Beeld: Kyle Glenn
Achtergrond

De grenzen sluiten, maar het aantal asielverzoeken neemt toe

In de eerste drie maanden van dit jaar nam het aantal asielzoekers in Nederland toe. Wat zegt deze toename over wat er speelt in de wereld?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
‘Minder asielzoekers en nareizigers in eerste kwartaal’, kopt het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) eind april. Volgens het CBS kwamen er in de eerste drie maanden van 2019 5.450 mensen naar Nederland om asiel aan te vragen. Dat waren ruim vierhonderd minder eerste asielverzoeken dan in het laatste kwartaal van 2018. Maar verderop in het bericht wordt juist gesproken over een toename van 1.250 asielverzoeken ten opzichte van het eerste kwartaal van vorig jaar. En die toename  van het aantal asielzoekers – die veel significanter is dan de afname uit het laatste kwartaal – roept een vraag op: als de Europese grenzen sluiten, hoe kan het dat er toch meer asielzoekers naar Nederland komen dan vorig jaar?

De duur van de reis bepaalt

Ook met informatie over waar asielzoekers vandaan komen is het moeilijk om bepaalde fluctuaties te verklaren. Want hoewel deze aantallen tot op bepaalde hoogte weerspiegelen wat er speelt in de wereld blijft het volgens Marlou Schrover, hoogleraar migratiegeschiedenis aan de Universiteit Leiden, lastig om er iets mee te zeggen over wat er aan de hand is in het land waar vandaan mensen vluchten.

“Er zijn mensen die rechtstreeks op Schiphol kunnen vliegen. Veel Iraniërs komen op deze manier naar Nederland en zijn dus direct zichtbaar in de asielstatistieken. Maar wanneer dit niet mogelijk is kan het ontzettend lang duren voordat asielzoekers uiteindelijk in Nederland aankomen”, legt Schrover uit. Mensen die te voet de bergen over gaan bijvoorbeeld, die eerst naar Turkije komen en daar verdeeld worden en dan pas asiel aanvragen; mensen die eerst naar het buurland vluchten; mensen die maanden of jaren in kampen zitten; en mensen die in detentiecentra worden vastgehouden, zoals in Libië het geval is. “Daarom kan je niet zeggen: met het aantal asielverzoeken hier in Nederland kunnen we duiden wat er nu aan de hand is. Vaak zijn het mensen die veel eerder zijn gevlucht en nu pas zichtbaar worden in Nederland”, aldus Schrover.

85 procent van de in totaal 70,8 miljoen vluchtelingen wordt in de regio opgevangen

Bovendien zoeken de meeste mensen die vluchten, in eigen land naar een veiliger onderkomen, of vluchten naar een buurland. Vaak wordt gedacht dat veel vluchtelingen in het Westen worden opgevangen, meldt de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, UNHCR, bij publicatie van het Global Trends Report. Maar het overgrote deel – 85 procent van de in totaal 70,8 miljoen mensen die vluchten voor oorlog, geweld, vervolging en mensenrechtenschendingen – wordt in de regio opgevangen. Dus ook omdat de meeste mensen die vluchten in de regio blijven, geven de Nederlandse asielstatistieken geen adequate weerspiegeling van wat er in de wereld speelt.

Verschuiving binnen Europa

Bij nadere beschouwing van de herkomstlanden van vluchtelingen valt de vervijfvoudiging van het aantal Nigeriaanse asielzoekers op. Het aantal eerste asielverzoeken steeg in een jaar van 80 naar 485. Volgens hoogleraar Schrover heeft ook de toename van het aantal Nigeriaanse asielzoekers te maken met een groot aantal factoren. “Dit is een grote groep die via Libië is gekomen, via de smokkelroutes. Door de Sahara en over de Middellandse Zee. Wat kan meespelen is bijvoorbeeld het weer. Als het een relatief warme winter is, krijg je een toename. Of de chaos in Libië. Als het regime daar denkt ‘we laten wat mensen vrij uit de detentiecentra’ zal toename het resultaat zijn.”

Daarnaast speelt de wil van andere landen om migranten te ontvangen uit Italië mee in de toename van Nigeriaanse asielzoekers volgens Schrover. Ook als een Sea-Watchschip een boot oppikt is er een toename. Smokkelroutes zijn evenzeer van invloed. “Als de smokkelroutes veilig zijn: toename. Maar ook juist als ze onveiliger worden: een toename. Dan kunnen mensen denken: het wordt steeds onveiliger dus het is nu of nooit. Net als wanneer gevreesd wordt dat de smokkelroute gaat sluiten”, aldus Schrover.

Verblijfsvergunningen op basis van humanitaire gronden zijn door de populistische Italiaanse regering beperkt

Naast intercontinentale invloeden is er ook binnen Europa een bepaalde beweging waarneembaar waarmee de toename te verklaren is. Op het moment sluiten de Europese grenzen en het aantal asielzoekers dat Europa bereikt is daardoor afgenomen. Maar nu vindt er, volgens Ilse van Liempt, docent sociale geografie aan de Universiteit Utrecht, een verschuiving binnen Europa plaats. En dat merk je in Noord-Europa.

Voorheen kwamen slachtoffers van mensenhandel in Italië in aanmerking voor een humanitaire verblijfsvergunning.  Maar het decreet-Salvini stak daar een stokje voor. Redenen om een verblijfsvergunning te geven op basis van humanitaire gronden zijn door de populistische Italiaanse regering onder dit decreet beperkt. Dit treft vooral LHBTI+’ers die gevaar liepen in hun land van herkomst en slachtoffers van mensenhandel.

Doordat Nigeriaanse asielzoekers verhoudingsgewijs vaker aangeven slachtoffer te zijn van mensenhandel worden zij nu dan ook veelal afgewezen voor asiel. Sinds de inwerkingtreding van dit decreet worden er volgens Martijn van der Linden, woordvoerder VluchtelingenWerk Nederland, veel mensen met een humanitaire verblijfsvergunning uit de opvang gezet. “In elk geval reist een deel van deze groep door naar Nederland. Dat verklaart ook waarom die groep onlangs is toegenomen in Nederland”, aldus Van der Linden.

Cijfers niet representatief

Asielzoekers komen over het algemeen niet voor hun plezier naar Nederland. Een analyse van herkomstlanden biedt daarom wel enig inzicht in hoe onhoudbaar de situatie is, of was, in het land waar ze vandaan vluchten. Maar je kunt niet zeggen: ‘Hoe meer asielzoekers uit een bepaald land, hoe dramatischer de situatie daar’.

Het gaat tenslotte maar over een piepklein percentage van het totale aantal vluchtelingen in de wereld – het overgrote deel blijft in de regio. De Nederlandse cijfers bieden in ieder geval geen representatief beeld van wat er speelt in de wereld.

Het Italiaanse anti-immigratiebeleid is van invloed op de toename

Meteorologische omstandigheden, smokkelroutes en het beleid in doorreislanden kunnen een rol spelen. Ook kan worden geconcludeerd dat het Italiaans anti-immigratiebeleid van invloed is op de toename. Het sluiten van Europese grenzen heeft gezorgd voor een afname van het aantal asielzoekers in Europa terwijl tegelijkertijd het aantal asielzoekers in Nederland is toegenomen juist door het Italiaanse anti-immigratiebeleid.
Afname nareizende familie wel verontrustend

Van der Linden ziet geen verontrustende af- of toenames van het aantal asielzoekers in de afgelopen jaren. Ook de toename van in totaal ruim duizend asielzoekers ten opzichte van vorig jaar is geen onverwachte fluctuatie. Wat volgens hem wel verontrustend is, is de afname van het aantal nareizende familieleden.  De wachttijd voor mensen die willen nareizen blijft oplopen. Dat heeft niet zozeer te maken met externe factoren maar meer met de inzet van de IND. “Er liggen nog duizenden aanvragen op de plank.”

Hij vermoedt dat er geschoven wordt met medewerkers om zo de wachttijden voor de asielprocedure snel in te halen en de druk daar te verlichten. Die oplopende wachttijd veroorzaakt een probleem want gezinsleden blijven vaak in slechte en gevaarlijke omstandigheden in het land van herkomst achter. “Mensen maken zich vreselijk veel zorgen om vrouw en kinderen die zijn achtergebleven met vaak maar een klein beetje geld om het uit te houden voor een paar maanden, daarna houdt het op”, aldus Van der Linden.

Door deze oplopende wachttijd is er volgens Van Liempt nu ook sprake van een toename aan irreguliere binnenkomst van vrouwen en kinderen. “Omdat achterblijvers niet langer kunnen of willen wachten op de legale routes nemen ze dan toch maar het risico om zelf te gaan.”

'Afghanen kunnen helemaal niet terug naar huis'

'Ben je zelf bereid een vluchteling op te vangen?'

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons