‘Drawing a Line’: een­zame cartoonist bestrijdt propa­ganda in India

Cartoonist, schrijver en klimaatactivist Rachita Taneja staat in India bekend als een fervent criticaster van de ultranationalistische hindoeregering van premier Narendra Modi. Taneja, die zich aan elk onderwerp lijkt te wagen, zet graag mensen aan het denken over ogenschijnlijke vanzelfsprekendheden in de Indiase maatschappij. Dagelijks plaatst ze op @SanitaryPanels (op X en Instagram) satirische taferelen, getekend in een eenvoudige maar trefzekere stijl. Zoals een strip waarin een jonge vrouw tegen een vriend opmerkt dat ze ‘toch echt niet mag klagen’. Geweldig toch, zou je denken? Totdat ze vervolgt: ‘Nee, ik mag echt niet klagen, anders arresteert de regering me.’

Taneja’s tegenstanders zien haar werk als provocatief en abject, laat de geheimzinnige, Indiase documentairemaker Sama Pana (die weinig meer over zichzelf deelt dan dit pseudoniem) zien met haar documentaire Drawing a Line (2023, eind maart te zien op het Movies That Matter Festival). In 2021 komt ze in de problemen als een rechtenstudent haar cartoons aanhangig maakt bij het ministerie van justitie. De student betoogt dat Taneja met twee strips de ‘grens tussen humor en minachting van de rechtbank’ overschrijdt: één waarmee Taneja de corruptie in het Indiase rechtssysteem aan de kaak stelt en één waarmee ze insinueert dat het Indiase rechtssysteem niet onafhankelijk is, maar onderworpen aan Modi’s grillen. Die rechtszaak – die naar verluidt nog steeds voortduurt – hangt als een zwaard van Damocles boven de documentaire.

Bedreigingen

Met Drawing a Line heeft filmmaker Pana een intiem portret van Taneja gemaakt, waarin ook de stem van de maker zelf even te horen is. Tegen het einde van de film biecht ze op het volledig met de cartoonist eens te zijn, maar ze wil niet zelf in beeld. Ze filmt liever de cartoonist, wier leven toch al in de schijnwerpers staat: een aangrijpend verhaal van een jonge vrouw die ondanks bedreigingen haar werk blijft doen. Dat vrouw-zijn speelt een nadrukkelijke rol in Drawing a Line. Zo vertelt Taneja aan het begin van de film dat veel mensen denken dat zij een man is – alsof vrouwen in India geen politieke mening kunnen hebben, verzucht ze. Ze moet erom gniffelen: ‘Ach ja, dat is gewoon ouderwetse vrouwenhaat.’

Andere critici denken dat haar werk gesubsidieerd wordt door de Indiase oppositie of dat Taneja onderdeel is van een westers complot. De angst die met haar werk gepaard gaat, is af en toe op haar gezicht af te lezen. Zoals wanneer ze wordt uitgenodigd voor een stripboekconferentie. Voor de camera laat ze weten dat ze op sociale media zeer voorzichtig is met het plaatsen van posts over conferenties die ze aandoet. Niettemin neemt ze deel, en al snel dienen zich de eerste fans aan: alleen maar vrouwen.

Totdat ineens een trits aan mannen zich bij Taneja meldt. Sama toont deze scène zonder context, dus denk je als bevooroordeelde kijker misschien: die mannen zullen vast kritiek hebben op het werk van de cartoonist. Het omgekeerde blijkt juist het geval: ze steunen haar; ze leven met haar mee en bekritiseren haar critici. Ook dat is fascinerend aan Drawing a Line: Pana filmt India vanuit het perspectief van vrouwen, maar schroomt niet mannen aan het woord te laten die dat perspectief ondersteunen – inclusief de leden van Taneja’s juridisch team. India is, zo lijkt Sama’s suggestie, niet alléén maar een patriarchale nachtmerrie.

Boosheid

Sommige mannelijke bondgenoten helpen mee de ‘haatfabriek’, zoals Taneja de propagandamachine van Modi’s bewind noemt, te bekritiseren. Desondanks geeft Drawing a Line een beeld van een eenzaam bestaan. De tekenaar zit bijna de hele dag alleen opgesloten in huis, hoewel Pana ook laat zien hoe graag Taneja met haar verrekijker op haar balkon op zoek gaat naar kleine langstaarsnijdervogeltjes. Voor de rest spendeert de Indiase vooral tijd op haar bank, met haar iPad op schoot, waarmee ze direct kan reageren op onrechtvaardigheden.

Boosheid leidt bij Taneja direct tot inspiratie: als ze een nieuwsitem ziet over het verbannen van hijabs op scholen, zegt ze kordaat: ‘Nu moet ik even tekenen.’ Tegen het einde van de film merkt ze gekscherend op: ‘Ach, mijn werk is eng, maar aangezien bij de juiste mensen het bloed onder nagels vandaan haal, werkt het wel.’

Drawing the Line is onderdeel van de documentairereeks Draw for Change, waarvoor zes filmmakers uit zes landen een vrouwelijke cartoonist portretteren. Naast deze film over Taneja bevat de reeks portretten van cartoonisten uit Syrië, Mexico, Rusland, Egypte en de Verenigde Staten. Op het Movies That Matter Festival (22-30 maart in Den Haag) is alleen de film over Rachita Taneja te zien.