Er was eerder dit jaar ruim baan voor de kritiek van journalist Teun van de Keuken op chocolademakers Tony’s Chocolonely. Bij onder andere Pauw mocht hij vertellen dat slavernij nog steeds in Tony’s repen zit, dat het onrecht steeds groter wordt in de chocoladewereld, en dat hij teleurgesteld is in het bedrijf waar hij tien jaar geleden medeoprichter van was.
Update: lees hier de laatste ontwikkelingen bij Tony's Chocolonely.
Een beetje factchecken kan bij dat soort uitspraken misschien geen kwaad. Zit er echt geen schot in de zaak? Is er nog steeds geen chocola met goed geweten te eten? OneWorld sprak Antonie Fountain, activist en directeur van lobbygroep VOICE Network voor een duurzame cacaosector, en Arjen Boekhold, ketenregisseur bij Tony’s Chocolonely.
Hoe zit het nou met die chocolade van jullie? Van de Keuken zegt: “De laatste jaren zijn ze wel heel hard bezig, maar ze zijn nog steeds niet honderd procent slaafvrij, dus dat is jammer, meer dan jammer eigenlijk.”
Arjen Boekhold: “Noem het naïef, noem het arrogant, maar tien jaar geleden dachten wij dat we met een fairtrade-keurmerk helemaal goed zaten. Twee jaar later bleek bij nader onderzoek dat fairtrade gecertificeerde en niet gecertificeerde cacao mengt. Ondertussen kunnen wij met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid van onze reep zeggen dat die ‘slaafvrij’ gemaakt is. Al onze cacao is te traceren tot de bron en we hebben langlopende overeenkomsten met de boerencoöperaties waar we direct inkopen. Alleen dan kun je garanties geven over de omstandigheden op de plantages waar de cacao in jouw reep vandaan komt. Nu al zijn alle bonen in de cacaomassa van Tony’s Chocolonely traceerbeer en bonen in de cacaoboter worden dit heel binnenkort.”
Antonie FountainHoe zit het met kinderarbeid? Teun zei dit: “Maar ook daar (bij de boeren die aan Tony’s leveren, red.) is nog steeds kinderarbeid en dat kan dus eigenlijk niet.”
Antonie Fountain: “Kinderarbeid is nog steeds absoluut endemisch in de cacao-industrie en het falen van de sector om er iets aan te doen is grandioos. Er zijn volgens onderzoek van Tulane University nog steeds ongeveer 2 miljoen kindarbeiders in de cacaosector in West-Afrika. Veel van hen werken onder de ‘ergste vormen’ van kinderarbeid; gevaarlijk werk zoals te zware lasten moeten tillen of met gevaarlijke stoffen werken. Om het kinderarbeid-probleem op te lossen zou er ongeveer 500 a 600 miljoen dollar moeten worden geïnvesteerd. En dan heb je het alleen nog maar over het bestrijden van de symptomen. Het eigenlijke probleem van wanhopige armoede onder cacaoboeren wordt dan niet aangepakt. Een cacaoboer in Ivoorkust moet rondkomen van zo’n 50 cent per dag, terwijl de armoedegrens ligt op 1 dollar 80 per dag. Om aan de basale voorwaarden van gezonde cacao-producerende gemeenschappen te komen, heb je tussen de vijf en tien miljard dollar nodig. Op dit moment wordt er door de industrie en overheden samen zo’n 250 tot 500 miljoen geïnvesteerd aan verbetering, maar daarvan gaat het meeste naar het ophogen van de productiviteit van de boeren door goede landbouwtechnieken te onderwijzen.”
Liever live horen over vooruitgang in de chocoladewereld? Dinsdag 17 mei komen Tony's Chocolonely, Antonie Fountain, de Chocolatemakers en meer specialisten kletsen in Pakhuis de Zwijger.
