Links: een verpleegkundige wordt in een hazmatpak gehesen. Rechts: een bezoeker van de kliniek in Owo. Beeld: Femke van Zeijl
Mensenrechten

Dodelijker dan corona: het lassavirus

In West-Afrikaanse landen is het lassavirus ‘endemisch’: altijd aanwezig. Lassakoorts eist er veel meer dodelijke slachtoffers dan corona. Toch krijgt de ziekte veel te weinig aandacht, zegt ook de Nigeriaanse hoofdverpleegkundige Josephine Alabi: ‘De volgende lassa-uitbraak is een kwestie van tijd.’

Door 10 oktober 2022
corona lassa lassakoorts lassavirus sociaal onrecht virus
Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Met haar voeten in ontsmette witte klompen gestoken en haar groene medisch kostuum al aan helpt hoofdverpleegkundige Josephine Funmilola Alabi twee collega’s in hun hazmatpak. Het dichtritsen van dit allesbedekkende ‘maanpak’ is geen eenvoudige klus als je al een paar medische handschoenen draagt. Daarna verwisselt ook Alabi haar klompen voor rubberlaarzen en hijst ze zich in de witte overall. Twee paar handschoenen, een operatiemuts, een mondkapje en een gezichtsscherm maken haar ensemble compleet; geen millimeter huid is nog onbedekt. Pas daarna stapt ze de deur door, naar de ‘rode zone’ waar de patiënten liggen.
“

Het lassavirus veroorzaakt een acute ziekte met koorts en ernstige bloedingen, vergelijkbaar met ebola

De verpleegkundige werkt op een speciale afdeling van het openbare ziekenhuis in Owo, Zuidwest-Nigeria, waar patiënten worden behandeld die een bijzonder dodelijk virus opliepen. Maar het gaat hier niet over het coronavirus; in Zuidwest-Nigeria heerst het lassavirus. Dit virus veroorzaakt lassakoorts, een acute ziekte met koorts en ernstige bloedingen, vergelijkbaar met ebola. Dit jaar was er in dit deel van Nigeria een ernstige uitbraak van deze infectieziekte, met minstens honderdvijftig doden tot gevolg. Vier van die doden vielen onder medisch personeel en er was een nijpend tekort aan bedden en menskracht.

Het is mei 2022* en Alabi en haar collega’s draaien al enkele maanden overuren. Met zijn 38 bedden is het centrum in Owo het enige behandelcentrum voor lassakoorts in Ondo, een Nigeriaanse staat half zo groot als België met zo’n 3,5 miljoen inwoners. Alabi loopt langs de patiënten, vraagt hoe het met ze gaat en controleert hier en daar een infuus. Veel tijd heeft ze niet, legt ze uit. Officieel mag het personeel niet langer dan een uur in de rode zone verblijven om het besmettingsrisico te beperken. Maar tijdens een uitbraak, zoals dit jaar, lukt dat niet altijd. “Met een overvolle afdeling kost het alleen al twee uur om medicijnen uit te delen. Je kunt de patiënten niet laten stikken, dus dat risico neem je.”

Tekst gaat verder onder de foto.

Werkmateriaal wordt de hele dag door met chloor ontsmet en gedroogd.Beeld: Femke van Zeijl

Dubbel zo dodelijk als corona

Het lassavirus werd in 1969 ontdekt in het Noord-Nigeriaanse plaatsje Lassa, op zo’n duizend kilometer van Owo. Sindsdien staat het in vijf landen in West-Afrika bekend als endemisch: lassakoorts komt in deze gebieden altijd in meer of mindere mate voor. Nigeria, het land met de meeste inwoners van Afrika, registreert het hoogste aantal gevallen. Hoewel 80 procent van de mensen niet ziek wordt van het virus, is het sterftepercentage onder degenen die wel ziek worden hoog: 15 tot 40 procent van hen overleeft de infectie niet. Sinds 2020 zijn er in Ondo, de deelstaat waarin Owo ligt, minstens twee keer zoveel doden geregistreerd die zijn veroorzaakt door het lassavirus als door corona. Het is trouwens niet uit te sluiten dat beide ziektes meer slachtoffers hebben gemaakt, omdat lang niet alle gevallen worden geregistreerd.

Deze bioloog ontwikkelt een vaccin voor Afrika (want wij kopen alles op)

Bovendien wordt lassakoorts niet altijd opgemerkt. De symptomen van een infectie lopen enorm uiteen, van hoofd- en spierpijn tot een zere keel en misselijkheid. Op het eerste gezicht zijn ze niet te onderscheiden van het brede scala aan symptomen van malaria. Een goede test kan dat wel, maar het laboratorium van dit ziekenhuis in Owo is het enige in de deelstaat dat de PCR-tests voor het lassavirus uitvoert. Dat doet het federale ziekenhuis dan wel gratis, maar het is een heel gedoe om een bloedmonster uit een afgelegen dorp naar Owo te sturen. Een arts zal dus eerst andere ziektes willen uitsluiten. Door de gelijkenissen met malaria én de weinige laboratoria wordt lassakoorts vaak pas in een laat stadium ontdekt.

Al met al is het lassavirus in West-Afrika een groter probleem dan corona. Het African Centre of Excellence for Genomics of Infectious Diseases (ACEGID), het Nigeriaanse lab dat de eerste sneltest voor ebola maakte, buigt zich momenteel over het virus. ACEGID-directeur en microbioloog Christian Happi verklaart dat Afrika zelf het voortouw moet nemen als het gaat om de bestrijding van lassakoorts. “Dit continent heeft de meeste ervaring met infectieziekten. Wij zijn de covid-pandemie beter doorgekomen dan Europa”, stelt Happi, verwijzend naar de coronasterftecijfers die in West-Afrika veel lager liggen dan in Europa.

Tekst gaat verder onder de foto.

Hoofdverpleegkundige Josephine Funmilola Alabi: ‘Door corona heeft niemand het meer over lassa.’Beeld: Femke van Zeijl

‘Concurreren’ met corona

Het lassavirus wordt vooral verspreid door knaagdieren, zoals ratten en veeltepelmuizen. Dit knaagdier leeft normaal gesproken in de natuur, maar trekt naar de mensen toe in het droge seizoen, op zoek naar eten. Daarom beleeft lassakoorts altijd een piek tussen de regenseizoenen in Nigeria in, van november tot april. Sinds de coronapandemie moeten artsen ‘concurreren’ in die periode met de aandacht voor corona.
“

Met alle aandacht voor corona wordt het werven van fondsen voor het bestrijden van andere ziektes steeds lastiger

Alabi legt uit dat het werven van fondsen voor het bestrijden van andere ziektes steeds lastiger wordt door alle aandacht voor corona. Het flessenwater waarmee het personeel zich na urenlang in een zweterig pak kon opfrissen is al wegbezuinigd, en de levering van de persoonlijke beschermingsmiddelen verloopt steeds trager. Zonder die middelen loopt het personeel levensgevaar. Alabi is bang dat uiteindelijk ook de gratis behandeling in gevaar komt. De duizend euro die een opname per patiënt kost, kunnen de meeste Nigerianen niet betalen.

Op eenzijdige hulp van welvarende landen zit de regio niet te wachten, zegt Happi: “De wereld moet sámenwerken met Afrika en meer solidariteit tonen dan voorheen. Als wij het DNA in kaart brengen van een virusvariant en die data delen, hoe kan het dan dat anderen een vaccin dat daaruit voortvloeit voor zichzelf houden? Dat gebeurde bijvoorbeeld bij corona. Landen denken zichzelf te beschermen door eenzijdig op te treden, maar dat is een fatale vergissing. Als je waar dan ook ter wereld een gevaarlijk virus toestaat te floreren, dan is dat een risico voor ons allemaal.”

Tekst gaat verder onder de foto.

Materiaal dat in de ‘rode zone’ is geweest, wordt verbrand.Beeld: Femke van Zeijl

Intensive care op de gang

In de gang van het centrum in Owo staan ouderwetse ziekenhuisbedden met spijlen. De standaarden ernaast hangen als een kerstboom vol met infuuszakken. Hier liggen de ernstig zieken; ze bewegen traag en kijken nauwelijks op als de hoofdverpleegkundige over de afdeling loopt. Alabi legt uit waarom deze patiënten juist hier liggen, en niet op een kamer met meer privacy: “We hebben geen intensive care, en deze mensen zijn te zwak om ons te roepen vanuit een kamer. Hier op de gang kunnen we ze beter horen.” Aan de muur hangen posters met voorschriften voor hygiëne en afvalverwerking. Alabi: “Materiaal dat de rode zone in gaat, komt er niet meer uit. Dat wordt allemaal verbrand.”
“

Het enige geneesmiddel dat succes lijkt te hebben tegen lassakoorts is nooit voldoende getest

Op de afdeling is alleen Victory Ovuoreoyen (48) sterk genoeg voor een praatje. De handelaar in levensmiddelen werd vier dagen geleden doodziek binnengebracht. Hij was al langer niet zichzelf, zegt hij, hij had hoofdpijn, was rillerig en kortademig. Eerst werd Ovuoreoyen nog behandeld voor malaria. Toen er na een week nog geen verbetering te zien was, werd zijn bloed naar het lab in Owo gestuurd en kwam het vonnis. “Toen ik hoorde dat het lassa was, dacht ik: dit is einde verhaal”, zegt hij op een zachte toon die zijn ademtekort verraadt.

Tekst gaat verder onder de foto.

De ‘rode zone’, oftewel de geïmproviseerde intensive care op de gang.Beeld: Femke van Zeijl
Maar ten einde is zijn verhaal nog niet. Hij kreeg een bloedtransfusie en wordt nu behandeld met ribavirine. Dit medicijn is het enige geneesmiddel dat momenteel enig succes lijkt te hebben tegen lassakoorts, als je er tenminste op tijd bij bent. De werking van ribavirine, dat verder vooral wordt gebruikt ter bestrijding van hepatitis C, tegen lassakoorts is nooit voldoende klinisch getest. Artsen schrijven het voor omdat er weinig anders voorhanden is.
“

Lassakoorts is een ziekte met een staartje

Ovuoreoyen voelt zich in elk geval al veel beter en heeft goede hoop dat hij er weer bovenop komt. Vijf dagen later mag hij inderdaad naar huis, maar de komende maanden moet hij nog geregeld terugkomen voor controle: lassakoorts is een ziekte met een staartje. Zo werd het lassavirus bij sommige mannen twee jaar later nog aangetroffen in het zaad – koppels wordt daarom aangeraden een condoom te gebruiken – en kunnen patiënten nog lang last hebben van bloedingen.

Op de lassa-afdeling stapt hoofdverpleegkundige Alabi uit de rode zone het uitkleedstation op, waar plastic tonnen staan om schoeisel en gezichtsschermen die worden hergebruikt te desinfecteren. Aan de overkant van de weg, schuin tegenover de lassakliniek, ligt de corona-afdeling, die twee jaar geleden uit de grond werd gestampt. Daar zijn alle bedden leeg omdat er al wekenlang geen coronabesmettingen zijn geweest, zegt Alabi. “Maar de hele coronapandemie door lagen hier wel patiënten met lassakoorts. Door corona heeft niemand het meer over lassa. Terwijl de volgende dodelijke lassa-uitbraak slechts een kwestie van tijd is.”

* Een langere versie van dit artikel verscheen in de zomer van 2022 in OneWorld Magazine. In oktober verschijnt het als tweeluik op OneWorld.nl. De delen zijn afzonderlijk van elkaar te lezen. Dit is deel 1. Lees deel 2 hier.

Lassavirus: al vijftig jaar dodelijk, nog steeds geen vaccin

Ruim vijftig jaar na de ontdekking van het lassavirus is er nog altijd geen sneltest, geen vaccin en geen klinisch getest medicijn.

Hoe Afrika ons proeflab voor vaccins werd

Het kan er snel en goedkoop en er is nauwelijks toezicht.

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —  € 8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —  € 6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
 Totaal
Subtotaal in winkelwagen € 0,00
Besteltotaal € 0,00

  • € 0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Lees en steun

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons