Een aantal van zijn rendieren graast vlak bij de hut. Ze zullen er blijven tot eind maart. Dan gaan ze naar de lentegraasgebieden. Het graasgebied van Kuhmunens rendieren ligt in Sápmi: een gebied tien keer zo groot als Nederland in het noorden van Zweden, Finland, Noorwegen en een klein deel van Rusland. Daar wonen de Samen – nu nog zo’n vijftig- tot honderdduizend mensen – al sinds de prehistorie.
IJzermijn
“De geplande ijzermijn zal desastreuze gevolgen hebben voor de lokale gemeenschap en het milieu
De geplande ijzermijn zal – net als andere mijnen – desastreuze gevolgen hebben voor de lokale gemeenschap en het milieu, waarschuwen de Samen en mensenrechtenexperts van de VN. Grote hoeveelheden stof met zware metalen en ander giftig afval kunnen vrijkomen en zo de biodiversiteit en veiligheid van het drinkwater in gevaar brengen. De mijn zou bovendien een obstakel vormen voor rendieren; ook het graasgebied van de rendieren van Kuhmunen zou ervoor moeten wijken.
Wildernis
“In de twintigste eeuw werd beweerd dat de Samen te primitief waren om voor hun eigen land te zorgen
Ook deze overtuiging is nog steeds actueel. Toen het natuurgebied Laponia in 1996 de status van UNESCO-werelderfgoed kreeg door de aanwezigheid van de Inheemse2 bevolking, pleitten de Samen voor het volledige beheer van dat gebied. Maar de Zweedse regering liet het niet toe. Sommige politici zagen de Inheemse bevolking als de ongeschoolde ‘Ander’, die niet in staat zou zijn om het administratieve systeem van Zweden te begrijpen.
Zelfvoorzienend
De Samen jagen zo dat de populatie van elanden, ruigpoothoeders en vissen zich kan herstellen. Zo passen Noorse Sámi-vissers traditionele ecologische kennis toe om biodiversiteit te behouden op de plekken waar vissen eitjes leggen (paaiplaatsen). Ze gebruiken bijvoorbeeld netten die geen grote vissen vangen, omdat die zich het makkelijkst voortplanten. Ook met planten gaan de Samen op een duurzame manier om; ze beperken bijvoorbeeld het aantal planten dat in een keer in een bepaald gebied wordt geoogst.
“De VN bevestigt dat natuur minder snel verdwijnt in gebieden waar oorspronkelijke bewoners wonen
Gat in het landschap
Het is dankzij de gedetailleerde kennis over de omgeving dat de Samen kunnen overleven in het meedogenloze Noordpoolgebied. Maar sommige herders vrezen dat volgende generaties geen rendieren meer kunnen houden en slachten. De oppervlakte van graasgebieden in Sápmi wordt alsmaar kleiner door industriële houtkap, waterkrachtcentrales, toerisme en de nieuwe investeringen in hernieuwbare energie.
“Tegenwoordig erkennen onder meer de Verenigde Naties de traditionele ecologische kennis van de Inheemse bevolkingen
Op 22 maart 2022 kreeg Beowulf Mining na tien jaar wachten groen licht. Kuhmunen voelt sindsdien alleen nog verdriet. “De ijzervoorraden zullen naar schatting over veertien jaar op zijn. Maar dat gat in het midden van ons land blijft. Waarom moeten ze toch alles uit de grond graven? Wat blijft dan over voor de volgende generaties?”
Kuhmunen denkt hierbij aan zijn twee tienerzonen en aan zijn 21-jarige dochter. Zijn dochter is voorzitter van de Sámi-jongerenorganisatie Saminuorra, zijn 19-jarige zoon studeert duodji: ambachtelijk Sámi-handwerk. “Hij leert zijn eigen gereedschap en messen maken. Een deel gaat hij zelf gebruiken, een deel gaat hij verkopen”, legt Kuhmunen uit. De kinderen van Kuhmunen leren ook veel over de natuur en rendierhouderij van hun 76-jarige grootvader. “De oudere generatie weet enorm veel over onze omgeving: planten, dieren, het weer. Als ze die kennis niet delen, zijn we die na hun dood voorgoed kwijt.”
Tegenwoordig erkennen onder meer de Verenigde Naties de traditionele ecologische kennis van de Inheemse bevolkingen wereldwijd als een aanvulling op de westerse wetenschap in het ondersteunen van duurzaam landbeheer. Maar een grote hoeveelheid ervan gaat verloren doordat oorspronkelijke talen en culturen uitsterven, waarschuwen onderzoekers.
Groen kolonialisme
“De Zweedse, Noorse en Finse regeringen blijven nieuwe mijnen en windparken plannen
Persen doet zijn ski’s aan en maakt zich klaar voor zijn wandelrondje: het dagelijkse ritueel in de winter. Zelfs bij -30 graden Celsius, zoals op deze namiddag in februari. In het stadje en erbuiten heerst de stilte. Op het eerste gezicht lijkt het landschap verlaten, onbewoond. Maar dat is het niet. Op de besneeuwde weg richting de Finse grens verschijnen voortdurend rendieren. Ze steken over en verdwijnen weer in het bos. Nu pas wordt Sápmi écht zichtbaar, het heilige land van de enige Inheemse bevolking van Europa. Vol rendieren en kleine nederzettingen van rendierherders: jagers en verzamelaars die hun best doen om te bewaren wat nog niet verloren is gegaan.
Een langere versie van dit artikel verscheen in de zomer van 2022 in OneWorld Magazine.
- De auteur verwijst naar de Sámi als het gaat over de bevolkingsgroep en naar de Samen als het gaat over de mensen uit die groep. ↩︎
- Vanwege de negatieve connotatie en de koloniale herkomst vermijdt OneWorld de term ‘inheems’ normaliter; we kiezen meestal voor ‘oorspronkelijk’. Als een auteur bewust ‘Inheems’ schrijft, handhaven we dat mits geschreven met een hoofdletter. De hoofdletter toont respect, omdat het gaat om een collectieve identiteit, net zoals ‘Canadees’ een hoofdletter heeft. Lees hier meer over het woord Inheems. ↩︎
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
