Van links naar rechts: Manuela Julien, Zennu Haile Michael en Alize Roos in 'Thuis' (Wageningen).

‘Omarm de multiculturele identiteit’

Leven in een cultuur-spagaat komt integratie niet ten goede. Dat weten drie vrouwen die een gezamenlijk project startten maar al te goed. Zij groeiden zelf op tussen twee culturen, en begeleiden nu migranten in de zoektocht naar hún multiculturele identiteit.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Ik leefde zelf jarenlang in een spagaat, zonder het te beseffen. Toen ik naar Ethiopië ging, ergerde ik me vanuit mijn Nederlandse blik soms aan de manier waarop mensen zich gedroegen. Terug in Nederland, bekritiseerde ik weer de Nederlandse mentaliteit vanuit mijn Ethiopische blik.” Zennu Haile Michael (61) kwam als zestienjarige naar Europa. Eerst woonde ze twee jaar in Franstalig Zwitserland, daarna in Duitsland en uiteindelijk belandde ze in Nederland. Hier zette ze haar carrière als opticien voort en trouwde met een Nederlander. Haar twee kinderen voedde ze Nederlandstalig op. “Had ik maar eerder beseft dat ik vrede moest hebben met mijn multiculturele identiteit. Dan zou ik andere keuzes gemaakt hebben in mijn leven, mijn kinderen tweetalig opgevoed hebben.”

Vijf jaar geleden maakte Haile Michael een carrièreswitch en werd ze trainer interculturele communicatie. “Op een gegeven moment keerde ik voor een jaar terug naar Ethiopië om in te halen wat ik in Nederland dacht te missen. Ik onderging toen een omgekeerde cultuurshock! 1.

Dat werd een keerpunt. Terug in Nederland begon ik te reflecteren over mijzelf en over alles wat mijn leven heeft bepaald. Ik begon me te verdiepen in culturen, cultuurverschillen en communicatie. Dit opende mijn ogen. Na een lange zoektocht ben ik erachter gekomen dat ik een mix ben van meerdere culturen.”

Tijdens haar innerlijke ontdekkingsreis naar haar eigen identiteit, woonde Haile Michael ook een van Alize Roos’ lezingen bij. Roos (56) coacht mensen die met meerdere culturen verbonden zijn. In die tijd las ze ook een boek over meertaligheid van Manuela Julien, taalkundige en logopediste. Haile Michael zag duidelijke verbanden tussen haar eigen werk en dat van Roos en Julien. Daarom sprak ze drie jaar geleden met hen af om te onderzoeken of ze hun krachten zouden kunnen bundelen in een gezamenlijk project. “Het klikte meteen”, vertelt Haile Michael enthousiast. Vandaag komen de oprichters van het samenwerkingsverband Ways Home (wegen naar een ‘thuisgevoel’) samen in een van de ruimtes van de Wageningse ‘woonkamer’ Thuis. Dit is een plek waar je ‘het verschil kan maken’. Want dat is exact wat Haile Michael, Roos en Julien willen doen: een andere benadering tot integratie zoeken. Ze vertellen wat ze momenteel missen binnen inburgeringsbeleid.

'Nieuw' inburgeringsbeleid is niet nieuw

Haile Michael geeft nu alweer vier jaar trainingen aan migranten en hulpverleners. Zo hoopt ze mensen bewust te maken van culturen, cultuurverschillen en het effect hiervan op de dagelijkse communicatie.

In juni zag ze een aflevering van het tv-programma Nieuwsuur over het Nederlandse inburgeringsbeleid. Daarin legde rechtsfilosoof Tamar de Waal, die vorig jaar promoveerde op het Nederlandse inburgeringsbeleid, uit wat er volgens haar mis is met dat beleid. Haile Michael: “Ik vond het heel positief dat ze het belang van gepersonaliseerde inburgeringstrajecten binnen inburgering benadrukte. Tegelijkertijd was ik teleurgesteld, want ik miste een heel belangrijk aspect: aandacht voor de mens achter de migrant, achter de vluchteling. Het inburgeringsbeleid verandert om de paar jaar, maar de focus blijft altijd op praktische zaken liggen: taal, werk, opleiding en huisvesting. Een diepere laag wordt echter vergeten: opvattingen, gedachten en gevoelens. Een persoon die migreert neemt zijn cultuur mee. Dat heeft veel invloed op de manier waarop hij denkt en handelt.” Volgens Haile Michael kan integratie alleen succesvol zijn als de zichtbare aspecten van integratie – de sociale participatie, werk, taal – gecombineerd worden met de onzichtbare aspecten: de culturele en innerlijke belevingen van elk uniek mens.

Ik miste een heel belangrijk aspect in het nieuwe inburgeringsbeleid: aandacht voor de mens achter de migrant

Vanaf 2020 zal de inburgering in Nederland anders verlopen. Gemeenten gaan vanaf dan een individueel inburgeringsplan opstellen voor alle inburgeraars. Nu regelt de inburgeraar zelf zijn inburgeringscursus en taallessen. Hij krijgt hiervoor een lening. Dit systeem wordt afgeschaft en de gemeenten zullen de lessen inkopen om de misstanden en fraude die nu plaatsvinden, te voorkomen.
Tijdens de inburgeringscursus ligt de focus op de Nederlandse cultuur. Maar die wordt volgens Haile Michael oppervlakkig behandeld. “Het is goed dat nieuwkomers een beeld krijgen van Nederlandse normen, maar de uitleg is vaak onvoldoende. Neem dit voorbeeld: ‘je mag bij een Nederlands gezin niet om zes uur ’s avonds langskomen. Dan is het etenstijd’. Maar als mensen niet weten waaróm dit is, en waar deze gewoonte vandaan komt, dan kunnen ze verkeerde conclusies trekken. Bijvoorbeeld: ik mag dan niet op bezoek komen omdat Nederlanders hun eten niet willen delen!”

Ways Home vindt het jammer dat er binnen inburgeringscursussen geen ruimte is voor de cultuur van de nieuwkomers en voor de persoonlijke belevingen. Dat is, volgens hen, precies de kern van het probleem met het inburgeringsstelsel. “Zolang er geen rekening wordt gehouden met die diepere laag in mensen, zal elk ‘nieuw inburgeringsbeleid’ een herhaling zijn van het vorige”, benadrukken ze. “Kijk naar de tweede generatie migranten. Ze spreken de taal, hebben een baan, maar diep van binnen voelen ze zich nog altijd er niet helemaal bij horen. Als je die diepere laag geen aandacht geeft, krijg je een kloof in de samenleving, en zelfs een kloof tussen kinderen en ouders die elkaar niet begrijpen.”

De cultuur van de nieuwkomer is zo belangrijk omdat het voor een groot deel iemands gedrag verklaart. “Eritreeërs bijvoorbeeld kijken vaak naar de grond terwijl ze met iemand spreken”, vertelt Haile Michael. “Maar in Nederland is het wel gebruikelijk om je gesprekspartner aan te kijken.” “Zodra je begrijpt waarom iemand zo handelt, kun je beter contact maken met elkaar”, voegt Roos toe. “Je gaat minder op gedrag af, maar zoekt naar de betekenis van dat gedrag.”

“Als je in een land opgroeit, zijn bepaalde omgangsvormen ‘normaal’”, vertelt Haile Michael. “Als gedrag afwijkt wordt dat vaak bestempeld als ‘niet normaal’.” Daarom doen migranten ook zoveel moeite om zich aan te passen aan de nieuwe omgeving en nieuwe regels. En voelen ouders zich geregeld verplicht hun kinderen eentalig Nederlands op te voeden*. Om maar niet af te wijken. Maar dit is, volgens de drie vrouwen, geen duurzame oplossing.

Paarse ovaal

Roos, zelf ‘opgegroeid in een bi-cultureel (Nederlands en Indisch) nest’, houdt zich bezig met ‘de wisselwerking in leven tussen culturen en een persoonlijke, emotionele balans’. “Want het leven tussen twee culturen, dat doet iets met je en vraagt veel van je als mens.” Roos legt het complexe proces uit waarbij een migrant naar evenwicht zoekt: “Het lijkt een beetje abstract. Maar je moet het je zo voorstellen: als mensen migreren, dan komen ze uit een land van bijvoorbeeld rode rondjes naar een land van groene vierkantjes. Aanvankelijk kunnen mensen last hebben van een cultuurshock. Na verloop van tijd blijven die groene vierkantjes onveranderd maar het rode rondje is geëvolueerd. Dat wordt een paarse ovaal. Een groen vierkant zal die persoon nooit worden. Wel een mengvorm.” Roos begeleidt mensen om zo goed mogelijk die ‘mengvorm’ te worden. Uit haar professionele ervaring als coach weet ze dat sommige mensen de ingrijpende gebeurtenis van het vertrekken uit hun land goed kunnen verwerken, maar dat anderen anderen nooit echt wortelen in het nieuwe thuisland. Zelfs daarna komen ze nog veel lastige uitdagingen tegen.

Je zult nooit exact zijn zoals de mensen hier. Wat je wel wordt, is een mengvorm.

Met hun project willen deze drie vrouwen voorkomen dat mensen in een culturele spagaat – noch in de Nederlandse cultuur, noch in de cultuur van het thuisland – blijven leven. Ze streven ernaar dat mensen die naar Nederland komen zich hier thuis voelen. Ze hopen dat mensen ‘vormgeven aan hun bi-culturele identiteit en hier de voordelen en rijkdom van ervaren’. Kortom: dat ze paarse ovalen worden.

* Over twee weken verschijnt een artikel over meertalige opvoeding

Wat is het verschil tussen inburgering en integratie?
Tamar de Waal legt het uit:

‘Inburgering’ is een beleid voor nieuwkomers. Het is verplicht voor niet-EU nieuwkomers na hun aankomst, maar ook vereist van andere migranten die permanent verblijf of burgerschap willen krijgen. Dit heeft nu vorm van examens en de participatieverklaring. De nieuwkomers krijgen momenteel drie tot vijf jaar de tijd om de examens te doen.

Integratie is een veel breder en langduriger proces dan inburgering. Het woord is gemunt door socioloog Emile Durkheim (1858 – 1917). Aanvankelijk was het een term voor de set aan sociale mechanismen die een samenleving bij elkaar hield.’Andere definities omschrijven integratie als een proces waarbij immigrantengroepen en de plaatselijke bevolking naar elkaar toegroeien en volwaardig aan de samenleving deelnemen.

De Waal wijst erop dat ‘integratie tegenwoordig iets is dat mensen met een migratie-achtergrond (breed opgevat) persoonlijk moeten doen ‘om erbij te (mogen) horen’. Ze vindt dat de sociologische, oorspronkelijke interpretatie van de term inmiddels verloren is gegaan en vervangen werd door een meer politiek-gekleurde variant.

Inburgeren in een land dat niet bestaat

Inburgeren in Nederland met Amneh Hasan

  1. Emotionele en psychische discomfort die sommigen ervaren wanneer zij na een aantal jaren in het buitenland naar het geboorteland terugkeren. ↩︎

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons