To disrupt or not to disrupt: welke klimaatactie werkt?

Maar niet elke actie heeft evenveel zin. En van tevoren is niet te zeggen of een actie wel het beoogde effect zal hebben. Op een rijtje: vijf bekende vormen van klimaatactie, en hun voor- en nadelen.

Toch was er ook kritiek op de actievorm: een geslaagde demonstratie bereikt namelijk vooral media-aandacht. Mede dankzij de klimaatspijbelacties was het klimaat in België maandenlang onderwerp van gesprek in kranten en op tv. Maar bij de verkiezingen, een paar maanden later, ging de overwinning vooral naar de rechtse partijen, die in hun partijprogramma’s weinig aandacht hadden voor het klimaat. De vraag is dus wat je precies bereikt met die media-aandacht.

WE QUIT!

Our #NewYearsResolution is to halt our tactics of public disruption. Instead, we call on everyone to help us disrupt our corrupt government.#ChooseYourFuture & join us: 21 April, Parliament. pic.twitter.com/FZlCeaHj4F

— Extinction Rebellion UK 🌍 (@XRebellionUK) January 1, 2023

De van oorsprong Britse actiegroep Extinction Rebellion (ER) staat bekend om deze directe actievormen. ER kaart de urgentie van de klimaatcrisis aan door het stadsleven in voornamelijk westerse steden als Londen, Parijs, New York en Amsterdam te verstoren met hun blokkades. ER staat voor geweldloosheid, maar accepteert arrestatie als gevolg van klimaatacties. Jezelf laten arresteren laat namelijk zien hoe ver je bereid bent te gaan om de noodzaak van verandering aan te kaarten. Ook deze actievorm kan vaak op veel media-aandacht rekenen, maar ook hier is er kritiek: de blokkades treffen vooral burgers, niet de grootste uitstoters en machthebbers. Om die reden besloot het Britse XR zich vanaf januari 2023 meer toe te leggen op acties die de machthebbers troffen.

De keerzijde is echter dat zulke bezettingsacties vaak op weinig media-aandacht kunnen rekenen. Er zijn weinig journalisten ter plaatse, en het doelwit stopt de acties het liefst in de doofpot om een slecht imago te voorkomen. Dat geldt ook voor sabotage-acties. Je kunt relatief gemakkelijk in het holst van de nacht autobanden van vervuilende auto’s leeg laten lopen of de ruiten van een energiebedrijf inslaan, maar zolang niemand ervan afweet, blijft de maatschappelijke impact minimaal. Daarom lieten de soepgooiers in de National Gallery zich bijvoorbeeld filmen; zij wisten dat een actie pas iets kan bereiken als ze opgemerkt wordt.

Ook in Duitsland beschermden bosbezetters vanaf 2012 af en aan het Hambachwoud tegen een uitdijende bruinkoolmijn in het Roergebied. Uiteindelijk gaf de Duitse rechtbank de bosbeschermers gelijk en verbood die het energiebedrijf RWE het overgebleven deel van het bos te kappen. In Nederland pasten klimaatactivisten deze actievorm begin 2021 voor het eerst toe om het Sterrebos in Limburg te beschermen tegen de uitbreiding van een autofabriek: ze verschansten zich in hangende tentjes in de bomen. Uiteindelijk oordeelde een rechter dat het bos toch gekapt mocht worden.

De bosbezetters kregen gelijk in Frankrijk en Duitsland, maar het is voor veel mensen natuurlijk een relatief ontoegankelijke actievorm. Je hebt er uithoudingsvermogen voor nodig en brengt jezelf in gevaar. Ook verschijnen deze acties zelden uitgebreid in het nieuws, waardoor ze vaak onbekend zijn bij het grote publiek.

Niet alleen organisaties maken de gang naar de rechtbank. In Portugal klagen zes jongeren sinds 2020 de Europese Unie en enkele omringende landen aan voor het in hun ogen nalatige klimaatbeleid. De jongeren financieren hun zaak dankzij een geslaagde crowdfunding. Als ze hun gelijk halen, zal dat indgrijpende gevolgen hebben voor het Europese klimaatbeleid. Recent heeft het Europese Hof voor de Rechten van de Mens de zaak doorverwezen naar de ‘Grand Chamber’, waar zeventien rechters in zitten die enkel de zwaarste zaken voorgelegd krijgen.

Een rechtszaak kan veel concrete veranderingen voor elkaar krijgen, zoals de klimaatzaak van Urgenda heeft bewezen. Maar het vereist wel een lange adem en veel (juridische) expertise. De meeste mensen die iets willen doen tegen de klimaatcrisis bevinden zich sneller op straat of in de natuur dan in de rechtszaal. Sabotage, bezettingen, rechtszaken en demonstraties: de gereedschapskist van klimaatactivisten is divers. Uiteindelijk voeren al deze vormen samen de druk op om snelle duurzame veranderingen door te voeren.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op OneWorld.nl op 28 oktober 2022.