Beeld: Conform Cox
Achtergrond

Terwijl hun opdrachtgevers miljoenen verdienen, komen freelance journalisten niet rond

Nederlandse dagbladen zijn afhankelijk van zelfstandige journalisten die soms niet meer dan 16 cent per woord verdienen. En dat terwijl de grote krantenuitgevers jaarlijks honderden miljoenen winst maken. ‘Lezers zouden moeten weten dat auteurs worden uitgebuit.’

Door 1 april 2022
freelance geld Journalist loon werk
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Hoewel de mediasector drijft op freelancers, verdienen veel freelance journalisten te weinig om in hun levensonderhoud te voorzien. De helft van hen kan amper of niet rondkomen, bleek in 2018 uit de Monitor Freelancers en Media. Sinds de coronacrisis is dat percentage tot 52 procent gestegen. Het gemiddelde bruto jaarinkomen van een fulltime freelance journalist was in 2020 28.732 euro. Ter vergelijking: de meeste journalisten verdienen in loondienst, afhankelijk van ervaring, bruto tussen de 31.338 en 66.521 euro per jaar.
“

Een freelance journalist moet zelf verzekeringen betalen, pensioen en een financiële buffer opbouwen en belasting afdragen

Een freelance journalist moet zelf verzekeringen betalen, pensioen opbouwen, belasting afdragen en een financiële buffer opbouwen voor slechtere tijden. Om daarnaast een inkomen over te houden dat vergelijkbaar is met wat journalisten in loondienst verdienen, berekende de NVJ dat een rechtvaardig uurtarief begint bij 45 euro. Dat zou gelden voor freelancers die in roosterdiensten werken voor bijvoorbeeld de eindredactie, webredactie, nieuwsredactie of vormgeving. Om dat uurtarief te verdienen moet een journalist die schrijft voor AD landelijk er 167 woorden per uur uitpersen. Dat lijkt niet veel, maar is wel inclusief onderzoek doen en interviewen.

Twee uitgevers bepalen alle tarieven

De inkomsten per woord of uur moeten dus omhoog, maar de NVJ en de freelancers staan tegenover de Vlaamse uitgevers DPG Media (voorheen De Persgroep) en Mediahuis. Deze twee mediabedrijven willen momenteel geen hoger minimum uurtarief betalen dan 24 euro voor beginnende journalisten. Het probleem is: deze uitgevers bepalen min of meer alle tarieven van Nederlandse dagbladen, want samen hebben ze 95 procent van alle landelijke en regionale kranten in handen. DPG Media bezit zo’n 50 procent, het Mediahuis bijna 45 procent.
Dat de Belgen samen de Nederlandse krantenmarkt hebben verdeeld, is deels te danken aan extra financiële armslag die Nederlandse partijen niet hebben. In België betaalt de overheid namelijk een deel van de distributiekosten voor kranten. Naar schatting gaat dat om 32 miljoen euro per jaar per uitgever. Daarnaast hoeven kranten in België ook geen btw af te dragen, een tweede voordeel. Die btw-vrijstelling levert Mediahuis een voordeel op van tussen de 27 en 43 miljoen euro en DPG ergens tussen de 44 en 70 miljoen euro. De winst van DPG Media bedroeg in 2021 228 miljoen euro, Mediahuis boekte ruim 117 miljoen winst.
“

Beide concerns zouden een verhoging van het tarief gemakkelijk aankunnen, maar ze weigeren het

Vakblad Villamedia deed vorig jaar een poging de jaarrekeningen van Mediahuis en DPG Media te ontleden. In 2020 gaf DPG Media de aandeelhouders 40 miljoen aan dividend, bij Mediahuis kregen ze 59 miljoen euro. Op basis van gegevens die DPG zelf naar buiten bracht, schat Villamedia dat het 30 miljoen zou kosten om het woordtarief voor alle freelancers omhoog te brengen naar 40 cent per woord – waar dat nu bij de regionale media slechts 16 cent is.
Minimum- en maximumtarieven bij grote dagbladen.
NB Trouw staat er niet tussen, omdat die per teken rekent (0,055-0,057 cent per teken).
Hoewel zowel DPG als Mediahuis, de twee belangrijkste uitgevers van Nederland, begin 2022 hun tarieven verhoogden met percentages tussen 2 en 3,6 procent, blijven de freelancetarieven veel te laag. De inflatie was het afgelopen jaar meer dan 6 procent en de tarieven van freelance journalisten stijgen niet elk jaar. De nettowinst nam bij DPG het afgelopen jaar met 50 miljoen toe. Bij Mediahuis groeide die met bijna 60 miljoen. De belangrijkste conclusie: beide concerns zouden een verhoging van het tarief voor alle freelancers gemakkelijk aankunnen, maar ze weigeren het.
En hoe werd dit stuk betaald?
Jolanda van de Beld is freelance journalist voor onder meer Investico en NRC. Aan dit project dat online in drie delen zal verschijnen, werkte Jolanda gedurende 12 maanden 240 uur. Dit is het eerste deel. Ze kreeg 2100 euro van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en 2500 euro van het Matchingfonds van de Coöperatie. OneWorld betaalde 960 euro (op basis van het magazine-woordtarief van 32 cent). Jolanda was tot voor kort bestuurslid bij de NVJ-sectie Zelfstandigen en ze was betrokken bij de stakingsactie van de NRC-freelancers.

