In het noorden van Mozambique vecht het Mozambikaanse regeringsleger tegen een islamitische groepering die wordt gelinkt aan Islamitische Staat. Maar de oorlog is niet alleen een binnenlandse aangelegenheid; er is een directe link met Europa. Zo is de Nederlandse staat van plan een gasproject in deze provincie te financieren, en het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord is er langs de kust actief bij de aanleg van pijpleidingen. De havenstad Palma – afgelopen week door de islamitische groepering ingenomen – vormt het hart van de gaswinning van het Franse bedrijf Total.
En daar ligt een belangrijk pijnpunt: hoewel rijk aan grondstoffen – vooral gas dus – is de provincie Cabo Delgado een van de armste en meest verwaarloosde regio’s van het land. De bevolking in de regio zelf ziet nauwelijks iets terug van de opbrengsten. Die ongelijkheid en onrechtvaardigheid zijn een voedingsbodem geweest voor sociale onvrede, en een bron voor de jihadistische opstand die in 2017 begon als uiting van deze frustratie.
Meer dan een half miljoen Mozambikanen uit de provincie Cabo Delgado zijn de afgelopen maanden gevlucht voor het geweld.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 6 juli 2020 op OneWorld.
“Er gaat twee keer meer Nederlandse subsidie naar fossiel dan naar duurzame energie
Nederlandse steun
Als een project met een Nederlandse ekv mislukt, dan is het de Nederlandse staatskas die garant staat. De bedrijven betalen premies voor de verzekering, dus dat bedrag kan in zo’n geval worden aangesproken, maar het is niet altijd genoeg. “In de praktijk zal Nederland proberen het geld te verhalen op het land waar het project mislukt is, dat daardoor extra in de problemen kan raken”, zegt Niels Hazekamp, beleidsadviseur bij milieu- en mensenrechtenorganisatie Both Ends. “Hoe vaak zoiets voorkomt is niet eenvoudig te zeggen, maar wel enkele keren per jaar.”
“Nederlandse bedrijven krijgen 2 miljard per jaar voor fossiele projecten in Afrikaanse landen
Subsidies (ook in de vorm van onder andere belastingvoordeel, publieke financiering en investeringen door staatsbedrijven) voor fossiele brandstoffen en fossiele elektriciteit in Nederland (in miljoen euro, gemiddelde in 2014-2016).
| Productie olie en gas | 1108 |
| Productie kolen | 0 |
| Elektriciteit opwekken | 513 |
| Transport | 3529 |
| Industrie/bedrijven | 127 |
| Landbouw | 100 |
| Meerdere activiteiten (of onduidelijk) | 12 |
| Meerdere activiteiten buiten de EU | 2218 |
| Totaal | 7586 |
Veel van het subsidiegeld gaat naar de luchtvaart (vrijstelling kerosinebelasting), de glastuinbouw (vrijstelling energiebelasting) en de bijstook van biomassa in kolencentrales.
Bron: Overseas Development Institute, Climate Action Network Europe
‘Het enige effect zou het verdwijnen van werkgelegenheid en productie uit Nederland zijn’, schreef staatssecretaris Vijlbrief in een schriftelijke beantwoording van Kamervragen in maart 2020. Ontwikkelingsminister Sigrid Kaag voegde daar een maand later in een Kamerbrief aan toe dat een buitenlands bedrijf dat de klus in onze plaats oppakt, ‘misschien niet onze strikte milieu- en sociale voorwaarden hanteert.’
Nederland heeft als klimaatdoel om de toegang tot duurzame energie in ontwikkelingslanden te vergroten. Maar bij een miljarden-business als fossiel wil niemand het braafste jongetje van de klas zijn. Laat staan er als eerste uitstappen. “Iedereen wijst naar elkaar”, zegt Hazekamp. En ondertussen worden er nieuwe olie- en gasvelden ontgonnen.
‘Verdient Uganda geen schone lucht?’
“Wij promoten het recht op schone energie in het Grote Merengebied, juist op plekken waar nu fossiele projecten lopen. In het westen van Uganda staan een groot olieproject en een 1500 kilometer lange pijpleiding op de planning. Deze regio staat bekend om haar unieke biodiversiteit en is belangrijk voor het levensonderhoud van duizenden mensen, maar er zit dus ook olie in de grond.
De afbakening van land en hervestiging van gemeenschappen is al begonnen. Mensen zitten nu te wachten tot het project begint en kunnen ondertussen niets met hun land; een huis bouwen of koffie gaan verbouwen heeft geen zin want straks moeten ze weg. Alles ligt stil en de compensatie laat op zich wachten.
Reacties van de bevolking zijn wisselend. De gemeenschappen die nu wachten op compensatie worden ongeduldig. Maar er zijn ook mensen die uitkijken naar het extra geld dat straks gaat rollen en de beloofde banen. Onze regering wil de olie-inkomsten en zegt dus: ‘Als we dit niet doen, dan blijven onze jongeren werkeloos’. Maar dat is een leugen. Wat denk je van landbouw, waar al 72 procent van de jongeren in werkt. Waarom investeren we in die sector niet in eerlijke en duurzame banen?
Geen enkel arm land is er met olie- en gas-winning op vooruit gegaan. Maar toch zegt de Wereldbank dat fossiel voor ons in het Zuiden een ‘noodzakelijke investering’ is. Ook de Europese landen, die thuis afspreken om voor hernieuwbare energie te gaan, zien in Uganda fossiel als ontwikkelingsmiddel. Maar verdienen wij dan geen schone lucht of een goede gezondheid?
De bevolking moet eerlijk geïnformeerd worden; niet alleen over de banen die je zult creëren, maar ook over de klimaatimpact van het project. En laat ons dan beslissen wat wij willen.”
Gas uit Mozambique
“Nu het moeilijker wordt om fossiele investeringen in het Noorden te doen, komen de grote fossiele bedrijven hierheen
“Vissersgemeenschappen mogen niet meer de zee op nu een Amerikaans bedrijf voor de kust moet boren
“Cabo Delgado kampt met landonteigening en een gewelddadig conflict
Een dialoog tussen arriverende bedrijven als Shell en de bewoners ontbreekt, zo beschrijft Down to Earth: ‘Er is nooit tijd om samen te zitten’, zegt een bewoner van het dorp Quitunde. Bedrijven beloven in samenspraak met lokale gemeenschappen te werken, maar deze bewoner geeft aan nooit de kans te hebben gekregen met een vertegenwoordiger te praten over de toekomstplannen. Honderden huishoudens zijn verplaatst, maar volgens onder andere Both Ends verliep de compensatie voor verloren stukken grond chaotisch en wachten sommige bewoners nog steeds op geld.
“Alleen de gasinstallaties zullen al voor 10 procent van de CO2-uitstoot van Mozambique zorgen
Ondertussen is bekend dat ook de Nederlandse overheid over-weegt om een van de gasprojecten in Cabo Delgado te steunen. Atradius DSB heeft een ekv-aanvraag liggen. Om welk bedrijf of bedrag het gaat is niet openbaar, wel zou de verzekeraar bezig zijn met een financiële, sociale en milieubeoordeling. Navraag van OneWorld bij het ministerie van Financiën leert dat deze ekv op dit moment niet is bevestigd.
'In Mozambique heeft één op de vijf mensen elektriciteit'
“Wat begon als een bezorgde club activistische vrienden is uitgegroeid tot een ngo die zich door heel Mozambique inzet voor milieuproblemen. Fossiele winningen en duurzaam energiebeleid staan bovenaan onze agenda.
70 procent van de Mozambikanen is zelf-voorzienend boer of visser. De natuur is hun belangrijkste werkgever. Dus het land, de ocea-nen en de rivieren is waar ze van leven. Maar dat staat door energieprojecten onder druk.
De situatie met het gasproject in Cabo Delgado is een zooitje. Dit soort grote energie-projecten gaat gepaard met landjepik, milieu-vervuiling en corruptie. Daar komt nu ook nog een gewelddadig conflict (jihadistische militan-ten plegen aanvallen in Noord-Mozambique, red.) bij. Voor heel veel mensen staat hun levens-onderhoud op het spel en de jongeren worden het meest geraakt. Er is geen goed onderwijssys-teem en straks is er ook geen land meer voor de volgende generaties. De boeren die zijn herves-tigd hebben een mooi huis gekregen ter com-pensatie, maar onvoldoende land om te over-leven. Dit gasproject is te belangrijk voor de regering dus wie er tegen protesteert kan op represailles rekenen. Onlangs is er nog een gemeenschapsleider die zijn land niet wilde opgeven verdwenen uit Cabo Delgado.
De omslag naar hernieuwbare energie gaat natuurlijk niet van de ene op de andere dag. Maar bedenk je wel; slechts 20 procent van de Mozambikanen heeft toegang tot elektriciteit. Dit is dus hèt moment om een duurzaam alter-natief te creëren. Net zoals wij in één keer naar mobiele telefonie zijn gegaan, moeten we nu de sprong naar hernieuwbaar maken en fossiel overslaan.”
Verslaafd aan olie en gas
Gupta vindt dat kortetermijndenken. “Natuurlijk kunnen landen nu snel veel geld verdienen met fossiel, maar uiteindelijk missen ze de kans op een duurzame toekomst.” De landen zullen tientallen jaren nodig hebben om gedane investeringen terug te verdienen, zegt Gupta, terwijl bij het Parijsakkoord is afgesproken dat ook opkomende landen over tien à twintig jaar moeten afbouwen. “Ik ben bang dat ze met een hoop schulden eindigen.”
Terwijl de wereld langzaam richting hernieuwbare energie beweegt, maken we minder welvarende landen afhankelijk van een exportproduct waar geen toekomst in zit, vat Laurie van der Burg het probleem samen. Ze is campagnevoerder bij Oil Change International, een organisatie die onderzoek doet naar de maatschappelijke kosten van fossiel. Van der Burg noemt de afhankelijkheid van fossiel gevaarlijk en wijst naar de kelderende olieprijs als gevolg van de coronacrisis. “Kijk naar Nigeria, dat voor 80 tot 90 procent leunt op olie en gas. Dat land heeft nu een groot begrotingstekort, en zonder inkomsten wordt het extra kwetsbaar voor de pandemie.”
Vergroenen én vergrijzen
Zo staat in een beleidsdocument over ekv’s dat Nederland in 2018 geen ‘bovengemiddeld grote’ verplichtingen is aangegaan in de olie- en gaswereld. Maar een blik op de website van Atradius DSB leert dat er op zijn minst forse transacties zijn afgesloten: een olieplatform in Mexico wordt voor 224 miljoen dollar verzekerd en ruwe olieterminals in Oman krijgen een verzekering voor 304 miljoen dollar. “In 2018 ging 72 procent van de ekv’s nog altijd naar fossiel”, zegt Hazekamp. “Vergroenen kan alleen door te minderen op fossiel.”
Om de steun aan fossiel af te bouwen, is er actie nodig volgens de geïnterviewden. Beloftes zijn er genoeg – in het Parijsakkoord, het Nederlandse klimaatakkoord en de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Ook in de Green Deal van Europa worden volgens Geuskens van Milieudefensie voor de zoveelste keer beloften gedaan over een omslag naar hernieuwbare energie. “Nu is het tijd voor serieuze steun aan hernieuwbare energieprojecten.”
“Een waterkrachtcentrale kan ook leiden tot rechtenschendingen
Vooralsnog is de meest prangende vraag of het überhaupt tot een serieuze omslag komt. De coronapandemie lijkt de steun voor duurzame investeringen niet vooruit te helpen. Veel klimaatexperts spreken juist van een backlash voor het milieu en het klimaat. Zo worden er wereldwijd wetten aangenomen om de naderende recessie het hoofd te bieden, die milieu en klimaatbescherming weer op achterstand zetten. Op veel plekken wordt de toegang tot ekv’s verruimd vanwege de economie. “In Canada gaat er zo al heel veel extra geld naar gas en olie,” zegt Van der Burg van Oil Change International.
Ook in Nederland zijn de ekv-regels versoepeld om de economie te stimuleren. Of fossiel daarmee weer een impuls krijgt, is nog niet te zeggen. Maar de voorzichtige vergoeningsslag lijkt een flinke knauw te krijgen. De Nederlandse overheid heeft nog altijd een keuze, zegt Van der Burg. “Dit is ook het moment om te stoppen met investeren in nieuwe fossiele projecten en om vol in te zetten op groen.”
Dit artikel verscheen eerder in OneWorld Magazine in juni 2020.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
