Hoe onderzoek je mensenhandel in Nederland?

Rinske Bijl: “We hebben eerst uitgezocht of het een bekend probleem was. Er bleek amper informatie over mannenhandel of misbruik van mannelijke asielzoekers beschikbaar te zijn – heel vreemd, want ik was zelf zomaar op twee mannen gestuit die het was overkomen. Via twee fondsen wisten we wat geld voor uitgebreider onderzoek te krijgen, en in november 2016 zijn we echt aan de slag gegaan.”

De verhalen die Bijl was tegengekomen, bleken geen toevalstreffer te zijn. Veel hulpverleners en organisaties voor asielzoekers waar ze hun licht opstaken, hadden eerder een of meerdere cliënten gehad die zoiets hadden meegemaakt. Maar dat was vaak was dat enige tijd geleden, hun huidige contactgegevens achterhalen was niet altijd mogelijk; zodoende konden ze Pilon en Bijl niet makkelijk met hen in contact brengen. Maar gaandeweg rolden de berichtjes binnen: “Eh, zijn jullie nog met dat onderwerp bezig? Ik denk dat ik nu wel iemand weet…”

Pilon: “Via via kwamen we in contact met Amadou. Hij had geen papieren, was gedwongen geweest tot prostitutie, had geen vast adres, de hele rataplan. Amadou stuitte overal op geïnstitutionaliseerd wantrouwen: instanties gingen er eigenlijk vanzelfsprekend van uit dat hij het misbruik had verzonnen om op die manier aan papieren te komen.”

Pilon: “En het zou ons toch niet gebeuren dat we zo’n onderwerp uit de taboesfeer wilden halen en om te laten zien dat zulk geïnstitutionaliseerd wantrouwen schadelijk is, en dat we dan zelf een onbetrouwbare getuige ten tonele zouden voeren… We hadden er slapeloze nachten van, echt.”

Bijl: “En toen trok Amadou zich ineens terug. Misschien dat hij aanvoelde dat we zijn verhaal niet helemaal meer vertrouwden, misschien dat hij dichtklapte omdat we te ver doorvroegen over zijn misbruik – hoe dan ook, hij meldde ineens dat hij zijn medewerking introk. Heimelijk waren we daar opgelucht over. Maar toch: daar gíng ons verhaal!”

Bijl: “Hoe je iemands betrouwbaarheid nagaat in zulke kwesties, blijft lastig. We hebben zijn dossier helemaal doorgespit, met zijn advocaat gesproken, zijn maatschappelijk werker, zijn therapeut – zij waren er stuk voor stuk van overtuigd dat zijn verhaal op waarheid berustte. En het IMMO heeft hem beoordeeld: zij leggen zich toe op slachtoffers van marteling en inhumane behandeling, en vonden zijn verhaal geloofwaardig. Zijn therapeut zei dat Gabriël bijna een schoolvoorbeeld van een misbruikte man was. “

Pilon: “Wat ook weer raar is, want moet je nu werkelijk op alle punten aan de theorie voldoen om slachtoffer te mogen heten? Je legt de lat dan erg hoog, dan eis je in feite dat iemand een perfect slachtoffer is. En dat zegt meer over het maatschappelijke idee van wat een slachtoffer is, dan over de realiteit van slachtofferschap. ”

Pilon: “Toen we later met Gabriëls relaas naar de politie stapten om hun kant van het verhaal te horen en zijn dossier met hen te bespreken, schrokken ze nogal. Ze hadden eigenlijk niet door hoe hard zulke gesprekken bij mannelijke slachtoffers kunnen aankomen. In België pakken ze het inmiddels anders aan: daar investeren ze echt tijd in het slachtoffer, om ze beter te leren kennen en hun vertrouwen te winnen. Heel frappant: ze halen op die manier veel meer details naar boven. Ze hebben daardoor meer aanknopingspunten in handen wanneer ze tot opsporing overgaan. De pakkans voor daders is daardoor groter.”

Bijl: “Het was een enerverend onderzoek. En eigenlijk denk ik niet dat we er klaar mee zijn. We kregen nogal wat reacties op ons stuk, zowel van hulpverleners die de problematiek herkenden, als van mannen die iets vergelijkbaars is overkomen. Dit verhaal is nog niet af.”