Over een paar maanden is het zover: dan wordt de langverwachte nationale CO2-heffing ingevoerd. Vanaf 1 januari 2021 geldt, zoals in het klimaatakkoord van 2019 met de industrie afgesproken: de vervuiler betaalt. De grootste vervuilende ondernemers uit de industrie, energieproductie en afvalverbranding in Nederland betalen vanaf dan een bedrag van 30 euro per ton uitgestoten CO2.
Maar in de toelichting van de wet staat iets opmerkelijks. Via een ingewikkelde formule blijkt er tot 2025 geen cent aan CO2-heffing in de nationale schatkist te komen. De vervuiler betaalt niets, hij is vrijgesteld. En dat is niet het enige uitstel voor milieubelastingen of -heffingen dat wij geven.
“TataSteel betaalt helemaal niets. Kerosine voor internationale vluchten? Vrijgesteld
De grootste CO2-uitstoters betalen nauwelijks energiebelasting over het gebruik van fossiele energie. TataSteel betaalt helemaal niets. Vrijgesteld. Gebruikers van diesel- en stookolie voor de commerciële vaart in de binnenwateren? Vrijgesteld. Kolen die worden gebruikt voor de opwekking van elektriciteit? Vrijgesteld. Kerosine voor internationale vluchten? Vrijgesteld.
Een van de belangrijke redenen voor de overheid om vrijstellingen te geven is de angst voor carbon leakage. Stel: een land neemt maatregelen om de CO2-uitstoot terug te dringen, zoals een belasting of heffing, waardoor het uitstoten van CO2 duurder wordt. In reactie daarop gaan bedrijven hun vervuilende activiteiten ergens anders voortzetten, waar het goedkoper is om CO2 uit te stoten. De CO2 ‘lekt weg’ naar andere landen, samen met banen en belastinginkomens. Daarom maar uitstellen en vrijstellen, aldus de overheid.
De overheid houdt dus wel vast aan de afgesproken klimaatdoelen, maar het moet allemaal niet te snel gaan. Je wil bedrijven natuurlijk vooral niet wegjagen. Elke keer als ik die gedachtegang hoor, denk ik aan de klimaatzaak van Urgenda. In deze zaak tegen de Nederlandse Staat over het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen in 2020, kwam de landsadvocaat met eenzelfde waarschuwing: pas op voor carbon leakage!
De staat gaf geen onderbouwing voor deze dreiging en op 20 december 2019 maakte de Hoge Raad dan ook definitief gehakt van de redenering. ‘Uitstel van reductie’, zo concludeerde de Hoge Raad, ‘leidt tot grotere risico’s voor het klimaat. Uitstel leidt immers ertoe dat in de tussentijd broeikasgassen worden uitgestoten die zeer lang in de atmosfeer aanwezig blijven en verder aan de opwarming van de aarde bijdragen.’
Oftewel: een vrijstelling helpt de dreiging van verkassende bedrijven misschien weg te nemen, de risico’s voor het klimaat worden alleen maar groter. Maar hoewel de Staat de klimaatzaak van Urgenda had verloren, lijkt deze les nog altijd niet doorgedrongen in het kabinet.
