Beeldenbrekers is een project van VHTO (Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek). Samen met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zet VHTO zich in om meer meisjes en vrouwen in bètavakken, techniek en ICT te interesseren.
En dat is hard nodig. Nederland scoort als laagste van Europa wat betreft het aandeel van vrouwen in bètatechnische studies. Nog steeds overheerst het idee dat technische beroepen vooral iets voor mannen zijn. Hoe kan dat?
Ik vraag het Linda Derksen, projectleider bij VHTO. Derksen vermoedt dat het te maken heeft met de Nederlandse cultuur en onderwijs. Door de welvaart kunnen we ons veroorloven om opleidingen die gewild zijn op de arbeidsmarkt links te laten liggen, legt ze uit. Bovendien: “Meisjes worden minder dan jongens gestimuleerd om voor bètatechniek te kiezen.” VHTO wil dat in 2020 techniek verplicht is in het basisonderwijs, zodat kinderen er al jong mee in aanraking komen.
Waarom richt dit project zich specifiek op kleuters? “Stereotype noties vormen zich al op jonge leeftijd, dus we willen er graag vroeg bij zijn en kleuters verschillende beelden en beroepen laten zien. En hopelijk inspireren we zo ook hun ouders en leraren,” zegt Derksen.
Zo’n workshop gaat als volgt: vrouwen met een technisch beroep – meestal bètamoeders die een kind op de basisschool hebben – komen langs in de kleuterklas. Voor het bezoek maken de kinderen een tekening hoe de persoon in kwestie er in hun ogen uitziet. Vervolgens komt de bètamoeder over haar werk vertellen. “Soms reageren de kinderen erg verbaasd dat er een vrouw binnenkomt,” zegt Derksen, “maar vaak zijn die stereotyperende beelden bij kleuters vooral impliciet aanwezig.” Eerder kwamen er een sterrenkundige, een bodemonderzoeker en een kapitein langs.
Ik wil graag weten hoe je een genderdiscussie voert met kleuters, dus ga ik kijken op basisschool de Paladijn in Deventer. Ella Giskes (29) komt er vertellen over haar werk. De kinderen hebben allemaal getekend hoe de apparatenmaker er volgens hen uitziet: wat die aanheeft, wat die maakt, en of het een man of vrouw is. Opvallend aan deze klas is dat, anders dan in veel andere klassen, de meisjes een vrouw tekenen en de jongens een jongen. Vermoedelijk, zegt Derksen, omdat kinderen op die leeftijd alles met hun eigen geslacht associëren.
De juf van deze klas, Minouche van den Bree, vertelt haar klas dat de ‘apparatenmaker’ op bezoek komt. Een paar kleuters roepen: “Oh, hij komt!” Maar dan stapt Giskes de klas in met haar gereedschapskist. De kleuters zijn dolenthousiast en willen alles weten over haar werk: “Maak je ook chocoladegeld?” “Maak je ook pannenkoekenpannen?” Het blijft een lastig beroep om goed uit te leggen, want Giskes is productontwikkelaar bij het technologiebedrijf Bosch.
Toen Giskes over Beeldenbrekers hoorde, wilde ze graag zelf een rolmodel voor kinderen zijn – juist omdat ze zo iemand in haar eigen studie altijd gemist had. Ze studeerde werkbouwtuigkunde aan de Universiteit Twente en was toen een van de vier vrouwen tussen de 160 eerstejaars. Ze was zich nooit bewust van het onderscheid tussen ‘typische’ vrouwen- en mannenberoepen, totdat ze ging studeren.
Bij Bosch voelt ze zich serieus genomen, maar als een van de weinige vrouwen valt ze op. “Ik was met een collega op een beurs voor installatietechniek, en ik merkte dat iedereen alleen met hem wilde praten. Toen ik iemand een vraag stelde, antwoordde die met een glimlach: ‘Dat is een technisch heel ingewikkeld verhaal’. We gebruiken het nog steeds als grap op werk, aangezien ik alles weet van ‘technisch ingewikkelde verhalen’”, vertelt ze. Met vrouwelijke studiegenoten heeft ze een groep opgericht waar ze elkaar advies en tips geven over het werk als vrouw in de technische wereld.
Maar hoe laat je jongens en meisjes van 5 of 6 zien dat ook vrouwen dingen kunnen bouwen? Een cv-ketel meenemen – Giskes ontwikkelt die – naar de klas was ondoenlijk, dus laat ze een stuk metaal zien en een föhn. “Hoe kan je die openmaken?,” vraagt een meisje nieuwsgierig. Giskes haalt de föhn uit elkaar en vertelt hoe het ding werkt. Een ander meisje vertelt dat zij thuis ook een föhn hebben en dat ze die altijd gebruikt. Giskes’ boodschap is duidelijk: vrouwen gebruiken niet alleen een föhn, ze kunnen hem ook ontwerpen en repareren.
Ook juf Van den Bree weet dat het stereotiepe denkbeeld er al vroeg inzit bij kleuters. Wanneer het gaat over jongens met roze spullen, beginnen de kinderen altijd te lachen. Toch valt het haar op dat wanneer je er open met ze over praat, ze al snel inzien dat roze niet zo gek is. Aan de hand van het boekje “Ik wil een jurk” – waarin een jongetje graag een jurk wil dragen – gaat ze elk jaar met de kinderen in gesprek dat iedereen zich mag kleden zoals hij of zij wil. Soms betrapt ze zichzelf erop dat ze zich verspreekt: “Heeft je mama lekker gekookt gisteren?” dan zegt ze er gauw “of papa…” achteraan. “Het is belangrijk om daar op te letten. Het zijn juist die kleine opmerkingen die het verschil kunnen maken.”
Niet elke leraar of ouder let actief op genderstereotypering, vertelt Derksen. “We proberen ouders en leraren met deze workshops bewust te maken dat zij zelf voor verandering kunnen zorgen.”
Het project Beeldenbrekers bestaat sinds 2016 en gaat nog zeker vijf jaar door op de kleuterschool, onderbouw en bovenbouw. Inmiddels werkt VHTO samen met Atria (het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis), met Emancipator (een organisatie die zich inzet voor de preventie van seksueel geweld door mannen) en met de Nederlandse vrouwenraad, om genderstereotiepe beelden op allerlei manieren onder de aandacht te brengen.
De spanningsboog van kleuters is maximaal een halfuur en de klas wordt onrustiger. Tijd om af te ronden. Als laatste wil Giskes de kleuters een boodschap meegeven: “Ik hoop dat jullie allemaal apparatenmaker worden!” De kinderen knikken enthousiast. Ik ook.
Wil je ook over je bètaberoep vertellen op scholen, meld je dan aan bij project Spiegelbeeld.
