Hoe een kleine antivaxminderheid een groot publiek vond

Naast Kennedy zitten dokters en juristen uit heel Europa. ‘Wij richten zelf instellingen op, om de strijd met júllie instellingen aan te gaan’, zegt hij. ‘Getuigen’ uit een reeks landen moeten tijdens de hoorzitting ‘bewijzen’ bijeenbrengen die de wetenschappelijke onderbouwing van de pandemie en van vaccins moeten ondermijnen. De Duits-Amerikaanse jurist Reiner Fuellmich gebruikt de ‘bewijzen’ vervolgens om organisaties en personen die betrokken zijn bij de strijd tegen de pandemie aan te klagen voor misdaden tegen de menselijkheid. Geen enkele rechtbank aanvaardt zijn materiaal, maar Fuellmich blijft beweren dat Covid een georkestreerde hoax is. Het zijn dit soort hoorzittingen en juridische procedures die de Europese antivaccinatiebeweging kenmerken.

De ‘antivaxbeweging’ bestaat uit een spectrum van uiteenlopende groepen: kritische ouders uit de middenklasse, uiterst linkse anarchisten, uiterst rechtse complotdenkers en alles daartussenin. Hun boodschap: vaccins zijn gevaarlijk en wie helpt ze toe te dienen, is een bedrieger. Een netwerk van artsen, juristen en ondernemers stuwt de beweging voort. Zij gebruiken hun publieke geloofwaardigheid en spelen zo in op de bezorgdheid over vaccins bij het grote publiek.

In 2019, maanden voor de pandemie toesloeg, reikte de EFVV een award uit aan de Italiaanse antivaxgroep Corvelva. Daarmee werd de inzet van de levendige Italiaanse antivaccinatiebeweging erkend. Artsen binnen die beweging schrijven dure maar niet-werkende therapieën voor aan kinderen met autisme, om ‘toxische stoffen uit het lichaam te verwijderen’ die het gevolg zouden zijn van vaccinaties. Sommige artsen traden ook op als betaalde experts in gerechtelijke procedures tegen vaccinproducenten van ouders van kinderen met autisme. Zij eisten een schadevergoeding van de producenten, omdat die verantwoordelijk zouden zijn voor het autisme bij deze kinderen.

Andere Europese landen zagen vergelijkbare ontwikkelingen, zo blijkt uit data van het Vaccine Confidence Project dat werd opgericht om misinformatie door de antivaccinatiebeweging te signaleren en te weerleggen. In regio’s met hoge scores voor populistische partijen bij de Europese verkiezingen van 2017 steeg ook het aantal vaccintwijfelaars.

Maar net als Wakefield verwierven ook Europese artsen, juristen en ondernemers binnen de antivaccinatiebeweging de status van influencer, boegbeeld en cultfiguur. Zo is er de Fransman Thierry Casasnovas, bekend van zijn promotie van rauwegroentendieet en zijn hevige antivaccinretoriek. Hij beweert een geneesmiddel te hebben tegen het coronavirus: vasten en rauwe groenten eten. Met de verkoop van sapcentrifuges en coachingsessies verdiende hij miljoenen. Zijn bijna 500.000 volgers op YouTube lijken bereid alles te geloven wat hij beweert, bijvoorbeeld dat je zelfs kanker kunt genezen door rauw voedsel te eten.

De antivaccinatiebeweging vermengt samenzweringstheorieën en politiek activisme om meer aanhangers te krijgen. Die kruising van verschillende bewegingen is nieuw, aldus Josso. “De leiders ervan werken samen en stroomlijnen hun verhaallijnen om meer invloed te verwerven.” Hun discours gaat meestal over samenzweringstheorieën en de focus op het ‘natuurlijke’. Bijvoorbeeld dat grote farmaceutische bedrijven de wereld zouden willen vergiftigen, maar dat het lichaam zichzelf tegen virussen beschermt.

De Britse Sebastian Shemirani ervaarde van heel dichtbij hoe de antivaccinatiebeweging een bijna bijbels vertrouwen heeft in de scheiding tussen goed en kwaad. Hij zag met lede ogen aan hoe zijn moeder, van wie hij vervreemd raakte, woordvoerder werd van de antivaccinatiebeweging in het Verenigd Koninkrijk. Volgens haar maken artsen zich schuldig aan moord als ze meedoen aan de vaccinatieprogramma’s. “Ze is de messias van een kleine en weinig opgeleide groep mensen die zich opwinden over hun gebrek aan inspraak in de politieke besluitvorming”, zegt Shemirani.

Nu de vaccinatiegraad in veel rijke landen zo hoog is, vragen sommigen zich af of de beweging zal blijven bestaan. Maar in augustus 2020 opende de organisatie van Robert Kennedy Junior, Children’s Health Defense, een Europese poot in Brussel. En in het Verenigd Koninkrijk werd de Medical Freedom Alliance, opgericht, een echo van de World Doctors Alliance. “We zullen nieuwe platformen vinden”, zegt Luca Ventaloro van de Italiaanse antivaccinatiegroep Comilva. “Er broeit veel onder de oppervlakte. En je kan het ongenoegen niet temperen door mensen het zwijgen op te leggen.”

Dit artikel kwam tot stand met de financiële steun van de Investigative Journalism for Europe-beurs. Een langere versie van het artikel verscheen op MO*.

Vertaling door Emiel Vervliet.