Een verpleegster zoekt een hoekje in de kleedkamer om te lunchen. Beeld: Femke van Zeijl
Mensenrechten

Lassavirus: al vijftig jaar dodelijk, nog steeds geen vaccin

Ruim vijftig jaar na de ontdekking van het lassavirus is er nog altijd geen sneltest, geen vaccin en geen klinisch getest medicijn. Een pandemie is nu nog onwaarschijnlijk, maar dat kan zomaar veranderen, waarschuwen Nigeriaanse artsen: ‘Als een ziekte de rijken niet treft, investeren zij ook niet in onderzoek ernaar.’

Door 17 oktober 2022
corona lassa lassakoorts lassavirus pandemie sociaal onrecht virus
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
In 1969 wordt in het Noord-Nigeriaanse plaatsje Lassa een nieuw virus ontdekt. Sindsdien staat het in vijf landen in West-Afrika bekend ‘endemisch’: het komt in deze gebieden altijd in meer of mindere mate voor. Een infectie met het lassavirus kan lassakoorts veroorzaken. Hoewel 80 procent van de mensen die het virus oplopen niet ziek worden, is het sterftepercentage onder degenen die wel ziek worden hoog: 15 tot 40 procent overleeft een infectie niet. Vooral in Nigeria, het land met de meeste inwoners van Afrika, worden veel gevallen geregistreerd.
“

Als een infectieziekte de rijken niet treft, investeren zij ook niet in onderzoek ernaar

De kans dat lassa een pandemie wordt, zoals corona, is niet groot. Maar dat kan zomaar veranderen, waarschuwt de Nigeriaanse klinisch microbioloog Adebola Olayinka: “Ebola was ook heel lang een virus weggestopt in Congo, maar dat bereikte in 2014 ineens West-Afrika en daarna Engeland en de VS.” Het feit dat er, ruim vijftig jaar na de ontdekking van lassa, nog altijd geen sneltest, bewezen medicijnen of vaccins tegen de infectieziekte zijn, baart Olayinka zorgen. “Kijk naar de snelheid waarmee het coronavaccin is ontwikkeld. Als een infectieziekte de rijken niet treft, investeren zij ook niet in onderzoek ernaar.”

Dodelijker dan corona: het lassavirus

Lees deel 1 van dit tweeluik over het lassavirus.

Geen rekening met grenzen

In het Westen leeft het idee dat men zich om een lassapandemie geen zorgen hoeft te maken, ziet de Nigeriaanse microbioloog. Maar dat is onterecht. Begin dit jaar werd lassakoorts nog geconstateerd bij een echtpaar in Oost-Engeland. De man was tijdens de feestdagen in Mali geweest en keerde besmet terug, maar nog zonder symptomen. Thuis infecteerde hij zijn zwangere vrouw. Hun kindje werd daardoor te vroeg geboren en overleed. Olayinka: “Het Westen moet zich realiseren dat een ziekte geen rekening houdt met grenzen.”
“

Net als corona is het lassavirus een ‘zoönose’: ontstaan door overdracht van dier op mens

Goede voorlichting is een belangrijk wapen in de strijd tegen lassakoorts. Over de verspreiding bijvoorbeeld: lassa wordt vooral verspreid door knaagdieren, zoals ratten en veeltepelmuizen. Dit knaagdier leeft normaal gesproken in de natuur, maar trekt naar de mensen toe in het droge seizoen, op zoek naar eten. Daarom beleeft lassakoorts in Nigeria altijd een piek tussen de regenseizoenen in, van november tot april. Onzorgvuldig bewaard voedsel vervuild met uitwerpselen of -urine is vaak de besmettingsbron, zoals uitgestald eten op marktjes langs de weg. Ook geroosterd wild, lokaal bekend als bushmeat, kan besmet zijn als het geslachte dier in contact is geweest met een besmet knaagdier.

Net als corona is het lassavirus een ‘zoönose’ (zie kader): hij ontstond door overdracht van dier op mens. Maar anders dan corona is het lassavirus niet overdraagbaar via de lucht. Lassa verspreidt zich van mens op mens via nauw contact. Daarom dragen verpleegkundigen op een speciale afdeling van het openbare ziekenhuis in Owo, in Zuidwest-Nigeria, speciale ‘maanpakken’ die hen volledig bedekken. Werkmateriaal wordt er de hele dag door met chloor ontsmet en gedroogd.

Patiënt Kayode Omolayo in de afgescheiden patiëntenzone van de bezoekersruimte.Beeld: Femke van Zeijl
Kayode Omolayo (42) is in mei 2022* een van de patiënten in het ziekenhuis, dat het enige behandelcentrum voor lassakoorts is in Ondo, een Nigeriaanse staat half zo groot als België met zo’n 3,5 miljoen inwoners. Omolayo komt de patiëntenuitgang van de lassakliniek uitgeschuifeld, richting de bezoekersruimte, een overkapping met een betonnen platform eronder dat in tweeën is gedeeld door een greppel. Er komt familievisite. Een ijzeren bord wijst de bezoekers naar het afgezette plateau waar zij de zieke van een veilige afstand kunnen begroeten. Familieleden en verplegend personeel lopen een groot risico; in de ‘rode zone’ van het ziekenhuis zijn beschermingsmiddelen verplicht en bezoek moet afstand houden.
“

Door ontbossing verdwijnt er steeds meer natuur, waardoor dieren gedwongen in contact komen met mensen

Virologen waarschuwen dat de toekomst nog veel meer van ziektes als lassa zal brengen. Door ontbossing en klimaatopwarming verdwijnt er steeds meer wilde natuur, waardoor dieren gedwongen in nauwer contact komen met mensen en er makkelijker besmettingen plaatsvinden. De ontbossing in West-Afrika staat bijvoorbeeld in direct verband met lassakoorts, doordat de veeltepelmuis steeds dichter naar mensen trekt, en het verdwijnen van het Braziliaanse regenwoud zette het door muggen verspreide zikavirus op de kaart.
Van dier op mens

Allemaal werden ze in eerste instantie overgebracht door zoönose: van dier op mens. Dat is de grootste gemene deler van de infectievirussen op de ‘Blueprint List’ van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Op deze lijst staan acht ziektes die zich kunnen ontwikkelen tot epidemie, maar waar nog geen vaccin of medicijn voor is. Lassakoorts staat erop, net als ebola en het zikavirus.

In 2018 voegde de WHO aan die lijst ook ‘ziekte X’ toe, dat stond voor een nog onbekend virus dat in de toekomst een epidemie zou kunnen veroorzaken. Dat bleek een paar jaar later Covid-19 te zijn, eveneens ontketend door zoönose.

Betaalbaar medicijn

Wie in het ziekenhuis belandt met lassakoorts wordt nu behandeld met het middel ribavirine, dat verder vooral wordt gebruikt ter bestrijding van hepatitis C. Wie met ribavirine begint binnen zes dagen nadat de eerste symptomen van lassakoorts opduiken, heeft een goede overlevingskans. Het enige probleem: de werking van ribavirine tegen lassakoorts is nooit voldoende klinisch bewezen. Een willekeurige steekproef met twee groepen, waarvan er slechts één het echte medicijn krijgt, zou dit bewijs kunnen leveren. Maar hoe kun je verantwoorden dat je de helft van de patiënten het enige middel dat lijkt te werken ontzegt? Het is wachten op een alternatief geneesmiddel, waardoor je beide testgroepen in ieder geval iets kunt voorschrijven. Daar zijn Afrikaanse onderzoekers dan ook naarstig naar op zoek.

Microbioloog Olayinka is ook stuurgroepvoorzitter van het West Africa Lassa fever Consortium (WALC), een samenwerkingsverband van de West-Afrikaanse landen die te maken hebben met lassakoorts. Zij willen laboratoria en bedrijven activeren om lokaal te werken aan onderzoek en ontwikkeling. “Zo hopen we ervoor te zorgen dat een eventueel medicijn ook beschikbaar en betaalbaar is voor onze eigen bevolking. Productie- en transportkosten zijn dan immers veel lager.”

De bloedmonsters – nu alleen nog plasma – worden in speciale reageerbuizen gepipetteerd.Beeld: Femke van Zeijl
Het African Centre of Excellence for Genomics of Infectious Diseases (ACEGID), het Nigeriaanse lab dat de eerste sneltest voor ebola maakte, buigt zich momenteel over het lassavirus. ACEGID-directeur en microbioloog Christian Happi verklaart dat Afrika zelf het voortouw moet nemen als het gaat om de bestrijding van lassakoorts. “Dit continent heeft de meeste ervaring met infectieziekten. Wij zijn de covid-pandemie beter doorgekomen dan Europa”, stelt Happi, verwijzend naar de coronasterftecijfers die in West-Afrika veel lager liggen dan in Europa.
“

Als je een gevaarlijk virus toestaat te floreren, dan is dat een risico voor de hele wereld

Daarom zit de regio ook niet te wachten tot de welvarende landen in actie komen. “De wereld moet samenwerken met Afrika en meer solidariteit tonen dan voorheen. Als wij het DNA in kaart brengen van een virusvariant en die data delen, hoe kan het dan dat anderen een vaccin dat daaruit voortvloeit voor zichzelf houden? Dat gebeurde bijvoorbeeld bij corona. Landen denken zichzelf te beschermen door eenzijdig op te treden, maar dat is een fatale vergissing. Als je waar dan ook ter wereld een gevaarlijk virus toestaat te floreren, dan is dat een risico voor ons allemaal.”

Nog lang gevolgen

“Ik hoop snel naar huis te mogen”, zegt patiënt Omolayo, “en het eerste wat ik dan doe is alles van boven tot onder schoonmaken en controleren op rattenkeutels.” Op de vraag wat haar meer angst inboezemt: het corona- of het lassavirus, antwoordt ze gedecideerd: “Lassa natuurlijk! Ik heb met eigen ogen mensen eraan zien sterven. Ze hebben me verteld dat corona ook gevaarlijk is, maar ik heb nog nooit gehoord van iemand die dat had.”
Een van de weinige testfaciliteiten voor lassa in Nigeria.Beeld: Femke van Zeijl
Buiten onder een afdak heeft hematoloog Sampson Omagbemi Owhin een consult met een van de herstelde patiënten: basisschoollerares Olaide Akinyola (38). Zij belandde in februari in het lassabehandelcentrum en werd er begin maart uit ontslagen, maar ondervindt nog altijd de gevolgen van de ziekte. Haar menstruele bloedingen zijn extreem hevig en duren wel tien dagen, vertelt ze de arts. Hematoloog Ohwin legt uit dat ziektes als lassakoorts bloedstollingsstoornissen veroorzaken die nog lang kunnen na-ebben. “Daarom houden we patiënten zoals mevrouw Akinyola goed in de gaten.”

De lerares schudt haar hoofd. Ze had niet gedacht dat ze maanden later nog last zou hebben van de ziekte. Toch schrok ze niet heel erg toen ze in februari de diagnose kreeg. Als schooljuf acht ze zichzelf goed geïnformeerd over het virus, en omdat ze er op tijd bij was, wist ze dat ze goede kansen had. Maar ze weet ook dat minder bevoorrechte Nigerianen veel banger zijn. “Mensen die analfabeet zijn begrijpen soms niet eens wat een virus is en denken dat de dokter het toedient met een injectiespuit. Een van de patiënten met wie ik aanvankelijk was opgenomen, is het ziekenhuis uit gevlucht toen ze de diagnose kreeg.”

* Een langere versie van dit artikel verscheen in de zomer van 2022 in OneWorld Magazine. In oktober verschijnt het als tweeluik op OneWorld.nl. De delen zijn afzonderlijk van elkaar te lezen. Dit is deel 2. Lees deel 1 hier.

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 11 oktober 2022.

Dodelijker dan corona: het lassavirus

Lassakoorts eist in West-Afrika veel meer dodelijke slachtoffers dan corona.

Hoe Afrika ons proeflab voor vaccins werd

Het kan er goedkoop en er is nauwelijks toezicht.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons