Van boom naar bankje: Amsterdams hout wordt circulair

Hittegolf of niet, de mannen van Stadshout gaan vandaag gewoon aan het werk op de houtzagerij bij het Amstelpark. Het zweet spat er af terwijl de ambachtslieden een grove picknicktafel van hout in elkaar zetten voor een wijkproject in Nieuw-West. Ook de bomen in de stad hebben last van de hitte, zegt Stadshout-oprichter Crisow von Schulz. “Een populier die het te warm heeft, kan een hele arm laten vallen. Daar wil je niet onder zitten met je picknickkleedje.”

Stadshout is de circulaire economie in de praktijk. De stichting gebruikt bomen die in de stad gekapt moesten worden. Vaak bouwen ze er iets mee dat vervolgens terugkeert op de plek waar de boom stond.  Zo krijgen omwonenden hun geliefde boom terug in de vorm van een picknicktafel of bloembakken. En er zijn nog meer toepassingen. Zo werd de Amsterdamse oud-burgemeester Eberhard van der Laan begraven in een kist gemaakt van het hout van een eik uit het Vondelpark. En voor de bouw van de Amsterdam International Community School moeten vijftig bomen worden gekapt. Die gaan naar Stadshout en komen straks weer terug in het interieur van de school.

Heel aaibaar allemaal. Maar het gaat verder dan een lief concept: bomen hergebruiken kan behoorlijk wat CO2 schelen. Want het maakt nogal uit of een boom – die tijdens zijn hele groeiperiode CO2 uit de atmosfeer heeft opgeslagen – wordt verbrand, gecomposteerd of een nieuw leven krijgt als verzameling houten planken. Alleen in het laatste geval blijft de CO2 netjes in het hout opgeborgen. En dan is er nog de CO2-besparing op vervoer; er hoeft minder hout  uit het buitenland te komen.

In de Stadshout-winkel in de binnenstad is het een stuk koeler dan op de houtzagerij. Van vloer tot plafond staat de ruimte vol met ruwe planken, tafeltjes, krukken, bankjes, snijplanken en muziekdoosjes. “Dit is voor erbij, we zijn in de eerste plaats een houtzagerij”, zegt mede-oprichter Marijke Hogers, zittend tegenover Von Schulz aan een zelfgebouwde tafel. “Wij zagen bomen tot planken, zodat andere bouwers en architecten ze kunnen gebruiken.”

Véél planken willen ze zagen, veel meer dan nu. Van tweehonderd verwerkte bomen vorig jaar willen ze opschalen naar tweeduizend bomen. 1 Want hout als afval behandelen, zoals nu gebeurt, dat is idioot. Stadsbomen zijn een serieuze grondstof, die in de stad zelf een nieuw leven zouden moeten krijgen. Von Schulz: “Waarom zou je hout van ver halen? Als we al het hout uit Amsterdam  gebruiken, dan wordt zo’n 15 procent van de houtimport naar de stad onnodig – hout dat nu uit Noorwegen, de Baltische staten of Rusland moet komen.”

Dat ze een serieuze missie hebben en geen bomenknuffelende hobbyfreubelaars zijn, wordt niet door iedereen gezien. Hogers: “Mensen denken vaak dat we een stel kunstenaars zijn die dingetjes maken van hout. Bijna niemand heeft echt een beeld van hoeveel bomen er jaarlijks gekapt worden in de stad, en dat je met die omvang echt wel flink aan de slag kan.”

Amsterdam telt ongeveer 1 miljoen bomen. Volgens de gemeente worden er ieder jaar minstens 2.000 tot 3.000 gekapt of vervangen. Daarnaast worden er veel bomen gekapt voor specifieke projecten, zoals nieuwbouw of de verbreding van een weg. Stadshout gaat uit van een totaal van 40.000 gekapte bomen per jaar, maar volgens de gemeente is dat een uitzonderlijk hoog aantal. Jaarlijks worden er overigens ook zo’n  45.000 nieuwe bomen aangeplant.

Bomen worden gekapt om allerlei redenen. Ze zijn ziek, moeten wijken voor bouwprojecten, zijn zo oud dat ze een veiligheidsrisico vormen, zijn omgewaaid of drukken bijvoorbeeld een kademuur weg. Een deel van de gekapte stammen komt bij Stadshout terecht. Maar wat er met de rest van de stammen gebeurt, is “schimmig”, zegt Hogers. Worden ze verbrand? Versnipperd? Gecomposteerd? Doorverkocht? Het omhakken gebeurt door zelfstandige boomverzorgers, die momenteel niet verplicht zijn aan de stad te melden hoeveel bomen ze precies hebben geveld en wat ze ermee doen. Hogers: “Het rare is: de gemeente besteedt veel geld aan bomen, maar wat er na de kap met ze gebeurt, weten ze niet precies. Dat is kapitaalverlies.”

Amsterdam heeft wel een beeld van wat er doorgaans met de bomen gebeurt, vertelt Ronald van den Brink. Hij is bij de gemeente verantwoordelijk voor de inkoop en de herplant van nieuwe bomen. “De takken worden voornamelijk versnipperd en gecomposteerd. En stammen worden vaak verkocht richting België, waar ze worden verzaagd tot planken. In de landen om ons heen, zoals België en Denemarken, heb je veel meer houtzagerijen dan hier.” Maar exacte cijfers ontbreken en er is geen totaaloverzicht. Hoeveel hout in de stad blijft en daar een nieuw leven krijgt, is ook onbekend. “Je hebt houtzagerijen als Stadshout en er wordt hout versnipperd voor in parken, maar meer dan 5 procent zal dat niet zijn.”

De gemeente Amsterdam begint inmiddels ook in te zien dat het anders moet. En de timing daarvoor is gunstig: er is een groene coalitie en de gemeente zit in een transitie waarbij de stadsdelen steeds meer centraal aangestuurd gaan worden. Dat maakt het makkelijker om de verwerking van boomstammen centraal te regelen.

Eind augustus lost de gemeente een belofte in die enkele jaren geleden aan Stadshout is gedaan: voor de komende drie jaar heeft de stichting een eerste selectierecht bij bomen die gekapt gaan worden. Stadshout mag 8.000 kuub aan boomstammen selecteren en zijn daarmee de komende tijd verzekerd van een behoorlijke hoeveelheid hout. Het is nog wel een uitdaging om binnen de stad een nieuwe plek te vinden; de huidige houtzagerij is te klein voor zoveel stammen en planken.

En na die drie jaar? Als het aan Van den Brink ligt, heeft Amsterdam eind 2021 ergens in de stad een centraal inzamelpunt voor bomen. Hij is al een tijd bezig om de oprichting van zo’n ‘centrale houtbank’ aan te jagen. “We kappen zo veel bomen, het is zonde dat die nu altijd afgevoerd worden. Daarom willen we een centrale houtbank optuigen. Alle stammen en houtsnippers moeten dan daarnaartoe, zodat ze in de stad opnieuw gebruikt kunnen worden door bouwbedrijven, meubelmakers en organisaties als Stadshout en Stadsplank.” Voordeel van zo’n houtbank is dat de stad bomen beter in kaart kan brengen: hoeveel stammen zijn er in omloop? Welke bomen zijn binnenkort aan vervanging toe?

Eerst wordt onderzocht welke ketens hier allemaal betrokken bij zouden zijn en of het plan financieel haalbaar is. Daarna moet het voorstel langs het college. Met een beetje mazzel is de centrale houtbank een feit tegen de tijd dat het einde van de overeenkomst met Stadshout in zicht komt. Circulaire bomenknuffelaars gaan mooie tijden tegemoet.

.