Het virus discrimineert niet, mensen wel

Het is een wereldwijde trend dat bestaande ongelijkheden door corona wordt benadrukt en aan het licht komt. De trend is ook in Nederland zichtbaar. In de tweede golf werd bijvoorbeeld ook hier duidelijk dat mensen met een niet-westerse achtergrond vaker ziek werden: er liggen meer coronapatiënten met een migratieachtergrond op de IC.

Zijn de IC-bedden dan vooral bezet ‘door Mohammed en Fatima die onze taal niet spreken en lak hebben aan de regels’? Veel mensen vielen over deze uitspraak die Geert Wilders op 11 oktober op Twitter deed. Zijn insinuatie, dat mensen met een migratieachtergrond zich weinig van de maatregelen zouden aantrekken, bleek onjuist nergens op gebaseerd. Expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos toonde in een onderzoek immers aan dat mensen met en zonder migratieachtergrond even goed de regels naleven.

Dat aantal is een schatting van EenVandaag. “Hoeveel kinderen er precies worden afgesloten is lastig te zeggen, want voor zover wij weten worden zij niet apart geregistreerd bij de waterbedrijven”, zegt Eva Huls, advocaat bij kinderrechtorganisatie Defence for Children. In de eerste week van juli begon die organisatie, samen met het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten, een procedure tegen enkele waterbedrijven. Tegelijkertijd klagen ze de Nederlandse staat aan. Hun eis: kinderen moeten ook als kwetsbare consument worden opgenomen in de wet; het ontnemen van toegang tot water is namelijk een schending van het kinderrecht.

Op 24 maart kondigde de Indiase premier Modi de strengste lockdown ter wereld in. En die heeft ernstige gevolgen. Aanvankelijk zou de lockdown drie weken duren; dit werden uiteindelijk drie maanden. Bedrijven sloten eind maart hun deuren voor hun werknemers. Miljoenen arbeidsmigranten hadden geen andere keuze dan terugkeren naar hun geboortedorpen, te voet. Daarmee overtraden ze de lockdown, wat hun op zware straffen kwam te staan: agenten sloegen op straat met stokken op hen in. Bij sommige vernederende ‘strafacties’ moesten de arbeidsmigranten push-ups of squats doen, of schreven agenten ‘lockdown-breker’ op hun voorhoofd.

Na juni is het aantal besmettingen alleen maar sneller gestegen. Inmiddels hebben ruim 8,5 miljoen Indiërs corona gehad. En hoewel het dodenaantal momenteel rond de 125.000 ligt, lijken Indiërs weerbaarder voor het virus dan mensen in rijkere landen, zoals Nederland. Uit onderzoek bleek dat Indiërs waarschijnlijk een sterker immuunsysteem hebben door bepaalde omstandigheden als onzuiver drinkwater, onhygiënisch voedsel en vervuilde lucht. Hierdoor zouden zij minder snel aan Covid-19 overlijden.

Wat niet betekent dat mensen in India minder snel besmet zouden raken dan mensen in andere landen. Toch koos premier Modi ervoor om in oktober de maatregelen verder te versoepelen, uit angst voor het instorten van de economie. Dit heeft geresulteerd in een stijging van 2 miljoen besmettingen.

In de Braziliaanse steden zijn de verschillen tussen de haves en de have-nots duidelijker dan ooit. Miljoenensteden als São Paulo en Rio de Janeiro tellen honderden favela’s; in totaal kent het land er meer dan 6.000. De al slechte leefomstandigheden in deze sloppenwijken maakten de situatie dit jaar alleen maar erger. Inwoners die dicht op elkaar wonen, krijgen niet de mogelijkheid om volledig in quarantaine te gaan. Er is weinig schoon drinkwater om de handen te wassen, geen geld om zeep of desinfecterende handgel te kopen en het openbaar vervoer zit stampvol: afstand houden is onmogelijk.

