gemeenschap aan (zie kader). Rechtse politici staan zij aan zij met sommige vertegenwoordigers van de katholieke kerk en accepteren slechts één levens- en gezinsmodel: het katholieke en ‘traditioneel’ heteroseksuele: een man, een vrouw en kinderen. Het was zelfs hét kernthema van de Europese verkiezingen van 2019, en de presidentiële campagne van PiS’er Andrzej Duda in 2020.
‘We zwijgen over mij’
In het eetcafé Jongere Zuster, een plek vol progressieve Polen, valt Skowronek niet op met hun piercing, een licht snorretje, vrouwelijk gezicht en een zachte stem. Het eetcafé in Warschau trekt activisten, artiesten en mensen uit de queer gemeenschap. Er worden vaak kleinschalige, alternatieve evenementen georganiseerd, zoals concerten en presentaties van magazines.
“Zelfs de ouders van mijn Nederlandse partner bleven de verkeerde voornaamwoorden gebruiken
In Polen neemt de discriminatie van lhbti+’ers toe. Het land daalt razendsnel in de ranking van ILGA Europe, de lhbti+-belangenverdediger die jaarlijks alle Europese landen rangschikt naar hoe lhbti+-vriendelijk hun wetgeving is. Tussen 2017 en 2019 bevond Polen zich op de één na laatste plaats in de Europese Unie, sinds 2020 op de allerlaatste plaats. Dit terwijl in 2014 nog tien landen lager scoorden.
OneWorld sprak drie Poolse lhbti+’ers die vanwege het homofobe beleid in hun land naar Nederland verhuisden. Verspreid over Pride-maand juni lees je hun verhaal. De interviews verschenen oorspronkelijk in OneWorld Magazine.
Buitenstaander
Skowronek hoopte op adem te kunnen komen in Nederland en steun te vinden bij de Nederlandse lhbti+-gemeenschap. Dat lukte niet. Hun Nederlandse queer kennissen begrepen niet altijd dat de situatie van Poolse lhbti+’ers radicaal anders is. “Neem de houding tegenover de politie. Sommige Nederlandse queers zijn principieel tegen de aanwezigheid van de agenten tijdens hun Pride. Ik ook, maar in Polen ligt dat ingewikkelder. De politie gebruikt enerzijds geweld tegen ons, maar vormt anderzijds juist een barrière voor het geweld jegens de gemeenschap.”
Benoemen dat lhbti+’ers het in Nederland relatief beter hebben dan in andere landen was taboe, zegt Skowronek. Hen voelde zich meer en meer een buitenstaander. “Er was een kloof tussen ons, onze prioriteiten en problemen verschilden. Zo leeft het thema homonationalisme1 nauwelijks binnen de Poolse gemeenschap, terwijl het in Utrecht regelmatig aan bod kwam.”
Een andere realiteit
“West-Europa beschouwt ons als passieve slachtoffers die advies en redding uit het Westen nodig hebben
“Dat Nederland de samenwerkingsverbanden heeft verbroken met Poolse steden die lhbti+-vrije zones invoerden is een mooi symbolisch gebaar, maar hoe helpt het Poolse lhbti+’ers? Als Nederlanders iets voor hen willen doen, kunnen ze bijvoorbeeld constructieve verhalen over de Poolse lhbti+-gemeenschap vertellen, zonder hen als slachtoffers neer te zetten. Of geld inzamelen voor Poolse ngo’s of collectieven die voor de lhbti+-rechten opkomen. Zulke acties kunnen echt een verschil maken.”
De lockdowns tijdens de coronacrisis vergrootten hun eenzaamheid. Problemen met hun toenmalige partner en een onzekere woonsituatie waren de spreekwoordelijke druppel. Hen besloot terug te keren naar Warschau, ondanks de angst voor een zwaar leven. “Het valt mee. Het enige frustrerende is dat mijn collega’s me ‘zij’ en ‘haar’ blijven noemen, maar ik probeer me eroverheen te zetten. Ik weet dat het altijd een strijd zal blijven. Mensen die me voor het eerst zien, doen soms aannames op basis van mijn uiterlijk, maar dat is dan maar zo. Ik vind het belangrijker dat mijn vrienden me zien zoals ik ben en mijn voornaamwoorden respecteren. Pas na terugkeer besefte ik dat ik de Poolse lhbti+-gemeenschap had gemist.”
Volgens de communistische regering, die tussen 1944 en 1989 in Polen aan de macht was, bestond een andere geaardheid dan heteroseksualiteit niet. Homoseksualiteit werd alleen genoemd in combinatie met de aidsepidemie of forensisch onderzoek. Tussen 1985 en 1987 verzamelde de politie massaal compromitterende informatie over Poolse homoseksuele mannen en hun omgeving. De politie zou deze databank gebruiken om sekswerk en homoseksuele criminele bendes te bestrijden.
Toen Polen in 1989 een vrijemarkteconomie werd, gebruikten sommige rechtse politici de anti-lhbti+sentimenten in de Poolse samenleving om stemmen te winnen. Uit publieke opiniepeilingen bleek namelijk dat een op de drie Polen homoseksualiteit als een ‘ernstig probleem’ zag en bijna de helft van de bevraagde Polen vond dat de overheid homoseksualiteit zou moeten bestrijden. Politici en publieke figuren haakten hier onmiddellijk op in en zo werden lhbti+’ers een gemeenschappelijke vijand.
De hatelijke sentimenten namen toe in 2004 en 2005, nadat de ngo ‘Campagne tegen Homofobie’ in 2003 foto’s van homoseksuele en lesbische koppels tentoonstelden in de publieke ruimte. Het was een reactie op een wetsvoorstel van senator Maria Szyszkowska (Sociaaldemocratische Partij), die geregistreerde partnerschappen tussen personen van hetzelfde geslacht mogelijk wilde maken. Het wetsvoorstel verdween in een la.
In dezelfde jaren verbood toenmalig burgemeester van Warschau Lech Kaczyński een Pride-viering in de hoofdstad. Zo wilde hij ‘de veiligheid van deelnemers garanderen, de schending van de goede zeden tegengaan en de openbare orde handhaven’. In werkelijkheid trachtte Kaczyński de samenleving te polariseren. Zijn tweelingbroer en huidig PiS-voorzitter Jarosław Kaczyński gebruikte dezelfde tactiek om de parlementaire verkiezingen in 2015 te winnen. Deze strategie hanteert PiS tot op de dag van vandaag.
- Homonationalisten rechtvaardigen xenofobe en racistische ideeën onder het mom van lhbti+-acceptatie. Ze pleiten bijvoorbeeld voor het weren van niet-westerse asielzoekers, omdat die homoseksualiteit niet zouden accepteren. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
