Of ik bang ben voor Marine Le Pen?” De Frans-Senegalese auteur Fatou Diome schaterlacht als ze deze vraag krijgt voorgelegd in een tv-programma. Dan recht ze haar rug, herhaalt de vraag en antwoordt: “Marine Le Pen is bang voor mij!”
Toen Stef Blok, de minister van Buitenlandse Zaken, zijn uitspraken over de mislukte multiculturele samenleving deed, bespeurde ik bij hem vooral witte hysterie. Angst voor een omgekeerde onderdrukking, waar Diome zo om moest lachen. Onze hybride samenleving is niet mislukt, wel het monopolie dat hem als witte westerse man toekomt. Voor zijn gevoel staat die onder druk: voor wie geprivilegieerd is en wordt gevraagd dat privilege te delen, voelt gelijkheid als onderdrukking. Zij die van buiten fort Europa komen tot vreemdeling maken, blijkt dan noodzaak.
“Vreemdelingen creëren we, met onze ogen. Aan dat makend oog van de ander zijn alle heterogene samenlevingen ter wereld onderworpen
Vreemdelingen creëren we, met onze ogen. Aan dat makend oog van de ander zijn alle heterogene samenlevingen ter wereld onderworpen. Gevaarlijk wordt het als dat oog steeds meer homogeniteit nastreeft en de institutionele macht bezit om dat waar te maken door wie niet op zijn plaats lijkt, naar hun bestaansrecht te vragen. In de beginjaren van mijn universitaire leven kwam ik voor het eerst in aanraking met mijn eigen maakbaarheid, via nakomelingen van de kolonisten van mijn vaderland
Rwanda: jonge Belgen.
Sommigen maakten er een sport van om te laten zien hoezeer ze op de hoogte waren van mijn thuisland, door me herhaaldelijk de beladen vraag te stellen of ik Hutu of Tutsi was. Toen de Belgische kolonisator in 1933 etnische identiteitskaarten invoerde, was iedereen voortaan of Tutsi, of Hutu, of Twa. Dat kon zelfs verschillen binnen een familie. Het maakte een einde aan het feodale kastensysteem, dat meer fluïde was. De gevolgen van die rigide raciale opdeling bewees zich in de jaren ’90 fataal.
“De angst voor die machteloze ander legt een onzekerheid bloot die in het Westen zelf schuilt
Nog steeds is er weinig historisch besef. Onlangs zag ik videobeelden van het festival Pukkelpop, waar een groep Belgische jongeren tegen twee zwarte meisjes het lied De Congo is van ons zongen. ‘De ander’ is het kwetsbaarste stukje maakbaarheid van een samenleving. Onder ernstige omstandigheden komt die ander in het Westen aan, met als
kostbaarste bezit de verhalen op zijn tong en de papieren in zijn zak. In het ergste geval bezit hij geen van beide. We maken die ander legaal, of ontdoen hem van zijn vrijgeboren status. We maken hem geliefd of bevreesd. Het is een spiegel waarin Blok en meer witte Nederlanders liever niet kijken. De angst voor die machteloze ander legt een onzekerheid bloot die in het Westen zelf schuilt.
Fatou Diome herkent die witte onzekerheid. Ze ziet de westerse hysterie van het oprukkende populisme in Europa precies voor wat het is: de laatste stuiptrekkingen van een systeem dat zijn neo-koloniale macht verliest. Daarover zei ze: ‘We zullen ons samen verrijken met de aardse rijkdommen, of er samen in verdrinken.’
