Een groot deel van de bevolking in Latijns-Amerika leeft van dag tot dag. Zij moeten ook bij een gezondheidscrisis de straat op om te overleven. Beeld: Josue David Mendoza

In Latijns-Amerika protesteren ze in quarantaine door

In Latijns-Amerika woedden vóór corona al luide protesten: over ongelijkheid, falende publieke diensten, vrouwenrechten en rechten van de oorspronkelijke bevolking. Hoe hard verandering nodig is, maakt de coronacrisis in één klap duidelijk.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
De hashtag #QuedateEnCasa (#BlijfThuis) gaat ook op de Latijns-Amerikaanse sociale media rond. Net als in Europa namen staatshoofden en ministers strenge en minder strenge maatregelen om het coronavirus in te dammen. Maar een lockdown heeft in Latijns-Amerika andere gevolgen dan bij ons, zeker voor mensen die in het informele circuit werken, voor vrouwen en voor de inheemse bevolking.

Ecuador is na Brazilië en Chili het land met het hoogste aantal bevestigde coronabesmettingen van Latijns-Amerika. President Lenin Moreno sloot op 16 maart de grenzen en kondigde de noodtoestand af. Alle verplaatsingen die niet met gezondheid of het kopen van voedsel te maken hebben werden op slag verboden.

Coronacrisis in Quito, EcuadorBeeld: Josue David Mendoza

Afhankelijk van de informele economie

Online werd al snel gesproken over ‘de quarantaine van de middenklasse’. Want in Ecuador werkt 46 procent van de beroepsbevolking in de informele economie. Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) werken maar liefst 140 miljoen mensen in Latijns-Amerika in het informele circuit. Dat komt neer op de helft van de werkende bevolking, die zonder verzekeringen, pensioen of garantie op inkomsten werkt.

In landen als Guatemala en Honduras gaat het zelfs om 80 procent, en in Bolivia werkt tot 83 procent van de bevolking in de informele sector. Deze mensen leven van dag tot dag en hebben ook bij een gezondheidscrisis als deze geen andere keuze dan de straat op te gaan om te overleven.

De grote en toenemende ongelijkheid in Latijns-Amerika bracht sinds vorig jaar veel mensen op de been in onder meer Haïti, Ecuador, Chili en Colombia. De noodzaak van die protesten wordt vandaag de dag, nu de landen het hoofd moeten bieden aan de coronacrisis, pijnlijk duidelijk. De groeiende ongelijkheid, kwetsbare bevolkingsgroepen, de vele vluchtelingen die vaak in buurlanden veiligheid zoeken en de ontoereikende sociale en medische voorzieningen zijn prangender dan ooit. Burgers die dat kunnen, nemen hun verantwoordelijkheid door in quarantaine te gaan. Maar ook daar blijft de bevolking strijdbaar: de protesten zetten vanuit huis door.

Venezolanen vluchten naar Colombia

Een andere kwetsbare groep binnen die informele sector vormen de 4,9 miljoen Venezolaanse vluchtelingen die zich de afgelopen jaren genoodzaakt zagen hun thuisland te verlaten. Bijna 80 procent van hen is in andere Latijns-Amerikaanse landen terechtgekomen. “Velen van hen werken in de informele sector. Ze hebben geen papieren en geen toegang tot basisvoorzieningen”, zegt de Peruaanse journalist en universitair docent Ramiro Escobar La Cruz.
In de Colombiaanse hoofdstad Bogotá, die zich in lockdown bevindt, ontstond eind maart – daags na de invoering van die maatregel – een spontaan protest van Venezolaanse en Colombiaanse straatverkopers, artesanos (handwerkers) en werkers uit de informele sector. Hun pijnpunt is duidelijk: ‘We hebben honger.
Nelson Cárdenas: ‘De situatie is onhoudbaar. Als er niet snel een oplossing wordt gevonden voor deze mensen, die van dag tot dag (over)leven, zal de bom ontploffen.’Beeld: Nelson Cárdenas

Gendergeweld in quarantaine

In de begindagen van de verspreiding van het coronavirus in Latijns-Amerika liet het regionale VN-kantoor voor Latijns-Amerika en de Caraïben meteen weten dat in noodsituaties als deze risico’s op gender- en huiselijk geweld toenemen. Toen de Guatemalteekse regering op 16 maart alle niet-noodzakelijke verplaatsingen inperkte, begonnen officiële instanties in het land zich dan ook direct voor te bereiden op een piek in gendergerelateerd geweld.

