Update van de redactie – 20 februari 2023
De NOS zal voortaan bijna alle Oekraïense plaatsnamen schrijven volgens de Oekraïense schrijfwijze. Kiev wordt bijvoorbeeld Kyiv, Charkov wordt Charkiv. Uitzondering zijn schrijfwijzen die voor verwarring kunnen zorgen. Zo blijft de NOS bij de Russische schrijfwijze ‘Tsjernobyl’, omdat lezers daar bekender mee zijn dan met de Oekraïense schrijfwijze ‘Tsjornobyl’. Volgens de redactie ‘doemde het afgelopen jaar vaak de vraag op hoelang het nog logisch of passend is om de Russische taal als uitgangspunt te nemen’. Andere media gingen de NOS hier al in voor.
Vorig jaar, kort na de Russische invasie van Oekraïne, liet de NOS nog weten het algemeen gebruik in het Nederlands als uitgangspunt te nemen. Inmiddels zijn mensen zo bekend met Oekraïense schrijfwijzen dat dat argument niet meer opgaat.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 18 maart 2022.
Voor de hoofdredacteur van
de Volkskrant bestond er geen twijfel over: de krant vindt dat elk land dat na een periode van onderdrukking plaats- en landnamen in de eigen taal de voorkeur geeft, ‘onze steun verdient’. De spelling van de hoofdstad van Oekraïne is daarom voortaan Kyiv, in plaats van Kiev. De krant volgt daarmee internationale media, zoals
The New York Times, AP News, BBC en
The Guardian.
“
Taal is inherent politiek, ook als het gaat om benamingen van landen en steden
Kiev is namelijk de Russische spelling, Kyiv de Oekraïense. Hetzelfde geldt voor andere steden, zoals Lviv (Russisch: Lvov) en Charkiv (Charkov). Door de Russische spelling af te wijzen tonen media hun solidariteit met een door oorlog geteisterd Oekraïne.
Taal is inherent politiek, ook wanneer het gaat om benamingen van landen en steden. De beslissing van de Volkskrant toont dat media zich daarvan bewust zijn. Toch nemen Nederlandse media niet altijd de spelling van onderdrukte volkeren over.
Belarus/Wit-Rusland
Belarus was veelvuldig in het nieuws in de zomer van 2020. De autocratische president Loekasjenko stevende toen namelijk na omstreden verkiezingen af op een zesde termijn en de protesten daartegen werden door zijn bewind hard neergeslagen. Het land maakte tot 1991 deel van de Sovjet-Unie, een communistische dictatuur die in 1922 voortvloeide uit de Russische burgeroorlog en waarbij ‘Wit-Rusland’ en nog 14 andere republieken werden ingelijfd.
“
Door te kiezen voor de naam die de machthebbers gebruiken, geef je de zittende regering een bepaalde legitimiteit
De inwoners noemden hun land al sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 ‘Belarus’, maar in Nederland was het op dat moment
nog gangbaar om van Wit-Rusland te spreken. Bela betekent ‘wit’ en rus klinkt weliswaar als ‘Russisch’, maar verwijst eigenlijk naar de Kievse Roes, een middeleeuwse staat in het gebied rondom de huidige Oekraïense hoofdstad. Daaruit ontstonden het huidige Oekraïne, Rusland en Belarus. Veel Russen zeggen ‘Belaroessia’, de Russische vertaling van Wit-Rusland.
Na de protesten tegen de Russisch gezinde president, besloten media zoals de Volkskrant en het Algemeen Dagblad over te schakelen op Belarus. Sommige media volgden snel, bij andere duurde het langer. Zo schreef de NOS in januari 2022: ‘Wij hebben lang vastgehouden aan de naam Wit-Rusland.’ Maar: ‘Een belangrijke vuistregel voor ons is om aan te sluiten bij het dagelijks taal- en spraakgebruik en vanwege de snelle inburgering ervan gebruiken we vanaf nu Belarus.’
Myanmar/Birma
Door te kiezen voor de naam die de machthebbers gebruiken, geef je de zittende regering een bepaalde legitimiteit. Dat verklaart waarom na de militaire coup in 2021 onder meer de VS ‘Myanmar’ weer ‘Burma’ noemde.
“
Decennialang heette Myanmar ‘Birma’
Decennialang heette Myanmar ‘Birma’ (of Burma in het Engels), vernoemd naar de grootste etnische groep: Bamar. In 1989 veranderden de repressieve militaire machthebbers de naam in Myanmar, naar eigen zeggen omdat Birma een overblijfsel was van het Britse kolonialisme, en omdat die naam andere etnische groepen buitensluit.
Veel westerse landen en organisaties bleven Birma gebruiken, als teken van protest tegen het repressieve beleid van de militaire machthebbers. Na een periode waarin er opnieuw een semi-democratische overheid aan de macht was, raakte Myanmar toch ingeburgerd. Tot de militaire coup in 2021, toen de Amerikaanse president Joe Biden weer overschakelde op Burma. Hoewel sommige Nederlandse media nog jarenlang Birma aanhielden, evenals de overheid, schrijven de meeste media én het ministerie van Buitenlandse Zaken tegenwoordig Myanmar.
Congo/Zaïre
Congo, DRC, Congo-Kinshasa: het centraal Afrikaanse land dat ooit ‘Zaïre’ werd genoemd, kent nog steeds verschillende benamingen in het Nederlands en Engels. Officieel heet het land ‘Democratische Republiek Congo’, vaak afgekort als DRC. Soms wordt van ‘Congo-Kinshasha’ gesproken, om het verschil duidelijk te maken met buurland Republiek Congo (ook wel ‘Congo-Brazzaville’, een verwijzing naar de hoofdstad). Beide landen worden in de Nederlandse volksmond veelal ‘Congo’ genoemd,
stelt de Taalunie, die voor veel media leidend is.
“
In zekere zin is Congo nog altijd de koloniale naam voor het land
In zekere zin is Congo nog altijd de
koloniale naam voor het land. De Europese kolonisators besloten de grootste rivier in het land te vernoemen naar de Kongo, een etnische groep die toen rond de monding van de rivier woonden. Het land werd zelfs ‘Congo-Leopoldstad’ genoemd, naar de Belgische Koning Leopold II die het land op brute wijze koloniseerde en regeerde.
In 1960 werd Congo onafhankelijk en in 1971 koos de toenmalig president Mobutu Sese Soko voor de naam Zaïre, een Portugese verbastering van ‘Nzere’, wat rivier betekent in de taal Kongo. De hoofdstad Leopoldville werd ‘Kinshasa’.
“
Taalgebruik kan ook een manier kan zijn om een volk of land niet te erkennen
Maar Mobutu werd in 1997 afgezet, na een jarenlang schrikbewind. Om daarmee af te rekenen besloot de nieuwe president, Laurent-Désiré Kabila, de naam terug te veranderen naar Democratische Republiek Congo.
En Nederlandse media? Die hebben in principe elke formele wijziging gevolgd, hoewel beide presidenten een dictatuur leidden. Inmiddels schrijven ze vaak simpelweg ‘Congo’, zonder het verschil met Republiek Congo duidelijk te maken.
Palestina/Palestijnse gebieden
Als taalgebruik een manier kan zijn om een volk of land te erkennen, kan het dus ook een manier zijn om die erkenning niet te geven. Zoals eerder in
OneWorld beschreven: Nederlandse media gebruiken zelden de term ‘Palestina’. Vaak gaat het over ‘de Palestijnse gebieden’, ‘een toekomstige Palestijnse staat’ of ‘de Westelijke Jordaanoever’ en ‘Gaza’.
“
Door Palestina niet te noemen, wordt de Israëlische bezetting uitgewist
De reden: Palestina – de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever – wordt door veel (veelal westerse) landen, waaronder Nederland, niet erkend als staat. En veel media, waaronder de NOS, laten zich in dit geval leiden door het officiële standpunt van de overheid.
Daarmee wordt de Israëlische bezetting van Palestina in feite uitgewist. En inderdaad: hoewel na de Israëlische annexatie van de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever in 1967 – toen officieel in handen van Egypte en Jordanië – decennialang in Nederlandse media van een ‘bezetting’ werd gesproken, is dat de afgelopen twintig jaar zelden nog het geval.
Iran/Perzië
Wanneer het over Iran gaat, valt soms ook de naam ‘Perzië’. Het land – officieel ‘Islamitische Republiek Iran’ – werd door het westen tot 1935 dan ook Perzië genoemd: een verwijzing naar het gebied dat rond de jaartelling het Perzische Rijk heette, waarvan de regio Pars de kern was.
Maar in het Perzisch is de naam van het land al ruim 1500 jaar ‘Iran’, wat ‘Land van de Ariërs’ betekent (‘Ariërs’ is in dit geval de ouderwetse benaming voor Indo-Iraniërs). Perzen zijn een van de vele etnische groepen in Iran, er wonen bijvoorbeeld ook Arabieren, Koerden, Afghanen en Azeri’s.
In 1935 vroeg de toenmalige sjah Reza Pahlavi andere landen om ook ‘Iran’ te gebruiken. Dat zorgde soms voor verwarring met buurland Irak en na jarenlange discussie besloot de regering in 1959 dat zowel Iran als Perzië gebruikt mogen worden. In een politieke context is het sindsdien bijna altijd Iran, in historische of culturele context is het ook wel Perzië.
Taal is veranderlijk
Er zijn eindeloos veel voorbeelden van landen en steden waarvan de naam ooit veranderde. ‘Bombay’ veranderde in ‘Mumbai’, ‘Opper-Volta’ werd ‘Burkina Faso’, ‘Batavia’ werd ‘Jakarta’. Vaak waren dat veranderingen waarmee het land afstand nam van de koloniale overheersing. Media nemen zulke formele veranderingen meestal simpelweg over.
“
Soms zitten er meer taalkundige dan politieke beweegredenen achter spelling
Verder worden veel plaatsnamen aangepast naar de Nederlandse spelling. Sudan wordt veelal geschreven als ‘Soedan’, Tehran als ‘Teheran’, Beijing als ‘Peking’. Daar zitten meer taalkundige dan politieke beweegredenen achter; de NOS houdt bijvoorbeeld
Peking aan omdat die naam nog steeds het meest gangbaar is.
Terug naar Oekraïne: hoewel de Volkskrant vol overgave voor Kyiv kiest, zijn niet alle Nederlandse media overtuigd. Zo kiest RTL Nieuws ervoor om ‘de oorspronkelijke Nederlandse spelling’ aan te houden: ‘De naam Kiev werd al gebruikt voor de vorming van de Sovjet-Unie, en daarmee is het wat ons betreft de meest neutrale en meest Nederlandse naam voor de stad’. Maar als de geschiedenis ons iets leert, is het dat neutrale benamingen eigenlijk niet bestaan.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 18 maart 2022.
OneWorld heeft geen redactioneel besluit genomen over de schrijfwijze van Oekraïense plaats- en geografische namen. De eindredactie handhaaft de keuze van de auteur, mits consequent.
