Het bloed kruipt waar het niet gaan kan

Zeg ‘katoenen maandverband’, en ik denk aan de lappen uit mijn oma’s tijd. Een dikke prop die nooit goed bleef zitten en gemakkelijk doorlekte. Hoe graag hadden zij en haar zusjes zo’n sneeuwwit dun dingetje met vleugels gehad. In Kenia hebben schoolmeisjes soms seks met oudere mannen in ruil voor een felbegeerd pak maandverband. Zelf hebben de meisjes er geen geld voor, waardoor ze elke maand schooldagen missen. Modern maandverband kun je dus gerust een zegen voor de vrouw noemen: comfortabel, hygiënisch en cruciaal als het gaat om emancipatie. Waarom zou je in hemelsnaam terug willen naar katoen?

Het was nooit bij me opgekomen, als het tijdschrift Genoeg me drie jaar geleden niet had gevraagd een artikel te schrijven over wasbaar maandverband. Een nieuwe wereld van zacht flanel, kleurige bamboe, bloemetjes en hartjes ging voor me open. Het moderne stoffen maand- verband, constateerde ik verrast, oogt fris, is zacht en comfortabel.
Waarom stappen vrouwen eigenlijk over? Een groot deel van de katoendraagsters wil het milieu sparen. Dat lijkt een goede reden, want wasbaar katoen geeft aanzienlijk minder afval dan wegwerpverband. Als vrouw heb je in pakweg veertig vruchtbare jaren ongeveer 12.000 wegwerpverbanden nodig, tegenover 200 wasbare maandverbanden, bereken ik, ervan uitgaand dat de wasbare vijf jaar meegaan en de menstruatie gemiddeld vijf dagen duurt.

Die 12.000 weggegooide verbanden bestaan meestal uit fluff pulp, een zacht materiaal dat aanvoelt als katoen. Fluff pulp bestaat uit cellulosevezels die uit hout worden gewonnen via verhitting of een chemisch proces. De dikkere verbanden bestaan bijna geheel uit pulp. Knip zo’n verband maar eens open, dan zie je een vulling die eruit ziet en voelt als watten. Doe je dat bij het ultradunne verband, dan zul je tussen de pulp ook piepkleine korreltjes voelen. Dit zijn super absorberende polymeren, ofwel SAP. Ze kunnen zoals de naam al zegt, een enorme hoeveelheid vocht opnemen, waardoor je minder pulp nodig hebt en dus een veel dunner pakketje krijgt. Wordt ultradun verband nat, dan zwellen de korrels op tot een dikke gel die het vocht vasthoudt, ook als er druk op komt, bijvoorbeeld wanneer je gaat zitten. Aan de onderzijde en aan de randen zit vaak plastic tegen het doorlekken. Fluff pulp is natuurlijk afbreekbaar, het plastic en de super absorberende korrels meestal niet.

Er bestaan ook ecologische varianten van wegwerpmaandverband, bijvoorbeeld van de merken Yoni, Cottons of Natracare. De verbanden van Cottons en Yoni zijn gemaakt van ecokatoen, die van Natracare van ecokatoen en houtpulp. Voor de productie van de absorberende laag is net als bij de productie van fluff pulp water en energie nodig. De anti-leklaagjes in ecologisch maandverband zijn gemaakt van plantaardig bioplastic, dus van hernieuwbare grondstof. Ze zijn biologisch afbreekbaar. Vrijwel alle wasbare maand- verbanden zijn gemaakt van milieuvriendelijke grondstoffen als hennep (LanaLuna), biologische katoen (ImseVimse, Ella’s house) of biologische bamboe (JustFussy), soms bevatten ze PUL, een laagje gelamineerd polyester tegen door- lekken (ImseVimse).

Wasbaar maandverband lijkt duurzaam in grondstof en verbruik, maar er telt meer mee. De katoenteelt vraagt water en energie, net als de wasbeurten die nodig zijn om de verbanden goed schoon te krijgen. Je komt in eenzelfde soort discussie terecht als die over katoenen luiers. Volgens Milieu Centraal zijn wasbare luiers uiteindelijk beter voor het milieu dan wegwerpluiers, maar die conclusie mag je volgens Jappe Zijlstra, onderzoeker bij Milieu Centraal, niet zomaar overnemen als het gaat om maandverband: “Voor luiers zijn uitgebreide Life Cycle Assessments (onderzoek naar de levenscyclus van een product, red.) gemaakt, waarin bijvoorbeeld gewicht en samenstelling van wegwerpluiers en het wassen van wasbare luiers zijn meegenomen. Wegwerp- en wasbaar maandverband zullen in de basis best vergelijkbaar zijn, maar zijn niet precies hetzelfde, en worden anders gebruikt en gewassen.”

Er zijn ook vrouwen die katoen gebruiken omdat ze ongerust zijn over schadelijke stoffen in gewoon maandverband, zoals bleekmiddelen en pesticiden. Drijvende kracht achter de discussie over veiligheid van maandverband is in Nederland Mariah Mansvelt Beck. Haar speech bij TEDxAmsterdam Women is een hit op YouTube. Etos verkoopt sinds begin dit jaar maandverband, tampons en inlegkruisjes van het mede door haar opgerichte merk Yoni. De tekst op de verpakking is duidelijk: the toxic-free option. ‘Nodeloos paniek scheppen’, reageerde toxicoloog Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht vorig jaar in Trouw. ‘De gehaltes die zich maximaal in deze producten bevinden, zijn 100.000 tot 1 miljoen keer lager dan onze dagelijkse blootstelling via voeding en datgene wat al circuleert in ons lichaam.’ De NVOG, vakvereniging voor gynaecologen, vertelt me dat er nauwelijks wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar mogelijke schadelijke stoffen in maandverband. Tampons zijn wel onderzocht: er werd gekeken naar dioxine en de weekmaker furan. Als er al resten werden gevonden, dan ging het om verwaarloosbare hoeveelheden. Meer onderzoek lijkt mij wenselijk. Heeft de Yoni-oprichter gelijk, dan willen wij vrouwen dat graag weten, heeft ze ongelijk, dan ook. Er zijn vrouwen die overgevoelig zijn voor bepaalde plastics of SAP in maandverband en last krijgen van huidirritatie. Dikker verband van louter pulp of ecologisch verband kunnen dan uitkomst bieden, maar wasbaar maandverband ook.

Voor mijn verhaal in Genoeg strikte ik indertijd twee vriendinnen van wie ik het idee had dat ze wel in waren voor een duurzame try before you die. Kort na ons deed ook Deverdubbeldame een test. Inmiddels zijn we drie jaar en vele ervaringen verder. Onze belangrijkste bevinding: veel beter dan we dachten. Tegen wasbaar maandverband bestaat namelijk nogal wat aversie. ‘Ik moet er niet aan denken, zo’n vieze lap’ en ‘An me nooit niet’ lees ik op het blog Zuinigaan. Wij testten maandverbanden van verschillende merken, allemaal met drukknoopjes die de pad op de plaats houden. Ze verschuiven niet, voelen zacht aan en zijn comfortabeler dan gedacht. Het wassen gaat goed en na ruim drie jaar zien veelgebruikte exemplaren er nog erg goed uit.

Toch zijn er kanttekeningen. Als je intensief sport of veel fietst kan het verband wat verschuiven. En hoewel er speciale reisetuis bestaan, vinden we wasbaar verband vooral iets voor thuis. Een vies lapje in je handtas, daar moeten we niet aan denken. Eén vriendin en De Verdubbeldame zijn het blijven gebruiken en zijn nog steeds tevreden. Ikzelf doe nog weleens een poging, maar kies meestal toch weer voor wegwerp. Deels uit gemakzucht, maar de belangrijkste reden is een psychologische. Dat huisgenoten per ongeluk het inweekemmertje openen of vreemde lappen aan het wasrek zien: het idee alleen al. Komt er onafhankelijk onderzoek waaruit onomstotelijk blijkt dat katoen gezonder en duurzamer is, dan beloof ik mijn gêne te overwinnen.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in OneWorld magazine (maart 2016).