Beeld: Chavez van den Born
Interview

‘Samen eten is mijn medicijn tegen eenzaamheid’

Zit je niet goed in je vel? Niets om je voor te schamen, zegt hobbykok en psychologiestudent Zára Valentine de Graaf. Samen eten helpt tegen depressieve gevoelens, maar is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Daarom deelt zij met Switi Tjaps Surinaams eten uit aan mensen die eenzaam zijn of weinig geld hebben.

Door 29 mei 2020
eenzaamheid food Goal Getters mentale gezondheid SDG3 surinaams
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
“Mijn eerste nasi smaakte nergens naar,” lacht Zára Valentine de Graaf (22). Ze mag dan een Surinaamse moeder hebben, maar tot ongeveer een jaar geleden was ze niet zo bezig met haar roots, of met koken. Ze was vooral druk met haar toekomst: dolenthousiast over de opleiding Toegepaste Psychologie die ze volgt (ze zit in haar tweede jaar), zocht ze naar manieren om het over mentale gezondheid te hebben. Haar boodschap: het is heel normaal om psychische problemen te hebben of eenzaam te zijn; het is niets om je voor te schamen.
“

Door samen te eten kunnen we ons hoofd leegmaken

Begin dit jaar vond ze de perfecte manier om die boodschap te verspreiden in een nieuw project: Switi Tjaps. “Switi is Surinaams voor ‘lekker’, en tjaps is straattaal voor ‘eten’. Mijn overtuiging is dat alleen al door samen te eten, we ons verbonden voelen en ons hoofd kunnen leegmaken. Maar goed, ik kan het me permitteren om regelmatig vrienden te zien, lekker uit eten te gaan, een drankje te doen, over mijn problemen te praten en rust te nemen. Dat geldt niet voor iedereen.”
Beeld: Via @switi.tjaps op Instagram
Ze zal eerlijk zijn: toen De Graaf vorig jaar begon te experimenteren met koken, was dat vooral om haar nieuwe vriend te imponeren. “Maar langzamerhand werd ik er steeds beter in, leerde ik nieuwe recepten en het bracht me ook dichter bij waar ik vandaan kom. Haarbandje om, muziekje op, lekker Surinaams koken: dit is heel fijn, dacht ik.”

Ben ik wel goed genoeg?

Die rust, het plezier in koken, dat was zeker niet altijd zo, vertelt ze. “Ik was een behoorlijk opstandige tiener, ik wilde me overal tegen afzetten, ‘cool’ zijn. Pas nadat ik twee keer bleef zitten ging er een knop om en zocht ik naar dingen waar ik écht gelukkig van werd. Nu kan ik genieten van kleine dingen, lekker thuis zitten en natuurlijk koken en eten.” Doordat ze zelf niet de makkelijkste was, én door wat ze op haar studie leert, weet de geboren en getogen Amsterdamse hoe confronterend deze stad kan zijn voor mensen die zich eenzaam voelen, psychische klachten hebben of financieel krap zitten.

“Er zijn zoveel prikkels, zeker ook voor jongeren: overvolle bussen, feestjes, cafés, evenementen en dan ook nog sociale media waarop iedereen zich beter voordoet dan hoe het echt gaat. Je krijgt snel het gevoel dat je niet genoeg doet, niet goed genoeg bent.

“

De Graaf organiseert groepsmaaltijden voor mensen met psychische problemen en mensen met weinig geld

Daarom wil De Graaf ook eenzame jongeren bereiken, door via haar Instagram-account en op feestjes waar ze eten verkoopt, weetjes over mentale gezondheid te delen (‘bijna de helft van de Nederlanders heeft in zijn of haar leven een psychische aandoening’). Maar er is meer. Een beweging, zo noemt De Graaf Switi Tjaps, van meerdere projecten met verschillende doelgroepen. Ze organiseert ook groepsmaaltijden voor mensen met psychische problemen, en richt zich op Amsterdammers die weinig te besteden hebben. De projecten hebben één ding gemeen: lekker eten, sámen eten, voor een goede mentale gezondheid.

Eten tegen eenzaamheid

Natuurlijk is een etentje geen medicijn tegen psychische aandoeningen, maar ze weet wel dat dóór zulke aandoeningen de eenzaamheid vaak toeslaat en mensen in een isolement terechtkomen. Daarom heeft ze twee doelen met Switi Tjaps: eenzaamheid bestrijden via groepsmaaltijden én bewustzijn over mentale gezondheid vergroten. Uiteindelijk wil ze van Switi Tjaps een stichting of een restaurant maken, maar momenteel staat het initiatief nog in de startblokken.
“

Het begon te wringen dat er zoveel mensen zijn die mentale klachten hebben

Het liefst organiseert ze maaltijden met en voor mensen die zich uitgesloten voelen vanwege zware psychische klachten. Als student liep ze al stage bij meerdere instanties die dagbesteding organiseren voor mensen met depressies, angsten, trauma’s of verslavingsproblemen. Ggz-instellingen als Mentrum en Roads organiseren bijvoorbeeld zumbalessen, vrijwilligerswerk en andere activiteiten om mensen uit hun isolement te halen.

