De naakte feminist is (vaak) wit, slank en zonder beperking
Uit de kleren gaan voor je idealen is een uitstekende manier om aandacht te genereren, toch? Naakt demonstreren lijkt vooral weggelegd voor vrouwen wier lichaam voldoet aan een westers schoonheidsideaal. Student politieke theorie Rania Ali vraagt zich af: wie belichaamt de feministische strijd?
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Vrouwen overal ter wereld zo vrij en veilig mogelijk laten leven, dat is min of meer de missie van het feminisme. Verschillende groepen strijden daarvoor met verschillende tactieken. Hedendaagse feministische bewegingen als Femen en Free the Nipple staan bekend om acties waarbij vrouwen (delen van) hun blote lichamen tonen als verzet tegen het patriarchaat. Opvallend genoeg is het vaak een bepaald soort lichaam: slank, wit en zonder beperkingen. Oftewel een lichaam dat aan een westerse, patriarchale norm voldoet. Wat zegt dat over het feminisme van vandaag de dag?
Islamofobie
Tien jaar geleden, in maart 2013, begon de Tunesische feminist Amina Tyler haar publiekelijke feministische strijd met een foto van haar ontblote lichaam op Facebook met in het Arabisch de tekst: ‘Mijn lichaam is van mij en niemands bron van eer.’ Haar activisme zorgde ervoor dat Tyler in de gevangenis belandde: ze had de naam van de feministische groep Femen op een muur gespoten. Zo werd ze een van de boegbeelden van de van oorsprong Oekraïense feministische actiegroep die bekendstaat om haar naakte activisme.
“
Kan feminisme effectief, radicaal én inclusief zijn?
Toen Tyler in de gevangenis zat, protesteerden leden van Femen bij de Tunesische ambassade in Parijs. Ze riepen teksten als ‘Amina Akbar, Femen Akbar’ (‘Amina is groot, Femen is groot’, naar ‘Allah akbar’ oftewel ‘Allah is groot’) en verbrandden een islamitische Tahwid-vlag voor een moskee in Parijs. Tyler was niet blij met die manier van actievoeren, die niet paste bij haar feminisme. Ze keerde Femen zelfs de rug toe. Ze verklaarde dat ze niet geassocieerd wilde worden met een organisatie die islamofobie aanwakkerde en vond dat feministen ieders religie moesten respecteren.
Tylers kritiek op Femen staat symbool voor een groter probleem binnen veel feministische bewegingen: is het mogelijk als feministische beweging om effectief, radicaal én inclusief te zijn?
Intersectioneel feminisme
Veel feministen zijn bezig met de vraag hoe ze iedereen in hun beweging mee kunnen nemen. ‘Intersectioneel feminisme’ wordt vaak gezien als een antwoord op die vraag. Daarom noemen veel hedendaagse feministische bewegingen zichzelf ook nadrukkelijk intersectioneel feministisch. Intersectionaliteit oftewel kruispuntdenken wil zeggen dat je oog hebt voor de samenhang tussen verschillende vormen van uitsluiting.
De ideeën achter de principes van intersectionaliteit bestonden al voordat de term zelf bestond. Hoogleraar en burgerrechtenactivist Kimberlé Crenshaw introduceerde de term in 1989, deels op basis van haar analyse van een rechtszaak tegen autobedrijf General Motors. In die rechtszaak stelden zwarte vrouwen dat antidiscriminatiewetten op basis van gender of ras hen niet beschermden: zij maakten een vorm van discriminatie mee omdat ze vrouw én zwart waren. Hoewel Crenshaw haar intersectionele theorie baseerde op deze specifieke rechtszaak, werd de theorie een manier waarop we ook in andere situaties verschillende vormen van onderdrukking kunnen begrijpen.
Het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE), dat gendergelijkheid binnen de EU moet bevorderen, definieert intersectionaliteit als een ‘analytisch instrument’ waarmee je inzicht krijgt in de manieren waarop sekse en gender overlappen met andere ‘persoonlijke identiteiten’, zoals leeftijd, etniciteit, klasse en gezondheid. Die raakvlakken dragen bij aan unieke ervaringen van discriminatie. Maar een intersectionele benadering geeft – ondanks het ambitieuze streven – niet automatisch het verlossende antwoord op alle feministische vraagstukken.
Het schrijft bijvoorbeeld niet voor hoe je de verschillende vormen van onderdrukking kunt wegen. Ze kunnen overlappen (waarbij zelfs nieuwe vormen van onderdrukking kunnen ontstaan, zoals misogynoir), maar zijn alle vormen van onderdrukking dan even zwaar? En wanneer kunnen we ze met elkaar vergelijken en wanneer niet? Intersectionaliteit is dus vooral een handvat voor feministen om te voorkomen dat hun emancipatie anderen onderdrukt.
Tekst gaat verder onder de foto.
‘Blote borsten zijn onze wapens.’Beeld:Joseph Paris via Wikimedia
Geen aandacht voor diversiteit
De feministen van Femen noemen zichzelf niet uitgesproken intersectioneel, maar de groep lijkt zich in hun missie wel te bekommeren om alle soorten vrouwen wereldwijd. Dat Femen vooral dunne, witte lichamen naar voren schuift is op zich niet verrassend: Femen wil het patriarchaat bestrijden met een nieuwe revolutionaire vrouwelijke seksualiteit. Dat heet ‘sextremisme’: een directe manier van verzet tegen de huidige patriarchale onderdrukking van hun lichaam, júist door ontblote bovenlichamen te tonen. ‘Onze borsten zijn onze wapens’, aldus Femen.
“
Feminisme dat niet voor iedereen opkomt is een feminisme op een doodlopend pad
Niet één keer komen in Femens manifest genderdiverse mensen voor, een groep die structureel vergeten wordt binnen het feminisme. Het patriarchaat, waar Femen zich tegen verzet, onderdrukt namelijk niet alleen de vrouwen, het onderdrukt ook mannen die niet binnen traditionele genderrollen kunnen of willen passen. Het onderdrukt islamitische vrouwen die geen of juist wel een hoofddoek willen dragen, het seksualiseert vrouwen die van vrouwen houden, en het vernedert en ontmenselijkt genderdiverse mensen.
De feministische strijd moet gaan om meer vrijheid en welbevinden voor mannen, vrouwen en mensen die zich met beide of geen van beide identificeren. Feminisme dat niet opkomt voor de belangen van iedereen, is feminisme op een doodlopend pad.
Het lichaam in het feminisme
Net als andere hedendaagse westerse feministische bewegingen, zoals Free the Nipple, baseert Femen haar gedachtegoed op het idee dat het tonen van blote lichamen meer vrijheid en welzijn oplevert. Hoewel het tonen van het ontblote lichamen voor activisme niet alleen een westers fenomeen is, lijken groepen zoals Femen vooral lichamen naar voren te schuiven die voldoen aan het schoonheidsideaal waar zij zich tegen verzetten. Waar zulk activisme in eerdere feministische golven allerlei vrijheden opleverde – waar (vooral) vrouwen vandaag de dag van kunnen genieten – lijkt deze tactiek minder goed te werken voor veel problemen waar het feminisme tegenwoordig tegen strijdt.
Women of Nasarawa State Nigeria, protest against the most Unholy election robbery by Gov Sule. Like the ‘Suffragettes Movement’ & ‘Aba Women’s Riot’ of the early 20th century England & Nigeria, women defy great odds to be seen & heard! INEC committed an abomination in Nigeria. 💔 pic.twitter.com/arbzApWhlu
Het centreren van het lichaam in de feministische beweging lijkt op de ‘materialistische analyse’ van de 19e-eeuwse marxistische filosofen Karl Marx en Friedrich Engels. Volgens die analyse zijn de concrete omstandigheden van mensen de stuwende kracht achter maatschappelijke ontwikkelingen en níet de ideeën over hun omstandigheden. Neem de arbeiders: de arbeid die zij met hun lichaam produceren voor de kapitalisten is zo’n concrete omstandigheid.
Zoals de kapitalist het lichaam van de arbeider uitbuit, zo lijken ‘lichaamsgerichte’ feministen de onderdrukking van het lichaam vooral te zien in relatie tot seksuele vrijheid en autonomie. Hoewel deze vormen van onderdrukking elkaar niet uitsluiten – onderdrukking door kapitalisme en het patriarchaat – is het belangrijk te beseffen dat het lichaam van de vrouw niet alleen kwetsbaar is als het gaat om seksuele vrijheid en autonomie. Een grote groep vrouwen bevindt zich door hun sociale klasse namelijk ook in beroepsgroepen waarin zij met hun lichaam werken. Zij maken andermans kantoren en huizen schoon, zorgen voor anderen en onderwijzen de kinderen van anderen.
