‘One Ocean’ brengt een ode aan eilanden die door de klimaat­crisis dreigen te verdwijnen

Het IPCC-rapport over de klimaatcrisis uit 2014 maakte zoveel indruk op de Taiwanese theatermaker BaoBao Cheng en de Australische muziek- en filmproducent Tim Cole dat ze hun vaste baan opzegden. De drie jaar daarna reisden ze langs zestien eilandstaten in de Indische en Stille Oceaan die door de klimaatcrisis het risico lopen te verdwijnen. Op elk eiland vonden ze muzikanten die in oorspronkelijke talen zingen en traditionele instrumenten gebruiken; met iedereen namen ze één nummer op. Zo ontstond muziekcollectief ‘Small Island, Big Song’.

Het collectief maakte twee albums, een film, deed vele liveoptredens en ging op wereldtournee. De groep bestaat uit dansers, zangers, spoken-wordartiesten en instrumentalisten. De voorstelling One Ocean, hun laatste creatie, is op 15 juni te zien tijdens het Holland Festival. Met livemuziek, dans en filmbeelden brengen de makers een ode aan deze eilanden, hun (oorspronkelijke) bewoners en de strijd voor hun leefgebied. Cheng: “We willen vooral een gezicht geven aan de mensen die de klimaatcrisis nú al ervaren. En dan niet alleen als slachtoffer of ‘klimaatvluchteling’, maar als bron van kennis, veerkracht en hoop.”

Oorspronkelijke bewoners

De wereld telt 93 eilandstaten, waarvan ongeveer 50 onafhankelijke landen zijn; de rest zijn overzeese gebieden zoals Aruba en Curaçao. Daaronder vallen weer 39 eilanden die de Verenigde Naties ‘kleine ontwikkelende eilandstaten’ noemen. Dat zijn kleine eilanden met weinig financiële middelen en weinig inwoners, al zijn het bij elkaar opgeteld zeker 65 miljoen mensen. Deze eilanden worden hard getroffen door de klimaatcrisis. Hun economie is grotendeels afhankelijk van de oceaan, en sommige eilanden liggen slechts enkele meters boven de zeespiegel. Niet voor niets ontstond de term ‘klimaatvluchteling’ op eilanden in de Stille Oceaan. In Papoea werd al in 2008 gesproken van mogelijke klimaatvluchtelingen, een man uit Kiribati probeerde in 2015 tevergeefs asiel te krijgen in Nieuw-Zeeland en op Vanuatu wonen de eerste door de VN erkende klimaatvluchtelingen, al zijn ze alleen naar het binnenland van de eilanden gevlucht.

Een flink deel van de eilandstaten ligt in de Indische en Stille Oceaan, waar de oorspronkelijke bewoners nog iets anders met elkaar gemeen hebben: hun Austronesische roots. Over deze geschiedenis is, zeker in westerse landen, maar weinig bekend. Daar hoopt Cheng met deze voorstelling verandering in te brengen. “Over onze voorouders lees je niet in de geschiedenisboeken. Terwijl deze mensen al duizenden jaren geleden – lang vóór de Europese kolonisatie – over zee migreerden en zich over de wereld verspreidden.”

De Austronesiërs omvatten verschillende bevolkingsgroepen in vooral Zuidoost-Azië, Oceanië en vele eilanden in de Indische en Stille Oceaan. Het is ook de benaming voor een talengroep van meer dan duizend talen die vooral door deze oorspronkelijke bewoners worden gesproken. Hun precieze oorsprong is niet zeker, maar vermoedelijk hebben Austronesiërs zich vanaf 3000 tot 15000 voor Christus vanuit Taiwan verspreid. In kano’s reisden ze over de oceanen, op zoek naar bewoonbare eilanden, lang voordat Europeanen zichzelf tot ‘ontdekkingsreizigers’ uitriepen om diezelfde gebieden te koloniseren.

Dezelfde ritmes

Die gemeenschappelijke roots hebben meer invloed dan de muzikanten van Small Island Big Song zich realiseerden. Dat bleek al bij hun eerste ontmoeting in 2017, toen ze in een cirkel gingen zitten om muziek te maken. Cheng: “Iedereen sprak een andere taal, maar op het moment dat we van tien aftelden, klonk bijna iedereen hetzelfde. We keken elkaar vol ongeloof aan. Ik kreeg er kippenvel van.”

Ook qua muzikale tradities bleken de eilandstaten veel met elkaar gemeen te hebben. Bepaalde muziekinstrumenten kwamen telkens terug, vertelt Cheng. “Zoals de Valiha, een buisvormige citer; die komt oorspronkelijk uit Taiwan, en heeft zich over die duizenden jaren verspreid naar de Filippijnen, Maleisië, Indonesië en uiteindelijk Madagaskar. Daar is de Valiha het nationale instrument, bijna iedereen kan het spelen. De neusfluit kwamen we tegen in Tahiti, Hawaï, Taiwan en Nieuw-Zeeland. Zelfs bepaalde ritmes kwamen op meerdere plekken terug.”

Dat herkent Emlyn (Mauritius), muzikaal co-regisseur van One Ocean en één van de artiesten. Ze is singer-songwriter, muzikant, danseres en activist. In haar muziek gebruikt ze de Ravanne, een groot druminstrument, gemaakt van geitenhuid. Die wordt veel gebruikt in de Sega, een traditioneel en nog altijd populair muziekgenre op Mauritius, Réunion en de Seychellen. “Ik herkende bepaalde drumstijlen en ritmes in de muziek van andere eilanden; ik had geen idee dat we zoveel overeenkomsten hebben.”

Klimaatactivisme

Sommige muzikanten in het collectief combineren hun muziek met klimaatactivisme. Anderen zien het feit dat zij hun tradities op een internationaal podium vieren als een vorm van protest tegen de kolonisten die dat probeerden uit te roeien. Zo is Abus Tanapima uit Taiwan deel van een groep jonge artiesten uit oorspronkelijke gemeenschappen die in hun eigen talen zingen. Yoyo Tuki uit Rapa Nui vermengt reggae, folk en funk met Polynesische ukeleletechnieken uit respect voor zijn voorouders. Emlyn geeft muziekles aan kinderen om muzikale tradities in leven te houden.

Ook strijdt Emlyn tegen plasticvervuiling op Mauritius: ze creëerde het collectief Trash to music, dat plastic afval recyclet door er traditionele muziekinstrumenten van te maken. “We leren ook op dat vlak van elkaar. Op Mauritius zien we met eigen ogen dat de zee dichterbij komt, maar van spoken-wordartiest Selina Leem leerde ik dat het op de Marshall Eilanden nog veel erger is. Zij zitten maar één meter boven de zeespiegel; over acht jaar kunnen ze hun eiland kwijt zijn.” Leem is dan ook een vooraanstaande klimaatactivist; ze was de jongste spreker op de klimaattop COP21 en sprak wederom op de laatste klimaattop. Eilandstaten zijn over het algemeen voortrekkers van de internationale klimaatafspraken.

Een andere danser uit Mauritius zal een bijzondere dans opvoeren tijdens One Ocean: een ode aan de uitgestorven dodo. Deze vogel leefde op Mauritius en werd rond het jaar 1600 door Nederlandse kolonisten aangetroffen. Nog geen tachtig jaar later was de dodo uitgestorven door ontbossing, jagen en geïmporteerde diersoorten die hun bestaan bedreigden. “Het is een van mijn favoriete stukken”, zegt Cheng, die daarbij benadrukt dat ze geen daders wil aanwijzen. “Die zijn er natuurlijk wel, maar ons doel is niet om mensen de les te lezen. We weten allemaal dat de klimaatcrisis gaande is. Wij willen vooral een ode brengen aan de eilanden en hun bewoners, die op allerlei manieren proberen het tij te keren. Ik hoop dat we mensen inspireren om hetzelfde te doen.”