Wat Europa achterhoudt

Voor een land van herkomst is een terugname-overeenkomst moeilijker te behappen. De weerstand zit hem erin dat die landen er weinig mee te winnen hebben. De bevolking staat positief tegenover migratie en ziet het als een mogelijke uitlaatklep in het geval van groeiende werkloosheid. Daarnaast komt er, zowel van reguliere als van irreguliere migranten veel geld terug in de vorm van remittances. Afrikaanse burgers pikken het niet van hun regering als ze zich laten koeioneren door Europese overheden. Er moet wel heel veel druk van Europa, of toezeggingen van geld, tegenover staan om daarmee akkoord te gaan.

Vrijwillig of gedwongen was ook het gevoelige punt tijdens de onderhandelingen tussen de Afrikaanse unie en de EU in Abidjan. Terugnemen van migranten die absoluut niet terug wíllen en deze re-integreren is een moeizaam proces en valt niet goed bij de rest van de bevolking. Uiteindelijk werd in de verklaring van de top enkel een referentie naar vrijwillige terugkeer opgenomen.

Het Europees Parlement mag normaal zijn akkoord geven op een terugname-overeenkomst en ook controles uitvoeren op de uitvoering. Maar bij een informele afspraak zoals de Turkije-deal, staan wij Europarlementariërs met lege handen. In het geval van de overeenkomst met Ethiopië, zo blijkt duidelijk uit artikel 1 van het document, waarin letterlijk staat dat de procedure die is vastgelegd “niet een internationale overeenkomst is en niet bedoelt is om wettelijke rechten of plichten in nationaal of internationaal recht te creëren”, gaat het om een ‘informele’ overeenkomst. We hebben dit eerder gezien bij een informele terugname-overeenkomst met Afghanistan. Het gevolg was dat de teruggekeerde migranten in Kabul tussen de heroïneverslaafden onder de brug terechtkwamen, omdat niemand naar ze omkeek.

Deze informaliteit heeft grote gevolgen: het is hierdoor niet mogelijk om de mensen te volgen: wie gaat er weg, wat hebben ze aangeboden gekregen en welke opvang staat voor ze klaar in het land van herkomst? De bescherming die een formele overeenkomst biedt aan de migrant ontbreekt compleet, want bij wie klop je aan als er iets misgaat? Een ander gevolg van de informele aard is dat ik als Europarlementariër de overeenkomst niet democratisch kan controleren en geen informatie over deze overeenkomst ontvang. De overeenkomst wordt niet openbaar gemaakt en ik kan me enkel richten op gelekte documenten en spitwerk.

Wat Ethiopië over de streep heeft getrokken om te tekenen voor de terugname van mensen die geboeid en begeleid door Europese douaniers in een vliegtuig worden gedwongen, is niet duidelijk. Er komt geld bij kijken, want nog in februari 2018 startte er een project van 15 miljoen euro, betaald uit het Noodfonds voor Afrika, om teruggekeerde Ethiopiërs te re-integreren. Maar of dat het hele verhaal is?

Door een toevallige samenloop van omstandigheden, een loslippige ambassadeur, een gelekt stuk en een goede adviseur heb ik enig beeld van de situatie. Maar uit officiële bron kreeg ik, als controleur van de macht, tot nu toe niks te zien.

Ik besluit een lange lijst schriftelijke vragen aan zowel de Europese Commissie als de Europese Raad te stellen. Halverwege februari dien ik ze in. Het is nu eind mei en een antwoord heb ik nog altijd niet ontvangen. Hoe moet je ook officieel antwoord geven op zo´n gênante situatie: wel een ministerieel besluit, maar geen tekst. Ik heb de Commissie en de Raad nu in het Europees Parlement ontboden, zodat ze in het openbaar antwoord komen geven op deze vragen. Wordt hopelijk vervolgd.