Vier jaar geleden gebruikte je in een interview nog een pseudoniem, nu niet. Wat is er in de tussentijd veranderd?
“Toen ik dat interview gaf, woonde ik nog in Marokko en was ik nog niet zo lang activistisch betrokken. Mijn activisme begon online, in 2012. Tot die tijd waren er weinig tot geen georganiseerde lhbti+-groepen in Marokko. Het is moeilijk om te vechten voor de rechten van lhbti+’ers in een land waar homoseksualiteit strafbaar is. Er werd niet over gesproken, zowel door burgers als politici. Er waren te veel risico’s, waardoor het niet veilig voelde om onder mijn eigen naam bekend te staan. Na drie jaar activisme werd ik echter onvrijwillig geëxposeerd in de Marokkaanse media, met mijn echte naam. Dat was schrikken, maar het kwaad was geschied en ik besefte gaandeweg dat ik niet in levensgevaar was als queer activist.”
De Marokkaanse filmmaker en activist Marwan Mohamed Elhajjami (28) is te gast op het International Queer & Migrant Festival (IQMF), waar hij in gesprek gaat over thema’s als marginalisatie en queer activisme in Marokko. Elhajjami richtte een activistisch collectief op dat de Marokkaanse lhbti+-beweging in een stroomversnelling bracht. Drie jaar geleden ontvluchtte Elhajjami het land en vroeg asiel aan in Nederland. Sindsdien zet hij zijn activisme op afstand voort.
Toch ben je drie jaar geleden naar Nederland gevlucht. Welk gevaar lopen queer activisten wel in Marokko?
“In Marokko word je niet gearresteerd voor het uitspreken voor lhbti+-rechten in de media of online, maar machthebbers zullen indirect wegen vinden om je het zwijgen op te leggen. Het is niet toegestaan om demonstraties te organiseren voor lhbti+-rechten in de publieke ruimte. Wij hebben eens geprobeerd een debat te organiseren, maar de politie viel binnen en brak het debat af. Een van ons werd zelfs gearresteerd.
De politie kan je om verschillende redenen oppakken, bijvoorbeeld voor het ‘verstoren van de openbare orde’. Dat laatste geldt voor alle activisten die zich kritisch uitspreken tegen de staat, niet alleen queer activisten. En dan hebben we het alleen over regelgeving. Als je kijkt naar de sociale controle zijn er veel grotere consequenties mogelijk, zoals verstoting uit de familie, mishandeling op straat of zelfs in je eigen huis tot aan moord. De wet staat niet aan de zijde van queer personen.
“Activisten die kritiek hebben op de Marokkaanse politiek, gaan tot twintig jaar de gevangenis in
Inmiddels zijn er gelukkig politici die bezig zijn de wetten te herzien, onder andere artikel 489 waarin een verbod staat op een ‘onnatuurlijke daad bij een persoon van diens geslacht’. Wie zich hier schuldig aan maakt staat nu nog een gevangenisstraf te wachten van maximaal drie jaar. In de afgelopen jaren hebben veel mensen zich uitgesproken voor het afschaffen van deze wet. Ik weet niet of de toekomst beter voor ons zal worden, maar dat lhbti+-rechten in elk geval ter discussie worden gesteld is een grote stap voorwaarts.
Er zijn helaas nog veel meer politieke veranderingen die doorgevoerd zouden moeten worden. Onze vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht zijn nu bijvoorbeeld ontzettend beperkt. Veel activisten van de Hirak-beweging 1 gaan tot twintig jaar de gevangenis in, alleen maar omdat zij opkomen voor hun rechten. Omdat deze activisten kritiek hebben op de politieke situatie in Marokko, zien de machthebbers hen als provocateurs. De rechter veroordeelt hen onder het mom van ‘het in gevaar brengen van de staatsveiligheid’. Dat is echt verschrikkelijk.”
Elhajjami wordt geïnterviewd door de Marokkaans-Nederlandse Dounia Jari. Zij is journalist, presentator en medeoprichter van stichting Maruf, een kenniscentrum voor en door queer moslims. Maruf ondersteunt queer moslims bij hun zelfacceptatie door kennis en tools aan te reiken. Jari spreekt zich regelmatig uit voor de rechten van queer moslims, zowel in Nederland als daarbuiten, en was betrokken bij de oprichting van het European Queer Muslim Network.
Hoe lukt het jou dan toch om je stem te laten horen, wetende hoe onveilig demonstreren kan zijn?
“Mijn activisme begon online, met de blog Aswat Magazine (‘Aswat’ betekent ‘stemmen’) waarop ik anoniem artikelen publiceerde over mensenrechten, lhbti+-rechten, sekse en gender. Naarmate de blog populairder werd, benaderden steeds meer mensen me met de vraag of ze zelf iets mochten plaatsen. Op deze manier ontmoette ik betrokken mensen vanuit heel Marokko. We besloten om een collectief te vormen, Aswat Collective, en ons online activisme naar de straat te verplaatsen door demonstraties te organiseren. Natuurlijk waren we bang voor geweld en om gearresteerd te worden, maar we vonden kracht en veiligheid bij elkaar. We vormden een nieuwe soort familie.