“
Doen we recht aan onze strijd als we lichamen centreren die voldoen aan de idealen van het patriarchaat?
Feministen moeten daarom ook aandacht hebben voor de steeds nijpender wordende positie van deze vrouwen. Een concreet voorbeeld daarvan is de groeiende aandacht voor menstruatiearmoede, die vooral vrouwen treft: minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) steunt het voorstel voor gratis menstruatieproducten via de voedselbank of het Rode Kruis.
Het streven naar een ‘feminisme voor iedereen’ is een zoektocht. Als we ons als feministen willen verzetten tegen het patriarchaat – dat witte eurocentrische schoonheidsidealen voorstaat – doen we daar dan recht aan door datzelfde lichaam te centreren in onze strijd? Het is belangrijk dat we kritisch blijven op uitsluitende mechanismen die kunnen ontstaan, juist binnen bewegingen die willen strijden tegen uitsluiting op elk niveau. In de woorden van Amina Tyler: ‘Mijn lichaam is van mij en niet de bron van iemands eer.’ Dus niet van het patriarchaat, maar óók niet van feministische bewegingen.
Deze site maakt gebruik van cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden en onze site te verbeteren. AccepterenInstellingen
Cookiebeleid
Overzicht cookies op oneworld.nl
We verzamelen via cookies gegevens met het doel de technische werking van de website en uw gebruiksgemak te garanderen. De cookies (kleine tekstbestanden die bij het eerste bezoek aan deze website worden opgeslagen op uw computer, tablet of smartphone) zorgen ervoor dat de website naar behoren werkt en onthouden bijvoorbeeld uw voorkeursinstellingen. Ook kunnen wij hiermee onze website optimaliseren.
Hiervoor gebruiken wij cookies van Google Analytics, dat het sitegebruik geanonimiseerd registreert en hiervan gegevens opslaat. Met deze gegevens maken wij bezoekstatistieken, op basis waarvan we verbeteringen doorvoeren op onze website. Google Analytics verschaft deze geanonimiseerde data aan derden indien wettelijk verplicht, of als deze derden de data namens Google Analytics verwerken. Door gebruik te maken van deze website geeft u toestemming voor deze anonieme gegevensverwerking door Google Analytics.
Daarnaast gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn.
Via deze cookiebalk krijgt u de mogelijkheid om de cookies te accepteren of de instellingen aan te passen. Onder 'Overige cookies' kunt u diverse cookies van externe diensten (zoals youtube, facebook, vimeo) uitzetten.
Een opt-out van Google Analytics op deze website kan via deze link.
Mocht u hierover vragen hebben, kunt u mailen naar: lezers@oneworld.nl
Op deze site gebruiken we functionele cookies van WordPress en WooCommerce. De cookies van WordPress zorgen ervoor dat de website beter kan worden gebruikt door bezoekers. Deze cookies zorgen er bijvoorbeeld voor dat u kunt zien of u bent ingelogd, ze houden ook bij welke individuele voorkeuren u hebt gekozen op uw profielpagina. De cookies van WooCommerce zijn van onze betaalde diensten (Vriendenabonnement, Vacaturebank, Partnernetwerk, Online agenda) en zorgen ervoor dat producten worden onthouden tijdens het aankoopproces. Elke aankoopsessie bij WooCommerce bevat een unieke code voor elke klant, zodat er kan worden achterhaald waar de productgegevens voor elke klant te vinden zijn. Deze cookies kunt u niet uitzetten.
In onze artikelen gebruiken wij content van diverse externe diensten. Het is mogelijk om de volgende cookies uit te schakelen. Hiermee wordt deze content niet langer getoond.
Naam cookie
Soort content
youtube_embed
Youtube player embed
vimeo_embed
Vimeo player embed
google_maps
Google maps embed
twitter_widget
Twitter social widget
soundcloud_embed
Soundcloud player embed
instagram_embed
Instagram embed
Daarnaast gebruiken we Google reCaptcha om de website te beschermen tegen bots. Ook dit kan hier uitgezet worden, maar formulieren die hiervan gebruik maken kunnen dan niet ingediend worden