Zoveel mogelijk geld verdienen

“

Journalistiek zou geen particulier goed moeten zijn, met maximaal rendement voor de aandeelhouders

“De kern van het probleem is dat DPG en Mediahuis gericht zijn op zo veel mogelijk geld verdienen. Die missie schuurt in mijn ogen keihard met de essentie van journalistiek, wat eigenlijk een publieke dienst zou moeten zijn”, zegt Eric Smit (54). In 2009 was hij medeoprichter van het onderzoeksplatform Follow The Money, dat niet voor niets voor het motto ‘radicaal onafhankelijk’ koos. “Journalistiek zou geen particulier goed moeten zijn, waar je maximaal rendement uit moet halen voor je aandeelhouders.”

In de aandeelovereenkomst van FTM is daarom vastgelegd dat er nooit meer dan 5 procent van het rendement mag worden uitgekeerd. “Hoofdredacteuren zouden vaker moeten pleiten om freelancers fatsoenlijk te betalen. En lezers zouden moeten weten dat een deel van de auteurs wordt uitgebuit door Van Thillo cum suis.” (CEO Christian Van Thillo van DPG Media is op 1 maart opgevolgd door Eric Roddenhof, red.)

Beeld: Conform Cox
De netelige situatie van freelance journalisten bij de twee grote mediaconcerns was de laatste tijd steeds vaker onderwerp van gesprek. Zo deed de rechter in 2019 een historische uitspraak in een zaak die twee journalisten met hulp van de NVJ aanspanden tegen DPG Media. Met de Wet auteursrechtencontract in de hand vroegen zij de rechter of de tarieven die zij kregen eigenlijk wel de ‘billijke vergoeding’ zijn waar ze wettelijk recht op hebben. De rechter oordeelde van niet. DPG Media moet hen compenseren, maar de uitgever ging in hoger beroep. Op 7 april buigt de rechter zich er opnieuw over.

Daarnaast verenigden freelance journalisten zich per titel om samen in gesprek te gaan met hun hoofdredacties. Dat gebeurt inmiddels bij NRC, de Volkskrant, Trouw en AD. Freelancers van NRC kozen begin 2020 zelfs voor een staking: 55 freelancers stelden zich collectief een dag ‘niet beschikbaar’. Ze vroegen aandacht voor hun arbeidspositie en pleitten voor tariefverhoging en een jaarlijkse indexatie van de tarieven.

Lezers verliezen vertrouwen

Niet alleen journalisten, maar ook lezers zien met lede ogen toe hoe de tarieven achterblijven. VU-hoogleraar Journalistiekwetenschap Irene Costera Meijer doet al jaren onderzoek naar het vertrouwen van nieuwsgebruikers in de journalistiek en zag in 2020 ineens een nieuwe factor opduiken. “Mensen die zeggen minder vertrouwen te hebben in de journalistiek wijten dat onder meer aan de gebrekkige arbeidsomstandigheden van journalisten. Met name krantenlezers maken zich zorgen over de afnemende kwaliteit van de journalistiek. Journalisten zouden van hun werkgevers of opdrachtgevers te weinig tijd, geld en ruimte krijgen om hun werk goed te doen. Dat is nogal wat. Dat argument hoorden we een aantal jaar geleden nog niet.” Het is bovendien iets wat de respondenten zélf noemen in diepte-interviews, onderzoekers vragen er niet naar.
Subsidie voor freelancers: een meevaller voor de grote uitgevers?

Verschillende fondsen in Nederland ondersteunen freelance journalisten. Dat levert een dilemma op: veel freelancers vragen geld aan voor projecten die verschijnen bij titels van Mediahuis en DPG Media.

Het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten (FBJP) registreert niet hoeveel geld er gaat naar journalisten die publiceren in media van de grote uitgevers. Wel vraagt het fonds altijd een financiële bijdrage van het publicerende medium. Een subsidie van dit fonds levert een uitgever dus nooit een volledig gratis publicatie op.

Dezelfde discussie speelt bij De Coöperatie, een organisatie die freelance journalisten zakelijk ondersteunt. Via de Stichting Matchingfonds stelde de organisatie afgelopen jaar 350.000 euro beschikbaar voor journalistieke projecten. Volgens bestuurslid Jan-Jaap Heij gaat ongeveer 25 procent daarvan naar publicaties in titels van DPG Media en Mediahuis. Hij vindt niet dat het Matchingfonds aanvragers kan verbieden om in bepaalde media te publiceren.

Dit is deel 1 in een reeks van drie stukken over de malaise in de freelance journalistiek. De artikelen verschenen in één verhaal in OneWorld Magazine in de winter van 2021.

Waarom schrijven media wel Kyiv, maar geen Palestina?

De geschiedenis leert ons dat neutrale benamingen niet bestaan.

OneWorld x Pakhuis de Zwijger

Serie van OneWorld & Pakhuis de Zwijger over de journalistiek 'herontwerpen'.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons