Sheila Sitalsing tipt: boeken van feministische fakkeldragers

Dat die ‘korte baan’ vierenvijftig jaar lang and counting zou zijn, had Smit niet durven denken. Niet alleen daarom is ‘Over het onbehagen bij de vrouw’ (opgenomen in de antiquarisch verkrijgbare bundel Er is een land waar vrouwen willen wonen) nog steeds zulke fijne leeskost. Smit zet in kraakhelder en geestig proza uiteen wat er loos is: Nederlandse vrouwen halverwege de jaren 60 ‘hebben het rot’.

Ga het lezen. Omdat het vol zinnen staat die zó nog kunnen: ‘Zij [mannen] zijn blijkbaar niet opgewassen tegen het begrip gelijkheid.’ Omdat je om de zin denkt: Ah, dáár komen al die genderpatronen vandaan. Omdat er een rechte lijn loopt van de observatie van Smit uit 1967 (‘Een vrouw die haar raison d’être buiten haar gezin zoekt is verdacht’) naar de ontstelde reacties anno 2022 van Telegraaf-lezers op de eerste vrouwelijke minister van Financiën: die móét wel slinks en incompetent zijn.

Nu stomen de vrouwen op. Fernanda Trías uit Uruguay, Cervantesprijswinnaar Cristina Peri Rossi, ook uit Uruguay, en nog vele, vele anderen. Ze winnen prijzen, ze domineren bestsellerlijsten en ze snijden vrouwenthema’s aan, zoals seksueel en gendergerelateerd geweld. Het is de dagelijkse realiteit op een continent met het hoogste percentage femicide ter wereld. Ook abortus is nog steeds een strijdpunt.

Later schreef hooks het compactere instapwerk Feminism is for Everybody, over feminisme als een politieke beweging die ook over klasse en kleur gaat en aan vrijwel elk aspect van het leven raakt.

Ook lezenswaardig is haar kritiek uit 2016 op het nieuwe feminisme dat Beyoncé uitdroeg op haar album Lemonade (in onder meer The Guardian gepubliceerd). Hooks vond het maar niks: te commercieel, te simplistisch, te gelikt, te gevaarloos, te zeer een imitatie van machtige mannen. Hetgeen hooks op haar beurt weer bozige kritiek opleverde: waarom in godsnaam katten op een zwarte vrouw met enorm veel artistiek en commercieel succes, terwijl er nog zoveel omhooggevallen middelmatige mannen rondlopen met wie dringend korte metten gemaakt moet worden?

In Nederland is Sarnami, hai onlangs herontdekt tussen de stapels heruitgegeven Surinaamse literatuur uit de koloniale tijd. Dat is mooi, want net zoals boeken over meisjesvriendschappen niet dik gezaaid zijn (de vier Napolitaanse romans van Elena Ferrante vormen een zeldzame uitzondering), zijn er in het Nederlandse taalgebied niet zo heel veel serieuze romans van vrouwelijke schrijvers over de volwassenwording en zelfbevrijding van meisjes.

S. is de nakomeling van contractarbeiders die de halve wereldbol zijn overgesleept en hun geschiedenis niet kennen, nooit zullen kennen, en zichzelf daarom opnieuw moeten uitvinden. S. doet dat met verve. En dan durft ze zichzelf bij haar naam te noemen: Sita!

De Servische oermoeder van de performancekunst, die al decennia de wereld over trekt met voorstellingen waarin haar eigen lichaam het basismateriaal is, schreef daar een prachtboek over. Walk Through Walls is een kroniek van een boeiend vrouwenleven – en boeiende vrouwenlevens worden lang niet zo vaak vastgelegd als boeiende (en minder boeiende) mannenlevens.

Huiveringwekkend is de passage over haar roemruchte performanceproject Rhythm 0 in 1974, in Studio Morra in Napels. De kunstenaar zat daar zes uur lang, als een lendepop, naast een bordje met de tekst: ‘Er liggen 72 objecten die u op mij kunt gebruiken zoals u wilt. Ik ben het object.’

Het resultaat was een fascinerend kijkje in de ziel van de mens aan wie een willoos vrouwenlichaam ter beschikking wordt gesteld. Eerst keek men alleen. Alras werden ze dapperder, deze lieden uit de Italiaanse kunstelite. Een man knipte haar kleding stuk. Handen legden haar in diverse posities, spreidden haar benen, prikten een mes vast nabij haar kruis. De enige reden dat niemand haar verkrachtte, schrijft ze, ‘is dat hun vrouwen erbij waren’. Het verontrustendst: ‘Meestal zeiden de vrouwen tegen hun mannen wat zij met me moesten doen, in plaats van het zelf te doen.’

Tot zover de mythe van de zusterschap.

Dit artikel verscheen in maart 2022 in OneWorld Magazine.