Maar het begon bij te wringen dat er zoveel mensen zijn die mentale klachten hebben, en er buiten die instanties amper naar ze wordt omgekeken. “Tijdens een van de stages moest ik samen met mannen van middelbare leeftijd afval prikken langs de weg; dat was hun dagbesteding. Ik vond het vreselijk, en was vooral bang dat ik een bekende tegen zou komen. Maar zij leken er geen probleem mee te hebben; ze hadden tenminste een routine, sociaal contact en een reden om naar buiten te gaan. Dat soort ervaringen deden me inzien hoe het is om in een isolement te zitten, en hoe moeilijk dat te begrijpen is voor mensen die zich wel goed voelen.”

OneWorld portretteert mensen die zich inzetten voor een betere buurt, school, of werkomgeving. De Verenigde Naties en miljoenen betrokken burgers spraken hiervoor de duurzame werelddoelen af (SDG’s), die we in 2030 moeten halen. Denk aan gendergelijkheid, géén armoede, betaalbare en duurzame energie en kwaliteitsonderwijs voor iedereen. De Goal Getters in deze rubriek gaan daar nu al voor. Geïnspireerd? Check hier wat jij kunt doen.
“

Switi Tjaps is de kracht van samen eten

Toen ze net met Switi Tjaps begon, belde ze haar voormalige collega’s van de verschillende stages met een plan: of ze geen etentjes kon organiseren voor die doelgroep? Uit eigen zak, en met behulp van haar ‘team’ – haar moeder – sloeg ze alles in bij de toko en bereidde ze grote pannen nasi en bami. Op de locaties van de Amsterdamse ggz-instelling Arkin mochten cliënten aanschuiven voor een Surinaams-Indische maaltijd; tijdens het eten praatten ze over Switi Tjaps, de kracht van samen eten en over eenzaamheid.

“De reacties waren geweldig: mensen noemden het ‘hartverwarmend’, ze zeiden dat ze zich geliefd en gehoord voelden. Ze zijn het niet gewend dat een jonge student de tijd en moeite neemt om iets leuks voor ze te doen. En ze vonden het eten lekker!” Tot nu toe zijn er pas een paar van dit soort etentjes geweest, in kleine groepen, maar De Graaf wil – zodra we weer bij elkaar mogen komen – dit project verder uitbreiden.

Beeld: Chavez van den Born
Vanwege corona staan de meeste activiteiten op een laag pitje. Maar zo kwam ze op een ander idee: ze mailde rapper en columnist Massih Hutak, oprichter van Verdedig Noord, een beweging die gentrificatie van Amsterdam-Noord tegengaat, met het voorstel om samen iets te betekenen voor kwetsbare Amsterdammers tijdens de ramadan. Samen hebben ze meer dan honderdvijftig maaltijdpakketten uitgedeeld aan mensen die weinig geld hebben, zich eenzaam voelen of vanwege corona de deur niet uitkomen.

Ze willen dit project – ook nu de ramadan voorbij is – maandelijks voortzetten. “Met zo’n pakket geven we mensen die nooit verwend worden in elk geval wat waardering en erkenning, en maken we een praatje bij het afleveren.”

“

Mensen die structureel krap bij kas zitten hebben bijna altijd ook mentale of lichamelijke klachten

Dit project draait meer om armoede dan mentale gezondheid, maar volgens De Graaf staan die twee vaak niet los van elkaar. Júist voor mensen met minder te besteden is het moeilijker voor zichzelf te zorgen. “Mensen die structureel krap bij kas zitten hebben bijna altijd ook mentale of lichamelijke klachten. En als ik even niet goed in mijn vel zit, dan zijn er allerlei oplossingen: ik kan tijd voor mezelf nemen, uitrusten, sporten, naar een psycholoog gaan.

Als je altijd bezig bent met brood op de plank krijgen, is dat moeilijker. En dan word je ook nog geconfronteerd met een samenleving die je vertelt dat je méér moet kopen, méér moet hebben, alsof je dan meer waard bent. Zo kom je in een vicieuze cirkel terecht die moeilijk te doorbreken is. Het kan dan een begin zijn om mensen in het zonnetje te zetten: met een zelfgemaakte maaltijd bijvoorbeeld.”

Help eens een ander

Zo blijft De Graaf op zoek naar manieren om Switi Tjaps uit te breiden en zoveel mogelijk mensen te bereiken met haar boodschap. “Ik ben er nog niet helemaal over uit hoe we zorgen voor meer begrip voor mensen met psychische problemen. Soms denk ik dat we het op school al moeten uitleggen: we leren in de biologieles over ons lichaam, waarom niet over depressies en angststoornissen? Tegelijkertijd moet je oppassen dat we jongeren niet te snel aanleren dat je overal een diagnose voor moet hebben. Ik heb ook concentratieproblemen, maar zolang het me niet enorm hindert, hoef ik er niet voor naar een psycholoog.”
“

Kleine dingen kunnen al bijdragen aan betere mentale gezondheid

Met Switi Tjaps wil ze vooral uitdragen dat de kleine dingen al kunnen bijdragen aan betere mentale gezondheid, en dat het dus ook een kleine moeite kan zijn om een ander te helpen – iets wat ze soms mist in onze samenleving. “Alleen al door een buurman te vragen of je ergens mee kan helpen, of door een luisterend oor te bieden zonder advies te geven, kan je een groot verschil maken.”
We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.

Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!

‘Modellen in een rolstoel passen niet bij ons imago’

Wat begon met een kledinglijn voor rolstoelgebruikers, groeide uit tot een grotere missie.

Gefeliciteerd met je nieuwe rolstoel!

Liza Slootman breekt hokjes met inclusieve wenskaarten.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons