‘Ik, laaggeletterd? Ik ken de term pas net’

Om maar gelijk een misverstand de wereld uit te helpen: meer dan de helft van de laaggeletterden heeft Nederlands als moedertaal – zogenoemde NT1’ers. Je kunt in bijna elke gemeente bij een ‘Taalpunt’ terecht met taalvragen of voor een cursus of coach, maar voor NT1’ers is die stap vaak te groot. Schaamte, angst, onzekerheid of een pestverleden kunnen iemand tegenhouden, vertelt Jan-Willem Heijkoop, woordvoerder bij Stichting Lezen en Schrijven. Mensen verbergen hun laaggeletterdheid vaak. “Ik ken iemand die steevast een mitella in zijn auto had, om te doen alsof zijn schrijfarm gebroken was. Tweederde van de Nederlanders denkt geen laaggeletterde te kennen. Terwijl bijna iedereen wel iemand kent met hooikoorts, wat minder vaak voorkomt.”

Laaggeletterdheid en analfabetisme zijn enorme problemen die we als samenleving moeten herkennen en oppakken, vindt Heijkoop. “Van onderaf met taalondersteuning, maar ook van bovenaf, dus begrijpelijkere dienstverlening en meer aandacht hiervoor bij de overheid, het onderwijs en het bedrijfsleven.” Laaggeletterden en analfabeten die erin geslaagd zijn hun taalvaardigheden op te schroeven, spelen een belangrijke rol in het verbeteren van de situatie, zegt Heijkoop.

Zij kunnen als taalambassadeur bij de stichting presentaties geven en zo onder andere politici overtuigen van het belang van basisvaardigheden voor iedereen. “Bedrijven, organisaties en de overheid moeten met hen in gesprek – zij weten het beste wat er duidelijker kan.”

“‘Mama, kan jij niet lezen en schrijven?’, vroegen mijn kinderen toen ik twee jaar geleden vertelde dat ik op taalles ging. Dat ik dat in het Nederlands niet kon wisten ze, maar het was nieuw voor ze dat ik het in het Guyanees ook niet kon.

“In 2017 had ik echt een probleem: mijn broer kreeg bij mij thuis een hersenbloeding en het ziekenhuis vroeg me papieren in te vullen. Ziekenhuispersoneel mocht het niet doen en ik kon het niet. Uiteindelijk hielp een sociaal werker, die daarna vroeg of ik taalles wilde.

Ik heb ooit hulp gezocht bij de gemeente, maar kreeg te horen dat inburgeraars voor gaan. Ze zouden bellen wanneer er plek was, maar dat telefoontje kwam nooit. Ik heb me altijd prima alleen gered. Ik heb enkel contact met mijn zus; zij woont in Duitsland. Mijn buurvrouw hielp wel, maar ik wilde niet steeds naar haar voor elk formulier of verjaardagskaartje. Je wilt niet aanhankelijk blijven.

Je hoort wel eens dat mensen smoesjes gebruiken, zoals dat ze hun bril zijn vergeten. Dat heb ik nooit gedaan; vroeg of laat val je door de mand. Ik gebruik zelf de term laaggeletterd niet, omdat ik er nog niet lang bekend mee ben. Sinds het tragische incident met mijn broer krijg ik elke week taalles. We lezen, schrijven en puzzelen samen, en langzaam zie ik vooruitgang. Belangrijk is het besef dat ik dit voor mezelf doe, niet voor een ander.”

“Op school vond ik mijn passie in schilderen en tekenen. Ik had veel moeite met rekenen en computers, maar met een penseel kon ik mijn gang gaan. Op mijn vijftiende werd ik zwanger. Ik wilde per se mijn diploma halen, dus ik bleef naar school gaan.

Brieven van de Belastingdienst met ‘dure’ woorden maken me chagrijnig, want ik snap het niet. Het zou fijn zijn als hier meer op gelet wordt. Want als ik het woord google, wordt het me vaak alsnog niet duidelijk. Ik herken me zeker in de definitie van laaggeletterdheid, maar zou mezelf niet zo snel zo noemen. Niet per se uit schaamte, maar vaak is het heel zwart-wit. Je wordt snel gezien als dom, in plaats van dat iemand bewust is van de bagage die je met je meesleept.

Dit artikel verscheen eerst in OneWorld Magazine.