Eind maart besloot het Braziliaanse parlement om aan armere inwoners een basisinkomen van een kleine 120 euro (per maand per volwassene) te verstrekken. In juli kreeg president Jair Bolsonaro zelf het ‘griepje’ – zijn woorden –, waar hij nog altijd de ernst van ontkent. Hoewel het land in de top drie landen met de meeste besmettingen staat, koos Bolsonaro ervoor om geen lockdown in te stellen, omdat de economische schade volgens hem erger zou zijn dan de ziekte zelf.

Momenteel geldt in Brazilië een mondkapjesplicht en zijn grote bijeenkomsten en evenementen verboden. Die maatregelen worden in sommige deelstaten en steden al versoepeld. De overheid treedt daarbij niet hard op tegen de overtreders. In juni gingen groepen Brazilianen de straat op om te demonstreren tegen Bolsonaro’s coronabeleid. In Paraisópolis, een van de grootste favela’s in São Paulo, hebben bewoners zelf actie ondernomen om het virus buiten de deur te houden. Zo worden er mondkapjes geproduceerd, schoonmaakmiddelen uitgedeeld en lunches klaargemaakt.

Ondertussen blijft er een gebrek bestaan aan testmateriaal en ligt het aantal officiële besmettingen van 5,8 miljoen waarschijnlijk veel hoger.

De Verenigde Staten, die in absolute aantallen de meeste positieve coronagevallen ter wereld kennen, kampen met enorme sociaaleconomische gevolgen van de crisis; vooral werknemers van kleinere bedrijven dragen die. Een aantal grote bedrijven, zoals Amazon en Uber, besloot zijn werknemers in geval van een coronabesmetting twee weken door te betalen om de zieke werknemers te stimuleren thuis te blijven en verspreiding zo te voorkomen. Dit is een uitzonderlijk geval, omdat de Verenigde Staten, anders dan andere westerse landen, werkgevers niet verplichten om werknemers bij ziekte door te betalen. 32 miljoen arbeiders konden niet van deze maatregel profiteren en kwamen voor een dilemma te staan: gezondheid of salaris?

Behalve door de gevolgen van de crisis, stelt de The New York Times dat zwarte Amerikanen en latino’s zwaarder door het virus zelf worden getroffen. Zowel in stedelijke als in landelijke gebieden en in alle leeftijdsgroepen. Veel van hen werken namelijk in de ‘frontlinie’, zijn afhankelijk van het openbaar vervoer en wonen met meerdere generaties in krappe appartementen of huizen. 43 procent van de zwarte Amerikanen en latino’s heeft bovendien werk in dienst- of productiebanen die niet op afstand kunnen worden gedaan.

Hoewel gezondheidsproblemen ook een factor kunnen zijn van de hogere besmettings- en sterftecijfers onder deze groepen, zijn er steeds meer aanwijzingen dat zwarte en hispanic Amerikanen benadeeld worden in de zorg. Uit onderzoek blijkt dat zwarte patiënten al decennialang medische zorg van een mindere kwaliteit krijgen dan witte patiënten. Zo worden ze sneller bij een zorgverlener weggestuurd en worden pijnklachten vaker genegeerd.

De vraag dringt zich op hoe we de ernstige impact van de eerste en tweede golf hadden kunnen verkleinen. Dat is helaas niet met zekerheid te zeggen. Toch is er een gidsland, of liever gezegd: -continent. Afrika doet het volgens de cijfers veel beter dan Europa en Noord- en Zuid-Amerika. De Afrikaanse regeringen hebben onder andere snel gehandeld: maatregelen werden snel van kracht en sommige landen hadden al een lockdown ingelast voordat er überhaupt coronagevallen waren geregistreerd. Het werelddeel heeft, na de impact van onder meer de ebola-uitbraken, veel geleerd, en is voor een effectieve, preventieve aanpak gegaan.

Misschien dat de rest van de wereld na deze tweede golf ook iets heeft geleerd, waar we in de komende maanden de positieve gevolgen van gaan zien.