Wat is er precies aan de hand in de Sinaï?

Egypte kreeg precies één week geleden de grootste terreuraanslag in haar recente geschiedenis voor de kiezen. Minstens 305 moskeegangers werden gedood in het plaatsje Rawda, in het noorden van de Sinaï. Waar komt deze terreur vandaan?

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
De openbaar aanklager van Egypte, Nabil Sadiq, lichtte de gebeurtenissen als volgt toe : “Zo’n 25 tot 30 gewapende mannen, die in vijf wagens reden en de IS-vlag bij zich droegen, omsingelden een soefi-moskee. Nadat ze bommen hadden laten exploderen, stelden ze zich buiten op bij de hoofdingang en de twaalf ramen van de moskee, en openden het vuur op de vluchtende moskeegangers. Zeven geparkeerde auto’s werden in brand gestoken, zodat slachtoffers niet konden ontsnappen. Onder de doden bevonden zich 27 kinderen.”

Zeven geparkeerde auto’s werden in brand gestoken, zodat slachtoffers niet konden ontsnappen

Sadiqs samenvatting wordt door ooggetuigen bevestigd. De Egyptische nieuwssite Mada Masr sprak met overlevenden van de massa-executie, en publiceerde een gedetailleerd en angstaanjagend verslag: “Ik wachtte op mijn kogel”. De terroristen hadden het vooral op de mannen van het dorp voorzien, en bestormden ook de huizen in de buurt van de moskee. Ze haalden de mannen eruit, die ze vaak voor de ogen van hun familie neerschoten.

President Sisi zei woensdagochtend dat hij zijn legerchef en het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft opgedragen de veiligheid en stabiliteit in het land binnen drie maanden te herstellen.

Het broeit al jaren in de Sinaï

De Sinaï, het grote Egyptische schiereiland dat aan Israël grenst, is al jaren een strijdtoneel. De zogeheten Sinaï-opstand begon kort na de Arabische lente; militante bedoeïen zagen in die chaos een kans om de aanval te openen op overheidstroepen in de Sinaï. Later kwam Ansar Bait al-Maqdis op, een jihadistische groep die aanslagen op veiligheidspersoneel uitvoerde. In 2014 sloot een deel van Ansar Bait al-Maqdis zich aan bij ISIL. Ze zien de Noord-Sinaï als provincie van IS en noemden zich voortaan Wilayat Sinai.

Waarom lukt het Egypte, ondanks alle steun die het daarbij krijgt van de VS, Israël en de EU, niet de aanslagen in te dammen? Voor OneWorld sprak ik met onderzoeksjournalist Mohannad Sabry, die een veelgeprezen boek over de Sinaï schreef. Ik leerde Sabry in 2013 in Cairo kennen.

Wat is de achtergrond van de Sinaï-opstand? En wat is de rol van bedoeïen, van Palestijnse groepen en van Egyptische extremisten die naar de Sinaï trokken?

Sabry: “De factoren achter de opstand vormen een uiterst complex verhaal, maar het korte antwoord luidt: het komt door decennialang gebrekkig beleid, corruptie, gebrek aan politie en het verzwakken van de tribale maatschappij door oppressie en marginalisering. Dat schiep vanaf de jaren 1990 een vruchtbare grond waarop de radicale ideologie kon groeien.

Terwijl radicalisme groeide, ontstond er wapenhandel en de tunnel- en smokkelindustrie floreerde. Desalniettemin weigerde de overheid het beleid aan te passen. Die nam deze catastrofale mix nooit serieus, in veel gevallen gebruikte ze die zelfs als legitimatie voor meer repressie.

Het is zodoende niet vreemd dat wat ooit alleen een radicale ideologie was, veranderde in een gewapende strijd toen die mogelijkheid zich voordeed, en dit is precies wat er na 2011 gebeurde.”

Welke jihadistische groepen zijn er in de Sinaï, en wat weten we van hun nationaliteiten? President Sisi beweerde recent dat militanten uit Syrië en Irak nu naar de Sinaï, Libië en West-Afrika komen.

“Er zijn momenteel grofweg twee groepen die in Egypte opereren. Op de eerste plaats Wilayat Sinai, het oude Ansar Bait al-Maqdis dat nu onderdeel van IS is. Ondanks de oorlog die tegen hen wordt gevoerd, hebben ze de afgelopen vier jaar tal van aanslagen gepleegd, al hebben ze nooit meer dan 700 tot 1000 leden gehad die in staat zijn de wapens op te nemen en aanslagen te plegen. Op de tweede plaats heb je aan Al-Qaida gelieerde groepen, die ooit lid waren van IS maar zich afsplitsten vanwege interne conflicten. Zij zijn actief vanuit het Libisch- Egyptische grensgebied en zijn verantwoordelijk voor het recente bloedbad in de Western Desert, waarbij tientallen politiemanschappen zijn vermoord.

Terwijl radicalisme groeide, ontstond er wapenhandel en de tunnel- en smokkelindustrie floreerde

Beide groepen bestaan overwegend uit Egyptenaren uit diverse delen van het land, bij Wilayat Sinai hebben zich Palestijnse militanten uit de Gazastrook aangesloten, terwijl de aan Al-Qaida gelieerde groep ook Libische leden heeft;  ze voeren immers operaties uit vanuit Libische steden dichtbij de grens met Egypte.

De terugkeer van strijders uit Syrië en Irak ligt natuurlijk voor de hand na de voortdurende verliezen van IS daar, maar dat zal niet direct gebeuren. Maar ik vrees dat die uittocht nog jarenlang effect zal hebben op Egypte en andere landen van waaruit militanten de afgelopen jaren naar IS zijn afgereisd. Tot nu zijn er echter geen signalen van een effectieve influx van terugkeerders naar de Sinaï, noch van andere buitenlandse strijders die naar de Sinai uitreizen, maar dat zal vast nog komen.”

Hebben de jihadisten in de Sinaï banden met militanten elders in Egypte, bijvoorbeeld met degenen die de aanslag in de Western Desert pleegden?

“Tot 2014 had Ansar Bait al-Maqdis (‘Supporters van Jeruzalem’) overal in Egypte banden. Je zag dat terug in de aanslagen op het Cairo Security Directorate, het Daqahliya Security Directorate en andere grote doelwitten. Dat ze loyaliteit beloofden aan IS, stelde die banden echter zwaar op de proef; de meeste groepen op het vasteland van Egypte verwerpen IS.

Dat gezegd hebbende: IS is nog steeds in staat om aanslagen te plannen en uit te voeren waarbij een minder uitgekookte logistiek en mobilisatie vereist is, zoals de kerkaanslagen; die werden uitgevoerd door een of twee strijders.”

Hoe is de onrust in de Sinaï begonnen? En hoe gingen Nasser, Sadat, en Mubarak daarmee om?

“Onder Sadat, Nasser en de eerste vijfentwintig jaar van Mubarak was er geen sprake van terrorisme, er was zelfs geen waarneembare verspreiding van enigerlei radicale ideologie in de Sinaï. Voor leden van de geheime dienst en staatsveiligheidsagenten was gestationeerd zijn in de Sinaï een soort van verlof: weg van het terrorisme en de militantenstrijd elders in het land.

Na het bloedbad in Luxor in 1997, doken de eerste tekenen van radicale migratie op te duiken. Dat was vooral te wijten aan decennia van veronachtzaming door alledrie de presidenten. Een paar jaar later vonden de eerste terroristische aanslagen ooit plaats in de Sinaï: de bomaanslagen van 2004, 2005 en 2006 bomaanslagen in Taba, Sharm al-Sheikh en Dahab die allemaal gepland en uitgevoerd zijn door dezelfde groepering, de eerste terroristische cel in de geschiedenis van de Sinaï: Jama’at al-Tawhid wal Jihad.

Na het bloedbad in Luxor in 1997, doken de eerste tekenen van radicale migratie op te duiken

De tweede golf van migratie van radicale militanten naar de Sinaï kwam uit Gaza in 2009, na de crackdown van Hamas door salafistisch jihadistische fracties zoals Jaish al-Islam of Abu al-Nur al-Maqdisi’s Islamitisch Emiraat, dat hij uitriep kort voordat hij door Hamas werd vermoord. Die migratie had niet alleen ideologische implicaties, maar bracht ook nieuwe vaardigheden, kennis en ervaring mee over hoe je strijd voert.

Combineer dit alles met een bloeiende wapenhandel en smokkel, en dan wordt duidelijk hoe Ansar Bait al-Maqdis zo krachtig kon worden en Wilayat Sinaï ook nu nog blijft groeien.”

Egypte ontvangt militaire steun van de VS, en hulp van Israël en de EU. Hoe komt het dat dit allemaal niet lijkt te werken?

“Egypte krijgt militaire steun en veiligheidsadvies, en koopt wapens, eigenlijk al sinds 1979. Maar de strijd tegen terrorisme gaat eigenlijk nooit alleen over wapens: ook wie weinig wapens of slechts een klein militair budget tot z’n beschikking heeft, kan nog steeds veel bereiken via lokale politie, goede contacten, tips en inlichtingen. En belangrijker: door de verspreiding van radicale ideologieën tegen te gaan, die op allerlei manieren te weerstreven – al die dingen vereisen geen wapens of grote budgetten.

Egypte heeft gefaald omdat ze ervan overtuigd is dat de oplossing ligt in een ijzeren greep op het gehele land, in het specifieke geval van de Sinaï aangevuld met de dodelijke militaire campagne geen enkel onderscheid maakte wie er slachtoffer van werd. Zulk beleid, of dat nu in Egypte wordt gehanteerd of elders, is bewezen de primaire factor in het bevorderen van terrorisme. Zulk beleid verspreidt terrorisme juist, in plaats van het te verslaan.”

De EU zegt steeds dat ze Egyptes strijd tegen terrorisme steunt. Heb je daar ideeën over?

“Ieder weldenkend mens steunt inspanningen om terrorisme tegen te gaan en te verslaan. Maar wanneer de lijn niet helder is, principes worden verkwanseld en de ‘war on terror’ een rechtvaardiging wordt om dictatoriale machten te intensiveren en ernstige overtredingen van grondwetten en mensenrechten te tolereren, wordt die steun zelf een factor die bijdraagt aan een verslechterende situatie. Wanneer zulke onverstandige en semi-blinde steun blijft doorgaan, is die uiteindelijk indirect verantwoordelijk voor de mensrechtenschendingen en misdaden die door lokale regimes worden gepleegd.

Ieder weldenkend mens steunt inspanningen om terrorisme tegen te gaan en te verslaan

Men moet het huidige beleid en de militaire strategie herzien; die hebben bewezen een mislukking te zijn. Anders kan er geen vooruitgang plaatsvinden, laat staan dat de crisis wordt opgelost. Zolang we de grondoorzaken niet aanpakken – op sociaal, economisch en democratisch niveau – is er geen oplossing denkbaar.”

Welk scenario heb je voor ogen voor de Sinaï en Egypte?

“Alle toekomstscenario’s zijn – simpelweg en op zijn zachtst gezegd – bedorven door vergaande repressie en het voortdurende veiligheidsvacuüm, en het vele bloedvergieten onder burgers, alsook onder politie en militair personeel.”

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons