‘Ook horende mensen hebben baat bij visuele communicatie’

Slechts één pagina in één studieboek ging over sporten met een auditieve beperking, vertelt Maaike Ferf Jentink (36). Ze volgde de sportopleiding CIOS, waar ze de enige was die een andere taal sprak dan haar docenten en studiegenoten: Nederlandse gebarentaal. “En op die ene pagina werd geen aandacht besteed aan echt inclusief sporten. Je kunt een tolk inhuren, is de algemene gedachte, dan heb je de toegankelijkheid wel geregeld”, vertelt ze. “Maar dan is gesproken taal het uitgangspunt, en is er geen toegankelijke communicatie.”

Tijdens haar opleiding moest Ferf Jentink vooral zelf regelen dat ze mee kon doen. “Ik moest zelf achter informatie aan, zelf een tolk regelen. Nooit voelde iemand zich daar verantwoordelijk voor. Dat was heel frustrerend. Voor mij ziet volwaardig meedoen er anders uit: alle partijen kijken wat er nodig is. Bovendien: zou meer visuele communicatie niet voor iedereen in de sportsector prettig zijn?”

Belemmeringen doorbreken

Het zette Ferf Jentink aan het denken: ze wilde de belemmeringen die ze had ervaren doorbreken. Daarom richtte ze Stille Gym op, waarmee ze gymlessen geeft aan kinderen vanaf groep 6 tot hbo-studenten, en sportcoaches traint. Scholen huren haar in omdat er een dove of slechthorende leerling in de klas zit, of omdat ze een bijpassend thema op school behandelen. “De les begin ik altijd met een tolk, we doen een vraagspelletje over de beeldvorming van mij als doof persoon. ‘Kan ik studeren?’, vraag ik. Vaak denken kinderen van niet. ‘Ja hoor, ik heb een sportopleiding gedaan én een tolkopleiding.’”

Non-verbale communicatie is niet alleen praktisch voor dove of slechthorende mensen, vindt Ferf Jentink. Veel meer mensen zouden er baat bij hebben, zoals vluchtelingen, mensen met allerlei soorten beperkingen of mensen met een taal- of spraakprobleem. “Niet alle mensen kunnen makkelijk verbaal communiceren; het is belangrijk dat iedereen zich dat realiseert. En dat horende mensen zich kunnen en durven afvragen: wat kan ik zélf doen? Is het duidelijk voor de ander wat je wil communiceren? Kun je meer non-verbale manieren van communicatie gebruiken, zoals gebaren? Het vraagt soms meer geduld, maar hé, niet alles hoeft snel.”

Van huis uit meegekregen

Lekker veel sporten, dat vonden haar ouders belangrijk voor hun vier energieke kinderen. Als jongste was Ferf Jentink fanatiek, als tiener zwom ze wedstrijden. Thuis waren meer niet-horende mensen – haar twee broers zijn doof, zus is horend – maar tijdens het zwemmen was ze de enige dove sporter, net als op haar sportopleiding erna.

Die ervaringen vormden haar. “Het is lastig om vriendschappen op te bouwen als je niet direct met elkaar kunt communiceren”, vertelt Ferf Jentink. “Gesprekken met medestudenten en docenten verliepen vaak via een tolk. Het zorgde voor een barrière, mensen durfden niet echt op me af te stappen. En als een groep continu met elkaar praat en je verstaat het niet, dan voel je je buitengesloten. Dom zelfs. Terwijl, ik ben niet dom.”

Verrijking

Ferf Jentink heeft daarom haar carrière in het teken gesteld van inclusie van mensen met een auditieve beperking: naast Stille Gym geeft ze rondleidingen in gebaren in het Van Gogh museum en is ze consultant bij Possibilize, een platform voor projecten in de kunst- en cultuursector voor en door mensen met een beperking. Een van die projecten is het jaarlijkse Sencity Festival, waar deaf performers tijdens de optredens bij de horende artiesten op het podium staan. “Voor doof publiek zijn er wel eens muziektolken, die vertalen wat er wordt gezegd en gezongen. Deaf performers gaan een stap verder, zij hebben intensief samengewerkt met de horende artiest over de essentie van de nummers en maken op basis daarvan een vertaling, niet alleen van de woorden, maar ook van andere elementen van de muziek: de betekenis, het gevoel, de beat, herhaling.”

Ze ziet het als een verrijking voor het optreden. “Deaf performers kunnen heel goed spelen met taal en poëtische elementen toevoegen. Daarnaast is er ook een culturele laag; als er wordt gezongen over ‘gezellig samen zijn’ hoort er in de Dovencultuur licht bij; dan kun je elkaar goed zien. De deaf performer voegt lagen toe aan de performance. De twee performers, doof en horend, zetten zo samen een show neer.” Dat is heel bijzonder, vindt ze. “Er is namelijk geen toegankelijk kunstvakonderwijs voor doven en slechthorenden, de muziekindustrie is ontoegankelijk. Sencity Festival biedt ze de kans om in een veilige omgeving te proberen en te leren.”

Visuele communicatie  

Dat is precies wat er ook bij Stille Gym gebeurt: samenwerken en leren in een veilige omgeving. In de les laat Ferf Jentink leerlingen zelf ervaren hoe je kan communiceren zonder gesproken taal. Deelnemers krijgen koptelefoons op met muziek, waardoor ze elkaar niet kunnen horen. Stap voor stap bouwt Ferf Jentink een sportactiviteit op waarbij ze alleen visueel kunnen communiceren. Het zijn bijzondere lessen, zegt ze, op veel verschillende niveaus. “Vaak ben ik de eerste dove persoon die de deelnemers ontmoeten en zien ze dat ze best met mij kunnen communiceren. Als we aan de slag gaan met het spel, ontstaat er natuurlijk wel eerst ‘communicatie-frustratie’. Dat is logisch; je wil iets uiten, maar begrijpt elkaar niet. Dat sluit aan bij mijn ervaring, die frustratie voel ik ook vaak. Het verschil is: dit keer kijken we hoe we het sámen kunnen oplossen.”

En dat onthult verrassende talenten, ziet Ferf Jentink op de inmiddels meer dan 75 scholen door heel Nederland waar ze heeft lesgegeven. “De meeste kinderen zijn helemaal áán. Ze kijken naar elkaar, denken na over wat de ander uitbeeldt, hoe zij zelf iets kunnen overbrengen. Ze moeten creatief zijn, gebruikmaken van hun mimiek. Na afloop zijn de leerlingen over het algemeen heel positief en de docent zit vaak met open mond te kijken: dat kind heb ik nog nooit zo actief gezien. Kinderen die altijd erg aanwezig zijn door hun verbale kracht, hebben opeens niet meer het hoogste woord, terwijl een kind dat minder praat zich kan ontwikkelen tot de groepsleider. En dan denk ik: yes, dat heb ik bereikt nu.”