Ons klimaatakkoord kan véél eerlijker: 9 ongevraagde tips

Wist je dat er behalve een Klimaatakkoord van Parijs ook een Nederlands Klimaatakkoord is? ‘Al’ in 2019 maakten 150 organisaties en ministeries (na vier jaar vergaderen) een aantal afspraken dat sindsdien als model dient voor klimaatwetgeving. Maar is het Nederlandse Akkoord zuiver of klinken er onrechtvaardige, valse noten in door? Hoe zou het akkoord klinken als de grootste vervuilers – en dus niet alleen individuen – een toontje lager zouden zingen? Hieronder een aantal ongevraagde suggesties voor het Zuivere Klimaatakkoord.

1 Stop met beginnen te stoppen

We hebben allemaal die vriend die gaat beginnen met stoppen met roken. Ho, ho, niet in één keer cold turkey: ’t is een rooktransitie. Maximaal twee sigaretten per dag, liefst anderhalf. De volgende stap plant hij nog niet exact (maatwerk, immers): dat kan er één peuk per dag worden, of driekwart, of vijfzesde, misschien alleen sigaren? Eerst doet hij nog even een pilot met alleen shag. Hoe geloofwaardig vind je die stoppoging?

En zo is het ook met stoppen met CO2-uitstoot. In de introductie van het Nederlandse akkoord uit 2019 wordt gegoocheld met cijferdoelen: ‘In 2050 moeten we naar een netto-nul uitstoot van CO2.’ Maar dit is een transitie. ‘In 2030, een tussentijds doel, mag de wereld maximaal 2 graden opgewarmd zijn.’ ‘Liefst slechts 1,5 graad.’ En er volgt een ‘kabinetsappreciatie ten aanzien van doelbereik’ (een evaluatie dus). Wacht even, wat gebeurt hier? Wie selectief om de netto-nuleis heen leest, kan pick-and-choose doen en kiest een ander doel of tussenstap. Er kan altijd nóg een kleiner tussenstapje genomen om niet naar die nuleis te hoeven: professioneel vertragen.

Een écht Klimaatakkoord moet één doel bevatten, zonder mitsen, ‘liefst’ en maren, dat direct wordt overgenomen in de Klimaatwet. En zonder slager die zijn eigen vlees keurt, maar met een bindend vonnis door de rechter.

2 Nederland moet wél het braafste jongetje van de klas zijn

Stel dat je een gigantisch kussengevecht houdt met je jongere broers en zusjes en na afloop zegt: ‘Ik ruim alleen mijn hoekje van de kamer op.’ Ook heb jij als enige een stofzuiger en de rest niet. Denk je dan dat je een schone kamer krijgt? Zou het niet handiger zijn om samen op te ruimen, aangezien die veren overal terechtkomen?

Hoe vaak hoor je niet: ‘We hoeven toch niet het braafste jongetje van de klas te zijn? China en India zijn veel vervuilender!’ Als ik een euro kreeg voor die dooddoener elke keer, kon ik de fossiele business zelf subsidiëren. Ja, in absolute zin stoot China meer CO2 uit – het land heeft 1,4 miljard inwoners. Maar een gemiddelde Nederlander stoot bijna twee keer zoveel CO2 uit als de gemiddelde aardbewoner. En vergeet onze ‘indirecte’ CO2-uitstoot niet: een land dat klimaatneutraal is, maar al haar goederen uit vervuilende landen importeert, is natuurlijk niet klimaatneutraal.

Let’s face it: wij zijn niet het braafste jongetje van de klas, maar de bullebak. Nederland moet een voortrekkersrol nemen in onze CO2-normen en minstens in 2030 CO2-neutraal zijn, om opkomende industrieën de ruimte te geven te verduurzamen, en om ons eigen aandeel te compenseren.

3 Pas op voor een ‘klimaatelite’

Het Nederlandse Klimaatakkoord opent met verduurzamingsplannen voor 8 miljoen huizen en gebouwen die nu nog op aardgas zitten; een megaklus. Voor die nationale pimp-my-house is een ‘standaard’ als doel gesteld: een maximum toegestane CO2-uitstoot op wijkniveau. In het voorstel worden de ‘makkelijk te verduurzamen’ (lees: duurdere, beter geïsoleerde) huizen als eerst aangepakt en compenseren zo voor de grotere voetafdruk van de minder-verduurzaambare (lees: armere) straten per wijk. Zo kan het effect ontstaan dat de rijken steeds CO2-neutraler wonen en de armen met slechter materiaal blijven zitten, en ontstaat een ‘klimaatelite’.

Onderzoeker Shivant Jhagroe kaartte dat probleem bij zonnepanelen in augustus aan in Trouw en bood gelijk een simpele oplossing: maak de heffing op teruglevering aan het elektriciteitsnet inkomensafhankelijk. En bij zonnepanelen stopt klimaatelitevorming niet. Om te voorkomen dat huiseigenaren door deze verbouwing voor een ‘goedkoop, duurkoop’-verbouwing van lage kwaliteit gaan , haalt het Klimaatakkoord de ingewikkeldste trucs (toezichtorganen, financiële prikkels, vrijwillige erfpacht, ‘maatregelen ter preventie van spijtaankopen’) uit de kast.

The elephant in the room wordt in het Nederlandse Klimaatakkoord niet benoemd: we kunnen de energiebedrijven weer in staatshanden nemen, zoals de SP en PvdD al bepleitten. Het is een stuk eerlijker als de uitgaven van energiebedrijven 100 procent in dienst staan van het behoud van onze aarde, en 0 procent in dienst van aandeelhouders, bonussen en winst. Die overname kost ons eenmalig miljarden, en scheelt ons, uiteindelijk, jarenlang miljarden aan fossiele subsidies.

4 Betrek burgers bij verduurzaming

De energietransitie gaat iedereen aan, dus zouden burgers moeten meebeslissen over kleine, lokale energienetwerken. Maar krijgt iedereen een gelijke seat at the table? Kijk eens wie zijn uitgenodigd bij het schrijven van het Klimaatakkoord. De vijf ‘sectortafels’ worden voorgezeten door een Triodos-econoom (Kees Vendrik) en vier mensen uit het bedrijfsleven (ex-politicus en nu adviseur Diederik Samsom, consultancy-CEO’s Manon Janssen en Annemieke Nijhof, en consultant Pieter van Geel).

Niet één van deze tafels had een milieuorganisatie of klimaatwetenschapper als voorzitter. Dat is alsof we het overleg over de Rookvrije Generatie laten voorzitten door één longarts en tien topbazen uit de tabaksindustrie. De deelnemende organisaties zijn, op Greenpeace en Milieudefensie na, bedrijven wier belangen worden behartigd.

Het Nederlandse Klimaatakkoord wil een ‘participatiecoalitie’ met overheden en belangenorganisaties en een ‘burgerdialoog’, die laatste overigens zonder bindende stem. Hier vinden de schrijvers het wiel opnieuw uit: klinkt dat niet als een afgezwakte vorm van een burgerberaad? Het akkoord beveelt aan dat mensen voor ‘50 procent misschien zelfs gezamenlijk de nieuwe (aard)warmtebron of zonnepanelencentrale bezitten’. Een prachtig pleidooi voor coöperatie: energie uit de aarde is van niemand en van iedereen en we besluiten er samen over. Die ‘misschien’ mag weg, de 50 procent mag 100 procent worden, en wijkgedeeld bezit van energie moet bij wet worden vastgelegd. Toezicht wordt niet gehouden door consultancybureaus maar door burgers. Dan, en alleen dan wonen en warmen we rechtvaardig.

5 Stop met dweilen met de kraan open

We dweilen met de kraan open. Want terwijl een kwart van onze uitstoot uit vervoer komt, en de helft van ons vervoer werkgerelateerd is, zetten overheden wereldwijd hun geld niet in op wandelroutes of fietspaden. Ook het Nederlandse Klimaatakkoord spreekt de hoop uit dat ‘alle Nederlanders de overstap naar emissieloze personenauto’s kunnen maken’. Maar waarom zouden alle Nederlanders een personenauto moeten (willen) bezitten?

Er is maar één weg naar schoner vervoer: minder rijden en voertuigen delen. Dat gebeurt al en het heet: openbaar vervoer. OV gratis maken zou enorm veel uitstoot schelen, maar in het Nederlandse Akkoord is dat pas punt 7 (!) van een top-10 aan maatregelen. Bovendien zouden werkgevers dat gratis ov moeten bekostigen en stelt het Akkoord een spitsheffing en spreiding van schooltijden voor – niet erg rechtvaardig. Stel je voor hoe snel die auto aan de kant van de weg zou kunnen blijven staan als de staat openbaar vervoer zou betalen én beheren.

6 Begrens de industrie

Als energie-alternatieven voor onze huidige bronnen noemt het Nederlands akkoord aardwarmte, zonne- en windenergie (bewezen duurzame alternatieven). Ook klinken de stopwoordjes ‘groene waterstof’ (een kunstmatig gas dat moet worden gemaakt met behulp van groene energie) en kernenergie: beide zijn absoluut duurzaam, maar nog lang niet klaar en erg duur. Gemakzucht ligt dan op de loer: zolang er nog geen kernenergie of groene waterstof zijn, kunnen bedrijven teruggrijpen op fossiel. Ook veelgenoemd: ‘CO2-opslag in de grond’, ‘recyclen’, en ‘synergie door restwarmte’ (vrijgekomen warmte uit het megaverbruik van de ene fabriek houdt de andere fabriek en omliggende woningen draaiende). Een perverse stimulans, want zo maak je nog meer mensen van de fabriek afhankelijk, en kan die dus nooit verkleinen of sluiten.

Het trage tempo waarop de energietransitie verloopt bewijst dat de softe aanpak niet werkt: bedrijven gaan de gedragsverandering niet vanzelf maken. 60 procent van alle fabrieks-CO2 in ons land komt van vijf grote industrieclusters (met in totaal zo’n 250 bedrijven): Chemelot, Rotterdam/Moerdijk, Terneuzen, Noordzeekanaalgebied en Eemshaven. ‘Koplopers’ worden deze kwajongens in het akkoord genoemd, en zij zijn een ‘kans’ voor de grootste CO2-reductie. Hun zal gevraagd worden of ‘zij bereid zijn trekkers’ te worden in de transitie (p.85). Alsof je je vijf veeletende, rotzooi trappende tienerzoons smeekt of ze alsjeblieft voortrekkers willen worden in het inruimen van de vaatwasser. Je kunt ze ook gewoon laten afwassen en anders geen zakgeld.

Essay gaat verder onder de illustratie.

7 Krimp de landbouw en veestapel

In overleg met de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) zegt het Klimaatakkoord dat landbouw en veeteelt 3,5 Mton CO2 moeten reduceren. Er moet ook 10.000 hectare veenweide en 6000 hectare bos bij, daarvoor moeten boeren verkleinen of verplaatsen. Hoe en wat, daarover is het Akkoord extreem voorzichtig: ‘De landbouw krijgt lang niet altijd zijn erkenning’ (p.120), ‘Bedrijfsadviseurs krijgen cursussen aangeboden. (…) Er wordt ingezet op vrijwillige deelname’ (p.125-127) en ‘Het is belangrijk verdienmodellen in deze sectoren te ontwikkelen.’ (p.122)

Over dat laatste moeten we eerlijk zijn: zonder alle subsidies kan de landbouw zich nu helemaal niet bedruipen. Boeren verplicht uitkopen wordt ook niet geopperd. ‘Technische maatregelen (mestverwerking, voedselmix, kas als energiebron) hebben de voorkeur boven volumebeperkende maatregelen.’ Oftewel, álles om maar niet de veestapel te hoeven laten krimpen.

In het Akkoord wordt ook niet één keer gesproken over dierenrechten en de enorme milieuschade door monocultuur (biodiversiteitsgebrek door landbouwgrond). Een diverser én kleiner aandeel landbouw is onze enige weg naar een gezonde bodem, maar het krimpen van de veestapel en de landbouw staat er niet in.

8 Benoem de ongemakkelijke waarheid: grenzen aan de groei

Het Klimaatakkoord wil toe naar een circulaire, maar ‘bloeiende, internationaal toonaangevende’ industrie (p.83). Het is als de dood om grootvervuilers juridisch te straffen of de CO2-heffing zonder goedmakertjes in te voeren, want dan vertrekken ze naar het buitenland (het ‘weglekeffect’), komt er minder belastinggeld in de staatskas, en storten we ons in een recessie. Dat concludeerde een duur, ingehuurd adviesbureau (PwC).

Dat moet voorkomen worden, aldus het Klimaatakkoord, sterker nog: Nederland moet andere landen een ‘prikkel geven voor navolging’ (p.89) Oftewel: onze klimaatoplossingen moeten zo oogverblindend high tech zijn, dat andere landen stoppen waar ze mee bezig zijn en direct willen concurreren. Dit is liberale naïviteit in optima forma: we gaan toch ook niet wachten met dijken aanleggen tot al onze buurlanden dat cool vinden?

Benoem het onafwendbare: onze economische groei zal afnemen, misschien stagneren. Bedrijven zullen weggaan, maar klimaatontwrichting is internationaal, er valt niet aan te ontkomen.

Het kán anders. Denk eens aan het model voor de donuteconomie, dat gemeente Amsterdam en landen als Zuid-Afrika en Schotland al aan het invoeren zijn: economische groei zonder verarming maar binnen de uitstootgrenzen.

9 Nederland betaalt zijn ereschuld

Het Nederlandse Klimaatakkoord noemt het Caribisch deel van het koninkrijk niet één keer. Terwijl de Cariben nú al de gevolgen van klimaatverandering aan den lijve ondervinden. De impact van Nederland stopt niet bij Europese landsgrenzen. Klimaatschade terugdraaien kan niet volledig, dus een geldcompensatie is alleen maar gepast. Belastingen voor piekvervuilers (grote bedrijven) die ook de eerder gedane milieuschade meenemen zijn een passende straf, de opbrengsten daarvan komen in een fonds dat ten goede komt aan betaalbare energietransitie voor de zwaksten in de samenleving en wereldwijd. Pas als Nederland wereldwijd meebetaalt aan het terugdraaien van hitte, vervuiling, ontbossing en extinctie, komt echte rechtvaardigheid in zicht.