Kinderen zijn geen tolk (maar de overheid laat ze geen keus)

Het bleek geen kanker, maar met de gezondheid van haar moeder ging het slecht. Dus bleef Ezzat medische gesprekken vertalen. “Ik was er altijd, bij élke afspraak. Als ik naar school moest, meldde ik mij ziek om met haar mee te kunnen. Ik kreeg het gevoel dat het allemaal over míj ging, in plaats van mijn moeder. Ik maakte mij ook veel zorgen, was bang om haar te verliezen.” Toen Ezzat later aan een studie begon, stopte ze al in het eerste jaar – ze kon zich niet concentreren. Nog steeds gaat de 26-jarige mee naar doktersafspraken, ze is ‘eraan gewend geraakt’.

Sindsdien worden kinderen van nieuwkomers nog meer dan voorheen behandeld als geboren mantelzorgers. Uit gesprekken die ik, een Nederlandse journalist met Syrische roots, voer met andere volwassenen met een migratieachtergrond blijkt het zelfs eerder regel dan uitzondering. Een 14-jarige kennis uit Syrië gaat om de paar weken met zijn vader, die hartproblemen heeft, mee naar het ziekenhuis. Zijn zus vergezelt hun zwangere moeder regelmatig bij de verloskundige. Een ander kind schuift meerdere keren aan bij gesprekken van de psycholoog.

Exacte cijfers van hoeveel migrantenkinderen als tolk ‘werken’ zijn er niet. Karimi noemt het een ‘stil probleem dat onvoldoende wordt opgemerkt’. “Bij Nederlandse gezinnen (zonder migratieachtergrond, red.) speelt dit niet; zij kunnen zich in hun eigen taal uiten. Er wordt niet gesignaleerd dat migrantenkinderen vaak wel deze extra last meedragen.” In 2020 telde Nederland bijna 1,4 miljoen jongeren met een migratieachtergrond: meer dan een kwart van alle jongeren. Volgens Karimi hebben ‘heel veel migrantengezinnen hiermee te maken’.

Er zijn overigens drie uitzonderingen waar de overheid een tolk in de zorg áltijd vergoedt: bij asielzoekers (zonder verblijfsstatus), vrouwen in een vrouwenhuis en bij slachtoffers van mensenhandel. “Maar dit zijn nu juist mensen die vaak géén gebruik maken van de huisarts”, aldus een woordvoerder van de Landelijke Vereniging van Huisartsen (LVH). Volgens de woordvoerder zitten artsen met een dilemma: ze weten dat het gebruik van informele tolken zoals familieleden ‘niet de beste manier van communicatie’ is. “Maar soms worden ze hiertoe gedwongen, omdat er geen andere optie is. Er is geen geld beschikbaar.”

Kinderen mogen geen werk doen dat niet goed is voor hun gezondheid óf waardoor ze school missen, staat in artikel 32 van het Kinderrechtenverdrag, dat Nederland heeft ondertekend. Kinderarbeid is kortom verboden. Toch missen veel kinderen (zoals Aia Ezzat vroeger) geregeld schooluren om als gratis tolk te werken en loopt hun eigen gezondheid schade op. Karimi: “Kinderen zijn van nature loyaal en zeggen geen ‘nee’. Ze willen niet toekijken hoe hun ouders pijn lijden, dus ze gaan mee.”

Aia Ezzat was 8 jaar toen ze voor het eerst de taak als tolk op zich nam. “Ik weet nog dat ik bij de huisarts Nederlandse termen hoorde die ik niet kende. Dus besloot de arts alles in ‘kindertaal’ uit te leggen, zodat ik de boodschap kon overbrengen. Tot grote zorg van mijn moeder, die zich achteraf afvroeg of ik alles wel goed had begrepen.” Haar moeder huilde veel in die periode, herinnert ze zich. “Omdat ik dit op jonge leeftijd deed, werd het al gauw genormaliseerd, terwijl het niet normaal is. Een kind hoort die verantwoordelijkheid niet te dragen.”