Er is een vrouw vermoord

In heel Latijns-Amerika waarschuwen vrouwenorganisaties voor de gewelddadige neveneffecten van de corona-uitbraak in het continent dat berucht is om geweld tegen vrouwen. In Colombia werden op dag één van de nationale lockdown (25 maart) drie vrouwen vermoord. In het Zuid-Amerikaanse land op zoek naar vrede heerst grote bezorgdheid dat de lockdown slachtoffers van huiselijk geweld én sociale activisten verder in gevaar brengt.

Zonder de sociale controle van de gemeenschap komen vrouwen alleen te staan

Volgens het Guatemalteekse internetmedium Nómada is geweld tegen vrouwen de meest voorkomende formele aanklacht in het land. In 2019 waren er 59.409 meldingen van psychologisch, fysiek of seksueel geweld tegen jonge meisjes en vrouwen. De overgrote meerderheid van de geweldplegers waren echtgenoten, broers, vaders en grootvaders. Nómada verwijst bovendien naar de kwetsbare situatie van inheemse vrouwen die vaak afgelegen wonen. Zonder de sociale controle van de gemeenschap als gevolg van de lockdowns en quarantaines kunnen zij alleen komen te staan in situaties van geweld.

Inheemse bevolking

In de Latijns-Amerikaanse landen met veel oorspronkelijke bewoners, betekent de verspreiding van het coronavirus nog een extra uitdaging. Het Peruaanse onderzoeksmedium Ojo Público ging op onderzoek uit bij oorspronkelijke gemeenschappen in Cuzco en de gezondheidscentra in de regio.

Het zou tragisch zijn als het coronavirus ook de teruggetrokken inheemse gemeenschappen zou bereiken

Het onderzoek toont de kwetsbaarheid van de inheemse bevolking in toeristische gebieden zoals Cuzco. Door het gemeenschapstoerisme in hun dorpen komen ze vaak in contact met toeristen en andere buitenstaanders die het virus kunnen dragen, terwijl de inheemse bevolking tegelijkertijd minder beschermd is door een gebrek aan informatie in de eigen talen en aan basisvoorzieningen als stromend water in huis en gezondheidscentra.

La Cruz vertelt over het gevaar van het coronavirus voor de inheemse bewoners die juist afgelegen leven in de Amazone en weinig of geen contact hebben met de buitenwereld. “Het zou heel tragisch zijn als het coronavirus ook die teruggetrokken gemeenschappen zou bereiken. Ze wonen ver van de bewoonde wereld, zijn alleen met de boot bereikbaar en er is geen of heel beperkte gezondheidszorg voorhanden”, aldus La Cruz.

Deplorabele gezondheidszorg

De harde realiteit voor miljoenen mensen die in de meest ongelijke regio ter de wereld leven is er ook een van ondermaatse gezondheidszorg. Het continent heeft bovendien nog af te rekenen met andere ziektes zoals tuberculose en zika, en in 2019 nog, zorgde een dengue-epidemie voor een recordaantal van drie miljoen besmettingen, en 1501 doden.
Noodtoestand omwille van het coronavirus in Quito, Ecuador Beeld: Josue David Mendoza
La Cruz legt uit dat de intensiteit van de crisis zal verschillen van land tot land. Specialisten uitten zorgen toen op 19 maart ook de eerste twee gevallen van corona in Haïti, het armste land van het Amerikaanse continent, opdoken. ‘Een land als Peru reageerde wel doeltreffend. De overheid doet wat ze kan. Maar als je in Latijns-Amerika toegang wil hebben tot goede gezondheidszorg, dan moet je geld hebben. Er zijn publieke ziekenhuizen, en er werken heel goede dokters, maar de omstandigheden zijn er niet zoals in de private ziekenhuizen.’

In Venezuela arresteerde president Nicolás Maduro zorgmedewerkers die een gebrek aan medisch materiaal om de coronacrisis aan te pakken, aankaartten, en journalisten die over de situatie berichtten. Amnesty International waarschuwde dat de coronacrisis in het land hand in hand zal kunnen gaan met nog meer staatsrepressie. Dit kan de crisissituatie waarin het land zich al een aantal jaar bevindt, verergeren en informatieverstrekking aan de bevolking over het coronavirus beperken.

Toegang tot gezondheidszorg is een van de grootste tekenen van ongelijkheid in Latijns-Amerika

In Ecuador gaf de regering de voorbije jaren miljoenen uit aan repressie tegen de bevolking. In december kocht de staat nog voor 3,5 miljoen dollar aan wapens en militair materiaal, zoals projectielen, traangas en beschermende maskers. Ondertussen nemen de berichten toe over artsen die genoodzaakt zijn zonder adequate bescherming te werken, en besmet raken met het coronavirus.

De Ecuadoraanse minister van Gezondheid heeft inmiddels haar ontslag ingediend. In een brief aan president Moreno legt ze uit dat ze begin dit jaar om meer middelen vroeg om het land voor te bereiden op de naderende gezondheidscrisis maar geen gehoor kreeg.

“De toegang tot gezondheidszorg is een van de grootste tekenen van ongelijkheid in Latijns-Amerika”, betreurt La Cruz. “Als het coronavirus zich verder verspreidt op het continent zal dit zwaar op de gezondheidszorg drukken. In Latijns-Amerika hebben ze ons decennialang de weg van het neoliberalisme getoond. Die realiteit moet herzien worden nu duidelijk is dat dit systeem de oplossing niet biedt.”

Coronacrisis in Quito, Ecuador Beeld: Josue David Mendoza

Sociaal protest in tijden van Corona

In vrijwel heel 2019 en ook nog de afgelopen maanden stroomden de straten in verschillende landen vol demonstranten. Nu zijn ze verlaten, maar het ongenoegen leeft bij veel mensen voort. De cacerolazo, waarbij de bevolking op potten en pannen slaat om haar onvrede te uiten, klinkt door heel het continent. Deze Latijns-Amerikaanse manier van protest komt nog uit de tijd van de dictaturen uit de vorige eeuw, en blijkt ook nu goed toepasbaar.

In Ecuador organiseerde het ‘Plurinationale Volksparlement van vrouwen en feministische organisaties’ op 20 maart een nationale cacerolazo als reactie op de miserabele toestand van de gezondheidszorg.

Een ‘cacerolazo’ tijdens de protesten in Bogota, Colombia, in november vorig jaar.Beeld: Nelson Cárdenas
In Colombia klinken de potten en pannen tegen de regering van president Duque. Volgens critici plaatste hij economische belangen vóór de volksgezondheid en reageerde hij veel te traag op het coronavirus. Online medium Pacifista noemde thuisblijven in Colombia – quarantaine met cacerolazo – daarom een antiregeringsprotest op zich. Ook in Braziliaanse woonkamers klonk het slaan op potten en pannen, tijdens een televisietoespraak waarin president Bolsonaro de Brazilianen opriep het normale leven weer op te pakken terwijl in het land de coronabesmettingen zich opstapelen.

De Chilenen zijn het erover eens: de sociale revolutie is nog niet gestreden

In Chili kondigde president Piñera op 19 maart drie maanden noodtoestand af. Hoewel er in Chili aanvankelijk nog demonstranten op straat kwamen om hun ongenoegen over de regering te uiten – na hevige protesten vorig jaar – zwakten de straatprotesten steeds verder af. De straten vulden zich met militairen, en niet alleen daar. Ook andere Latijns-Amerikaanse presidenten stuurden het leger de straat op. Amnesty International waarschuwde voor repressie bij controle van de coronamaatregelen. Video’s over het buitensporig optreden van de ordediensten circuleren op sociale media.

Ook de Chilenen laten zich bij gebrek aan straatprotest vanuit huis horen. Op sociale media gaan lijstjes rond hoe de crisis het hoofd te bieden. Naast de gebruikelijke tips over handen wassen en afstand houden, staan er nog wat punten bij: gratis kwalitatief onderwijs, universele gezondheidszorg, nationaliseren van de lithiumsector, het land terugwinnen (van de economische en politieke elite) en een straf voor Piñera en zijn medeplichtigen (voor de mensenrechtenschendingen tijdens de eerdere straatprotesten). De Chilenen zijn het erover eens: de sociale revolutie is nog niet gestreden. Een poster van de Nationale Feministische Coördinatie laat weten: ‘Vroeg of laat keren we terug.

De originele versie van dit stuk verscheen eerst op MO*

We leven in onzekere tijden door het coronavirus. Er is behoefte aan betrouwbare informatie én verdieping. We hopen dat je dit bij ons vindt en wil bijdragen aan onze onafhankelijke journalistiek.

Dit kan je doen door te doneren of je te abonneren op ons magazine. Alvast bedankt!

‘Wij in de favela's hebben het meest van corona te vrezen’

Waarom vooral armere mensen (nog steeds) aan corona sterven

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons