Volgens het nieuwe onderzoek maakte de Nederlandse krijgsmacht zich schuldig aan marteling, executie zonder proces, mishandeling, verkrachting, plundering, en gewelddadige represailles zoals kampongs platbranden, burgers neerschieten en massadetentie. Niet alleen was het geweld van Nederlandse militairen tegen de Indonesische bevolking ‘extreem’, het leger zette het geweld bewust in en de politiek en justitie tolereerden het door consequent weg te kijken. Daarvoor maakte premier Mark Rutte ‘diepe excuses’ aan de Indonesische bevolking.
‘Sociaal gewenst antwoord’
“Als de excuses vooral sociaal wenselijk zijn, is het de vraag of ze wat waard zijn
De kritiek op de term ‘extreem geweld’ is ook bekend bij Frank van Vree, de programmadirecteur van het NIOD die het onderzoek de afgelopen jaren leidde. “Oorlogsmisdaden maken deel uit van het ‘extreem geweld’ waar wij onderzoek naar deden. Als we enkel spreken van oorlogsmisdaden, zouden we andere vormen van geweld uitsluiten. Dat wilden we niet. Het begrip ‘extreem geweld’ paste bij de brede benadering die we hanteerden.” Maar om verwarring te voorkomen, hadden de onderzoekers wel uitdrukkelijk kunnen vermelden dat het ging om ‘extreem geweld, inclusief oorlogsmisdaden’, ziet Van Vree nu in.
Hij ontkent dat er politieke motieven achter zitten. “Sommigen zeggen dat ‘extreem geweld’ een eufemisme is, anderen denken dat we om politieke redenen zijn weggebleven van de term ‘oorlogsmisdaden’. Maar waarom zouden we dat doen?” In een samenvatting van het onderzoek schrijven de wetenschappers echter dat ze juist bewust afstand hielden van begrippen in het toenmalige of hedendaagse internationaal recht. Die zouden volgens hen leiden tot ‘ingewikkelde historisch-juridische debatten’.
Verantwoordelijkheid nemen
Volgens Purnama heb je in het internationaal recht naast oorlogsmisdaden, ook genocide, misdaden tegen de menselijkheid en misdaden tegen de vrede. “Deze kaders werden gebruikt in aanloop naar het Neurenberg-tribunaal in 1946, waar nazileiders terechtstonden voor hun oorlogsmisdaden.” Een ander voorbeeld is het Tokio-tribunaal in datzelfde jaar. Daarin werden leiders van het toenmalige Japanse keizerrijk veroordeeld voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de vrede, en misdaden tegen de menselijkheid.
Spijt of excuses?
Officiële verontschuldigingen, oftewel excuses, kunnen verregaande juridische gevolgen hebben ten opzichte van een spijtbetuiging, aldus de Belgische rechtsgeleerde Wannes Vandenbussche van de KU Leuven. Zo betuigde de Belgische Koning Filip zijn ‘diepste spijt’ voor het koloniale verleden van België naar aanleiding van 60 jaar onafhankelijkheid van Congo. “Diepe spijtbetuiging zou enkel wijzen op een persoonlijk gevoel bij de koning.” Bij officiële verontschuldigingen zou het mogelijk zijn dat een land als Congo België dagvaardt voor het Internationaal Gerechtshof en genoegdoening eist. Volgens Vandenbussche zou België failliet gaan als het land de reële schuld zou moeten terugbetalen.
“De excuses zouden gevolgen kunnen hebben voor Indonesische slachtoffers die juridische schadeclaims willen indienen
Individuele militairen die de oorlogsmisdaden in Indonesië pleegden, kun je sowieso niet meer voor de rechter slepen. Dat komt door de zogenoemde Verjaringswet uit 1971. Daarin staat dat oorlogsmisdaden niet kunnen verjaren, behalve de misdaden die in Indonesië 1945-1949 door Nederlandse militairen zijn gepleegd. Rechtsgeleerden als Hadi Purnama vinden deze wet en de interpretatie ervan zeer opmerkelijk. “Daarmee ontkent de toenmalige regering het Nederlandse daderschap en koos ze er bewust voor zich in te dekken tegen strafrechtelijke vervolging.”
Mogelijke juridische stappen
“Met dit onderzoek wil Nederland enkel het verleden ‘onder ogen zien’.
Purnama is minder optimistisch. “Met dit onderzoek wil Nederland enkel het verleden ‘onder ogen zien’. Maar dat gewelddadige verleden behoort in Indonesië allang tot de algemene kennis. Ik ben benieuwd wat de volgende stap is van de Nederlandse regering.”
Voor dit onderzoek werkten het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en het Instituut voor Oorlog-, Holocaust- en Genocidestudies (NIOD) samen met Indonesische wetenschappers en onderwijsinstellingen. Dat is een primeur gezien het gebrek aan Indonesische perspectieven in eerdere Nederlandse onderzoeken naar het koloniale verleden. De Nederlandse regering gaf 4,1 miljoen euro uit aan deze langlopende studie die in 2016 begon.
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
