Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
‘Somalië lijdt onder een klimaatcrisis die het zelf niet heeft veroorzaakt’,
zei VN-secretaris generaal António Guterres vorige week bij een bezoek aan het land. Onder meer door jarenlang tegenvallende regenseizoenen hebben inmiddels ruim 8 miljoen Somaliërs dringend humanitaire hulp nodig. Vorig jaar stierven
43 duizend mensen door extreme droogte.
Ook buurlanden Ethiopië en Kenia kampen al vijf jaar op rij met tegenvallende regenseizoenen. De droogte heeft grote gevolgen voor de landbouw en veeteelt. 22 miljoen mensen in die regio leefden in 2022 in ernstige voedselonzekerheid, zo’n 213 duizend Somaliërs bevonden zich al officieel in hongersnood.
“
De oorlog in Oekraïne eist meer levens in Afrika door honger dan in Oekraïne door geweld
Voedselexperts zagen de situatie aankomen. In Trouw
waarschuwde voedselexpert Prem Bindraban in het voorjaar van 2022 al dat de oorlog in Oekraïne meer levens zal eisen door honger in Afrika dan door geweld in Oekraïne. Toch lijkt het Westen weinig begaan met de voedselcrisis in de Hoorn. Zo was in deze periode in 2022 nog
77 procent van de Britten onbekend met de hongersnood in de Hoorn van Afrika, terwijl slechts 9 procent op dat moment niet afwist van de oorlog in Oekraïne. Waar komt deze informatiekloof vandaan?
Een eerdere versie van dit artikel verscheen op OneWorld.nl op 19 juli 2022.
1. Droogte is ‘normaal’
“De laatste tien jaar zijn er drie periodes van droogte geweest in de Hoorn van Afrika: in 2010-2011, in 2016-2017, en nu vanaf 2020”, vertelt Charity Mumbua, voedselzekerheidsexpert bij IGAD, een samenwerkingsverband van Oost-Afrikaanse landen. “Dit is relatief veel, waardoor het beeld ontstaat dat droogte en honger een natuurlijk verschijnsel zijn in onze landen. Maar dat is te simpel gedacht.”
Mumbua legt uit: “Hoewel periodes van droogte inderdaad een terugkerend fenomeen zijn in de Hoorn van Afrika, zien we nu dat ze steeds frequenter en extremer worden. De huidige droogte is ongekend. Vijf regenseizoenen achter elkaar zijn mislukt. Dat hebben we al 40 jaar niet gezien.”
“
Vier mislukte regenseizoenen achter elkaar hebben we in 40 jaar niet gezien
“Door de klimaatcrisis worden extreme weersomstandigheden steeds frequenter en intensiever. Somalië en delen van Ethiopië en Kenia kampen met zware droogte, terwijl Zuid-Soedan kampt met aanhoudende overstromingen, waarvan de omvang ongezien is in de laatste decennia.”
2. Een hongersnood is ‘te traag’ voor het nieuws
“Het nieuws bestaat over het algemeen uit plotselinge gebeurtenissen die we niet verwachten”, vertelt Asmerate Hilesilasse, media-analist in Ethiopië. Over tragere processen, zoals recessies, de stikstofcrisis en hongersnoden, berichten media vaak (te) laat.
“
In januari 2021 waarschuwden verschillende organisaties al voor droogte in de Hoorn van Afrika
Mumbua ziet hetzelfde: “In januari 2021 waarschuwden verschillende organisaties al voor droogte. In september 2021 verklaarde Kenia de droogte een nationale ramp, Somalië riep twee maanden later de noodtoestand uit.” Tijd voor adequate voorzorgsmaatregelen was er nog amper. “Denk aan het maken, repareren en onderhouden van waterputten, gemeenschappen helpen met het verbouwen en opslaan van veevoer en het op tijd opschalen van nationale programma’s voor sociale zekerheid.”
Pas als de crisis daadwerkelijk is ontstaan, verschijnen de nieuwsberichten en komen overheden in actie, ziet Mumbua. Tijdens een droogte in 2016 waren overheden wel op tijd: ze konden, samen met hulporganisaties, hulpprogramma’s opschalen om de schade van de droogte te beperken.
3. De oorzaken van een hongersnood zijn vaak ingewikkeld
Een voedselcrisis heeft veel natuurlijke en politieke oorzaken. Om daarover verslag te doen is volgens Hilesilasse veel kennis vereist van de politieke geschiedenis van een land of regio. NRC, de Volkskrant en Trouw hebben elk één correspondent in Oost-Afrika, die verslag uitbrengt over een groot deel van een enorm continent, waar toch al relatief weinig over wordt geschreven. Droogte en honger concurreren met de rest van het nieuws uit Afrika voor een kolom in de krant.
Zo waren er vorig jaar nog de stijgende graan-, kunstmest- en energieprijzen door de oorlog in Oekraïne, een aanhoudende sprinkhanenplaag, de oplopende inflatie in Somalië en Ethiopië, en de fragiele staat van vele huishoudens na de coronapandemie. Maar ook conflict speelt een grote rol: door de gewapende strijd tussen het regionale Tigray-leger en het Ethiopische nationale leger, was de noordelijke provincie Tigray lange tijd ontoegankelijk voor humanitaire organisaties. Terwijl 90 procent van de Tigreeërs
volgens de WHO dringend voedselhulp nodig zou hebben. In het zuiden van Somalië verstoort de terreurgroep Al-Shabaab de levering van hulpvoorraden, en in Kenia stellen de autoriteiten de minst weerbare gebieden tegen droogte van oudsher achter.
Ten slotte maakt de manier waaróp de media de droogte framen nogal uit, zegt Mumbua. “Laat zien wat er hier aan de hand is zonder te overdrijven of te minimaliseren, en breng verslag uit op een manier die de waardigheid van getroffen groepen in ere houdt.” Sommige hulporganisaties blazen bijvoorbeeld de officiële cijfers op in de berichten waarin ze om geld vragen.
4. De Hoorn van Afrika heeft weinig geopolitieke invloed
“Landen in de Hoorn van Afrika hebben weinig invloed op het wereldtoneel, waardoor westerse lezers misschien minder geïnteresseerd zijn in wat er gebeurt. Het voelt verder weg”, vertelt Hilesilasse. “Grote mediabedrijven maken een afweging: hoeveel geld investeren we in het berichten over een gebied dat ons publiek weinig interesseert? Ze weten dat ze zulke berichten minder goed kunnen verkopen dan nieuws over bijvoorbeeld Oekraïne, een oorlog waarin de wereldmachten zoals de EU en de VS betrokken zijn en waarvan de gevolgen in het Westen direct voelbaar zijn.”
“
Grote mediabedrijven maken een afweging: hoeveel investeren we een gebied dat ons publiek weinig interesseert?
Het is niet zo dat dreigende hongersnood níet in het nieuws komt. In Nederland besteedden meerdere media aandacht aan de aanhoudende droogte in de Hoorn van Afrika. Vooral Somalië, waar het risico op hongersnood het grootst is, verschijnt relatief vaak in de krant en op het nieuws. Begin juni
bracht de NOS de oorzaken van de huidige voedselcrisis duidelijk in beeld, net als de schrijnende kindersterfte. Ook de Volkskrant
legde uitgebreid het verband tussen de oorlog in Oekraïne en de honger in de Hoorn van Afrika uit.
Maar al met al vertaalt de relatief geringe aandacht van het Westen zich in een gebrek aan financiële hulp om de voedselcrises aan te pakken in de Hoorn van Afrika. “Zowel onze overheden als andere overheden en hulporganisaties maken geld vrij om de gevolgen van de droogte in te perken, maar we hebben veel meer nodig dan dat er nu vrijkomt”, vertelt Mumbua. Op dit moment (april 2023) is nog maar 15 procent van de benodigde 2,6 miljard dollar in Somalië aangekomen. “We begrijpen dat er momenteel veel crises zijn die financiële hulp nodig hebben, maar de wereld zou de Hoorn van Afrika niet uit het oog mogen verliezen.”
Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 19 juli 2022.