“Je hebt moed nodig om te kunnen strijden, maar niet ten koste van je eigen veiligheid
Het ontstaan van Aswat Collective heeft een lhbti+-beweging voortgebracht die er daarvoor gewoonweg niet was in Marokko. We bezochten rechtszaken en ondersteunden gearresteerde queer personen in hun proces, door bijvoorbeeld in gesprek te gaan met hun familie. Ook gingen we als queer activisten samen met andere activisten naar demonstraties om op te komen voor bijvoorbeeld vrouwenrechten en rechten van bewoners van de Rif. Op den duur gingen deze activisten ook ons ondersteunen en werden ze minder bang om met ons geassocieerd te worden.
Mijn eigen angst nam ook af, maar ik weet niet of dat positief of negatief is, want op een gegeven moment werd ik juist bang van mijn eigen mate van onbevreesd zijn. Je hebt moed nodig om te kunnen strijden, maar je moet oppassen dat het niet ten koste gaat van je eigen veiligheid. Dit gevoel van bijna geen angst meer kennen heeft ervoor gezorgd dat mijn leefsituatie zo onveilig werd, dat ik Marokko moest verlaten. Daar kan ik verder echt niets over kwijt, omdat dat mij, maar ook activisten die nog in Marokko zijn nog meer in gevaar kan brengen.”
Hoe blijf je vanuit Nederland betrokken bij het activisme in Marokko?
“Ik werk nog steeds samen met activisten in Marokko, voornamelijk vanuit mijn expertise als filmmaker. Ik help met het maken van campagnes, dat kan makkelijk via het internet. We werken momenteel bijvoorbeeld aan de campagne ‘Love is not a crime’ om ervoor te zorgen dat homoseksualiteit in 2020 wordt gedecriminaliseerd. Het is een onderwerp waar Marokkanen niet graag over praten, maar dat houdt ons niet tegen: we blijven mensen zich oncomfortabel laten voelen als we daarmee bewustwording creëren.
“Activisten en journalisten van buiten Marokko moeten het werk van activisten wereldwijd zichtbaar maken
Ik ben ook al een aantal jaar bezig met een documentaire over de lhbti+-beweging in Marokko. Af en toe vlieg ik daarvoor naar Marokko om te filmen. Momenteel ben ik het filmmateriaal aan het bewerken.
Het is belangrijk dat activisten en journalisten van buiten Marokko het werk van Marokkaanse activisten wereldwijd zichtbaar maken. Dankzij internationale aandacht kunnen de activisten druk zetten op de Marokkaanse staat om verandering te bewerkstelligen.”
Welk advies heb je voor internationale activisten en journalisten die Marokkaanse activisten willen ondersteunen?
“Vaak worden we geframed als slachtoffer, omdat westerse journalisten en activisten zichzelf als redder zien. In 2016 werden in de stad Béni-Mellal bijvoorbeeld twee homoseksuele mannen in huis aangevallen, en later zelfs gearresteerd. Mensen spraken hun verontwaardiging hierover uit, ze hielden petities en zochten aandacht op sociale media, wat ervoor zorgde dat de slachtoffers werden vrijgelaten en de daadwerkelijke daders alsnog werden opgepakt.
Dit was een big deal, want voor het eerst in de Marokkaanse geschiedenis zijn homofobe daders gestraft, maar dat gegeven werd door een aantal Franse journalisten totaal genegeerd. Zij vonden het alleen maar interessant om de activisten neer te zetten als slachtoffers in plaats van helden. Ze hebben onwaarheden over hen gepubliceerd, dat zij naar het buitenland wilden vluchten bijvoorbeeld. Die neerbuigende visie van westerse media hebben we niet nodig. Zij hoeven ons niet te redden.”
Beschadigt zulke beeldvorming je vertrouwen in mensen?
“Nee, mijn vertrouwen in mensen raak ik absoluut niet kwijt. Ik strijd tegen het systeem van oppressie, niet tegen zijn onwetende burgers. Ik was ooit ook onwetend en slachtoffer van een onderdrukkend politiek en sociaal systeem. Daarbinnen heb je geen ruimte voor alternatieve gedachten en denkbeelden.
Ik prijs mezelf gelukkig dat ik de afgelopen jaren de kans heb gekregen om uit mijn bubbel te ontsnappen. Ik kwam met andere mensen en nieuwe denkbeelden in aanraking, heb geleerd te kijken naar de verschillende achtergronden van mensen, wat hun vertrekpunt in het leven is. Zo heb ik kunnen ontsnappen aan de opgelegde dogma’s uit het systeem. Ik heb de wereld beter leren kennen. Ik zie dat als een fantastisch voorrecht.”
Marwan Mohamed Elhajjami zit op zaterdag 7 december 2019 in een panel met Leil el Maslouhi, Abdellah Taïa en Sido Lansari tijdens IQMF’s Talk: Queer Artivism, The Moroccan Perspective. Zij zullen reflecteren op thema’s als discriminatie en marginalisatie, leven als minderheid in een Nederlandse samenleving en queer activism in de Marokkaanse context. Vooraf worden de films Salvation Army en The Last Paradise vertoond.
- Hirak Al Chaabi is een beweging die streeft naar verbetering van de leefomstandigheden van de bewoners van de Rif. Deze leefomstandigheden zijn slechter dan die van mensen die in de steden wonen, en bewoners hebben het idee dat de regering niet naar hen omkijkt. ↩︎
