Het democratisch model van het Westen werd lange tijd beschouwd als de heilige graal van de internationale samenwerking. ‘Vrijheid’ en ‘gelijkheid’ waren de toverwoorden op het politieke wereldtoneel. Ook de Europese Unie (EU) won veel Oost-Europese zieltjes door haar ‘zachte’ politieke filosofie. Maar de tijden zijn veranderd. Democratie is niet langer het standaardantwoord op complexe politieke enigma’s. Naast het geopolitieke geschreeuw van Poetin verstomt het verlichte discours van Europese gelijkheidsidealen tot dogmatisch gefluister. Tijdens een lezing van het Haagsch College, pleiten Hoogleraar Internationale Betrekkingen Rob de Wijk en oud-minister van Buitenlandse Zaken Jaap de Hoop Scheffer voor een hardhandiger Europa. Pacifistische maatregelen zoals economische sancties hebben weinig politieke waarde wanneer ze niet gepaard gaan met militair ingrijpen.
We zijn machtspolitiek verleerd. Is dat wel zo handig?
Het Europese surrogaat voor militair ingrijpen
Inhakend op zijn eerdere lezing over geopolitiek, zet Rob de Wijk uiteen hoe de soft power van Europa het in ons huidige wereldsysteem aflegt tegen de hard power van Poetin. Waar wij ons richten op diplomatieke bemiddeling en ethische doelstellingen, streeft Rusland naar ouderwetse militaire machtspolitiek. Wij denken in humanitaire veiligheid, zij in territoriale veiligheid. “We zijn machtspolitiek verleerd”, stelt De Wijk. “De vraag is: Is dat wel zo handig?”
De vraag stellen is hem beantwoorden. De economische sancties die de Europese Unie de Russen heeft opgelegd missen politieke efficiëntie. “Economische sancties zijn een surrogaat voor militair ingrijpen waarmee je de klok niet kunt terugdraaien. Sancties zorgen er echt niet voor dat Poetin de Krim teruggeeft.” De Wijk toont ons statistieken die bewijzen dat de effectiviteit van ‘zachte’ sancties wel toeneemt wanneer deze gecombineerd worden met militaire interventies. “Als je daar niet toe bereid bent, zijn de sancties ook niet effectief.” Sancties kunnen zelfs negatieve neveneffecten hebben, zo ook in Rusland. “Ze vormen een externe bedreiging waardoor autoritair leiders aan populariteit winnen.”
Rusland is geen grootmacht
Hoewel we als EU een sterk economisch blok vormen, “maakt Rusland gebruik van het feit dat we politiek niet één zijn en onze strijdkracht hebben verwaarloosd”. Syrische burgerslachtoffers, landjepik in Oekraïne: we zien het met lede ogen aan, maar het is ons geen oorlog waard. Voor Poetin is die drempel net wat lager. En dat is een probleem, vindt De Wijk. Want in de wereldpolitiek geldt niet altijd het recht van de sterkste. “Rusland is geen grootmacht. De economie stelt niets voor. De bevolking gaat achteruit. Maar onze superioriteit zegt niets als je niet bereid bent tot escaleren.” En tot escaleren zijn we alleen geneigd wanneer er vitale belangen op het spel staan. Ondanks onze zorgen over het humanitaire drama in Syrië, raakt het ons immers niet voldoende om tot ferm militair ingrijpen over te gaan.
De Europese roepende in de woestijn
In zijn pleidooi voor politiek realisme wordt De Wijk bijgestaan door Jaap de Hoop Scheffer. Ook hij bepleit Nederlands pragmatisme wanneer het gaat om de mensenrechtenagenda van politieke grootmachten. “Microfoon-getetter over mensenrechten heeft geen zin. Zij weten hoe groot zij zijn en hoe klein wij zijn.” Ook de EU krijgt er van langs. De Hoop Scheffer vindt dat de EU een roepende in de woestijn dreigt te worden, wanneer haar gelijkheidsidealen niet ondersteund worden door een hardere militaire agenda. “We kunnen wel tien keer roepen dat zij slecht zijn. Prima hoor, maar wat doe je eraan? Als soft power nooit door hard power gevolgd wordt, wordt die soft power niet serieus genomen.”
Europa is een economische reus, een politieke puber en een militaire pygmee.
En dat terwijl Europa wel degelijk de financiële middelen heeft voor een strenger militair beleid. “Europa is en blijft een kapitaalkrachtig samenwerkingsverband”, vertelt De Hoop Scheffer. “Het is een economische reus, een politieke puber en een militaire pygmee.” Europa heeft teveel ontzag voor de blufpolitiek van Rusland. De Hoop Scheffer eindigt zijn betoog voor Europe militaire wedergeboorte met een sneer naar Poetin. “Als Poetin niet oppast met zijn steun voor de Alawitische Assad, wordt hij straks de antichrist van het soennitische Midden-Oosten. Straks zie je in veel landen screensavers met Poetin’s hoofd als dartbord.”
Deze lezing is het laatste onderdeel van een driedelige Masterclass Geopolitiek van Rob de Wijk, georganiseerd door het Haagsch College. Lees hier deel één: Een pleidooi voor Europese realpolitik en omarming van TTIP. En hier deel twee: Waarom het Westen de Arabische 'Lente' niet zag aankomen.
