Op zondag 8 januari 2017 legt de vijftienjarige Tharukshan Selvam zo’n dertig afscheidsbrieven op het bureau. Op een van de briefjes staat in het Engels: “Mijn droom was vloggen op YouTube en zingen en een fijn leven hebben met mijn familie, maar het kan niet”. Selvam stelt dat zij geen andere oplossing zag. Al snel komt naar boven dat de Heerlense scholier al enige tijd worstelde met depressie, als gevolg van pesten. Zij wordt onder meer bespot vanwege haar huidskleur (klasgenoten noemde haar‘koelie’), haar biseksuele gevoelens (‘gay’) en haar genderidentificatie (‘meisjesachtig’).
Er volgt een mediastorm waarbij elke outlet weken tot maanden aandacht besteedde aan Selvams dood. Er komt een stille tocht. Er worden Kamervragen gesteld. Er komt een speciaal rapport dat concludeert dat er signalen waren, maar dat die onvoldoende herkend en aangepakt zijn. De gemeente Heerlen heeft inmiddels een actieplan om te zorgen dat iets dergelijks nooit meer gebeurt. Nederland reageert betrokken.
Een van de velen
Tharukshan Selvam is niet de eerste jongere die suïcide pleegt als gevolg van pesten. Tim Ribberink (20), Livia (13) en Fleur Bloemen (15) beroofden zich in 2012 ook om die reden van het leven, waarna de Kinderombudsman en toenmalig staatssecretaris Sander Dekker een plan opstartte. Anass Aouragh (13) wordt in 2016 dood gevonden en ook hier is pesten vrijwel zeker de oorzaak . In februari 2017 springt Onur (14) van een flatgebouw omdat zijn naaktfoto verspreid is. Dit zijn slechts de bekendste gevallen: jaarlijks plegen tientallen jongeren suïcide. Pesten vormt daarvoor een fikse risicofactor.
““Pesten is geen onvermijdelijk verschijnsel dat ‘nu eenmaal’ bij het leven hoort”
Waar leren kinderen pesten?
In Nederland is de frequente nalatigheid van verantwoordelijken zoals docenten, scholen, hulpverleners en zelfs ouders goed gedocumenteerd en onderzocht. Protocollen richten zich op een schoolbrede aanpak en alle volwassenen, van docenten tot ouders, wordt gevraagd om beter op te letten. Allemaal terecht, maar vergeten we dan niet een groep?
Kinderen zelf zijn, als het op pesten aankomt, niet onschuldig: ze zijn tenminste deels verantwoordelijk voor hun eigen daden. Een ander kind als minderwaardig behandelen en het kenmerken toeschrijven waarvan je jezelf distantieert, steunt op groepsgedrag: je veronderstelt dat de meerderheid van de groep je opvattingen steunt en ‘de ander’ sociaal zal uitsluiten. Waar leren tieners dit?
Pestgedrag komt overal voor, zelfs bij knaagdieren en primaten. Maar gedrag kun je veranderen: daar zijn we mensen voor. Sociologe Mieke van Stigt, auteur van Alles over Pesten, bevecht het fenomeen al enige tijd. “Pesten is geen onvermijdelijk verschijnsel dat ‘nu eenmaal’ bij het leven hoort”, betoogt ze. Volgens haar is bij pesten de machtsverhouding tussen pester en gepeste de crux.
Selvam werd ‘gay’ en ‘koelie’ genoemd, Ribberink en Aouragh ‘homo’, Livia en Onur werden publiekelijk beschimpt over seks. Dit zijn allemaal uitingen van machtsverschillen, die inhaken op maatschappelijke verhoudingen. Kinderen die niet in genderhokjes passen of aan de norm van heteroseksualiteit voldoen, moeten daar kennelijk dagelijks aan worden herinnerd. En laat kinderen van kleur ook nooit vergeten waar ze vandaan komen.
Wij versus zij in de maatschappij en op school
Van Stigt bespreekt in haar boek de connectie tussen maatschappelijke identiteiten (en het debat daarover) en pestgedrag, waarbij de tegenstelling tussen ‘wij’ en ‘zij’ een sleutelfunctie heeft. De gevestigde groep sluit de nieuwkomers uit en kenmerkt hen als anders, afwijkend, of minderwaardig. Zij geloven dat het de ‘buitenstaanders’ ontbreekt aan de ‘normaliteit’ die ze zichzelf wel toedichten. Deze machtsdynamiek vertaalt zich op school bijvoorbeeld naar pesten, stelt van Stigt.
Zolang in Nederland cisgender gezonde witte heteromannen de norm zijn, en alles wat daarbuiten valt – vrouw, non-binair, homoseksueel, lesbisch, biseksueel, van kleur, transgender, fysiek beperkt, of een combinatie daarvan – wordt weggezet als afwijkend, kunnen we dan echt verbaasd zijn dat tieners elkaar pesten op basis van deze factoren?
Als pesten alomtegenwoordig is, moet de inzet om het tegen te gaan óók overal zijn. Dus beste lezer, aan jou en mij de taak om de volgende stap te zetten. We signaleren de problemen, laten we de samenhang dan ook duiden. Want pesten gaat gewoon door, ook vandaag, op scholen door het hele land. Het zal slachtoffers blijven maken zolang wij superieure denkbeelden en machtsverschillen die tieners overnemen, niet uit onze samenleving slopen.
