Hoe crises vrouwen het hardst raken

Economisch onrecht, onrecht tegen de natuur, onrecht tegen gemeenschappen van kleur, onrecht op grond van religie… De wereld kent tal van dimensies van onrecht. Dat raakt velen, op elk continent. Maar over welke vorm van onrecht het ook gaat, steevast kun je onmogelijk om vrouwen heen. Vrouwen worden vaak veel harder door onrechtvaardigheden getroffen. Crises zijn nooit genderneutraal.

En ook de klimaatcrisis treft vrouwen harder. Zeker in het Globale Zuiden. Geregeld zijn vrouwen er immers verantwoordelijk voor de voedsel- en watervoorziening. Droogte maakt dat zij veel verder moeten lopen om water te vinden. Door dat extra werk springen hun dochters dan weer vaak in om huishoudelijke taken uit te voeren, waardoor ze minder vaak op de schoolbanken zitten.

Welke crisis je ook onder de loep neemt, vrouwen ervaren altijd de meest impact. Als je onrecht dus écht wilt begrijpen, moet je naar de langste en diepste onrechtvaardigheid kijken: die van het onrecht tegen vrouwen. Denken over rechtvaardigheid? Dat is denken over gender.

Ook de kennis van vrouwen wordt vaak als nul voorgesteld. Al eeuwenlang gebruiken Indiërs de olie van de ‘neemboom’ als natuurlijke pesticide en voor tal van medicinale toepassingen. Ook mijn grootmoeder was groot fan. De boom trok de aandacht van enkele grote Amerikaanse multinationals, die er een octrooi voor aanvroegen.

Maar, wacht even… Een octrooi? Vraag je dat niet aan voor iets wat fundamenteel ‘nieuw’ en ‘innovatief’ is? Het Amerikaanse bedrijf heeft letterlijk niets met de eeuwenoude traditionele kennis te maken, maar zegt toch botweg: ‘Dit product is van ons.’ Dat is pure biopiraterij, waarbij Indiase vrouwen simpelweg van hun kennis worden beroofd zodat een multinational enorme winst kan maken.

Of neem Monsanto. Dat Amerikaanse bedrijf bracht in de jaren 1970 het product Roundup op de markt: een onkruidverdelger met glyfosaat. In India stuurde Monsanto schaamteloze advertenties de wereld in, die stelden dat Roundup vrouwen zou ‘bevrijden’ van arbeid op het land. Bevrijden? Dat glyfosaat tot kanker leidt, diersoorten met uitsterven bedreigt en grond onvruchtbaar maakt, werd er niet bij gezegd.

Om dat te kunnen begrijpen, moeten we terug naar de filosofen René Descartes (1596-1650) en Francis Bacon (1561-1626). In hun filosofie was het leven op aarde louter een object voor menselijk gebruik en technologische controle. De wetenschap moest de natuur overwinnen en onderwerpen. Descartes hoorde in het gekrijs van een dier het geluid van een piepende machine. Alles kon en moest gemodelleerd worden.

Vandaag is die denkwijze nog altijd springlevend. In het dominante economische model heeft de natuur geen intrinsieke waarde. De natuur is de vijand, die we willen overheersen. We exploiteren en manipuleren haar voor zoveel mogelijk winst.

Ik noem dit ‘het kapitalistische patriarchaat’. Het kapitalistische patriarchaat is een economisch systeem dat zowel de waarde van de natuur als de waarde van vrouwen onderdrukt. Een wereld waarin de macht van het geld, ‘het kapitalisme’, en de macht van het ‘patriarchaat’ elkaar vinden. Het is een roofzuchtige machine, die verantwoordelijk is voor de ecologische overbelasting van de planeet en de ineenstorting van het klimaat.