A.B.: “Ook bij Tony’s partnerboeren komt soms verboden kinderarbeid voor. Bijvoorbeeld als de ouders van kinderen zijn overleden en de kinderen daardoor voor inkomsten moeten zorgen of er geen school in de buurt is. Maar juist omdat wij precies weten waar onze cacao vandaan komt kunnen we dan ook kijken hoe we het kunnen oplossen. Kunnen we het zo regelen dat de kinderen in ieder geval wel naar school gaan, en kan de gemeenschap helpen? Uit dat onderzoek van de Tulane University bleek vorig jaar dat er ongeveer evenveel kinderen op plantages gevaarlijk en illegaal werk doen dan dat er in Ghana en Ivoorkust boerderijen zijn. Bij ons is het aantal kinderen wat illegaal en gevaarlijk werk doen minder, zo zei tijdens ons eigen onderzoek zo’n 12 procent van de kinderen aan wel eens werk te doen wat eigenlijk niet mag, zoals het werken met machetes. Om kinderarbeid tegen te gaan is het heel belangrijk dat Tony’s de boeren een prijs betaalt waardoor ze uit de armoede kunnen komen.”
Van de Keuken lijkt te twijfelen aan de ambitie van Tony’s, die bij oprichting was ‘het bannen van slavernij uit de chocoladewereld’. Hij zei: “Eerst stond op de reep ‘100% slaafvrij’, toen werd het ‘op weg naar slaafvrij’ en nu staat er ‘samen maken we de wereld slaafvrij’.”
Antonie Fountain: “Het gekke is dat hier als een zwaktebod wordt weggezet wat eigenlijk een kracht is. Tien jaar geleden gebeurde er echt helemaal niets aan het bevechten van slavernij en kinderarbeid in de chocoladewereld. Fantastisch dat toen die mafketels, waaronder Teun van de Keuken, naïeve vragen begonnen te stellen en dachten: dan doen we het toch zelf? Maar dat de oprichters toen dachten met een fairtrade-certificaat meteen slaafvrij te zijn, is ook een teken dat ze niet wisten wat ze aan het doen waren.
Ik denk dat Tony’s nu juist laat zien dat ze de complexiteit van het probleem begrijpen, door met overheid, grote chocolademakers, boeren samen te werken. Tony’s opereert niet in een vacuüm, maar in een industrie waar nog ontzettend veel misgaat. Ik denk dat de disruptieve kracht van het bedrijf nu veel groter is dan in het begin, doordat ze bijvoorbeeld met Barry Callebaut, een heel doorsnee en heel grote chocolademaker, werken. Het is relatief gemakkelijk om een duurzame goede reep te maken, je haalt ergens mooie cacao, verwerkt dat hier in een atelier tot iets lekkers. Maar daar inspireer je de groten niet mee. Juist door middenin die industrie te laten zien dat het anders kan, dwing je verandering af, denk ik.”
A.B.: “Met harde statements over slavernij kun je veel losmaken, maar vanaf de zijlijn staan wijzen verandert de industrie niet. Op dit moment kunnen wij meer boeren dan ooit een prijs boven het fairtrade-niveau bieden en trainingen geven, terwijl we serieus worden genomen door de industrie.”
Maar veel zin heeft het uiteindelijk allemaal niet. Van de Keuken zei teleurgesteld: “De situatie in de chocolade-industrie is op dit moment nog erger dan toen we eraan begonnen.”
A.F. : “Dat is gewoon pertinent onwaar. Ik vraag me af of Teun van de Keuken het hele rapport heeft gelezen. In absolute termen is kinderarbeid met 49 procent toegenomen in Ivoorkust, en met 23 procent in Ghana. Maar er zijn ook een grote hoeveelheid boeren bijgekomen, 80 procent meer huishoudens dan tien jaar geleden produceren cacao. Per megaton cacao is het een heel kleine toename, van 0.66 naar 0.69 werkend kind per megaton. Alhoewel de pogingen van bedrijven nog steeds tekortschieten, wordt er door bijna alle bedrijven ondertussen wel actie ondernomen om het leed in de industrie op te lossen. Dat is een totaal ander verhaal dan tien jaar geleden.”
A.B.: “Je ziet dat bedrijven nu ook hun cacao tot de bron willen traceren, en onze hogere prijs voor boeren blijkt ook commercieel succesvol. Ons model krijgt ondertussen hier en daar navolging.”
A.F.: “Grote bedrijven hebben ondertussen door dat het een te groot bedrijfsrisico is om kinderarbeid en slavernij in hun keten toe te laten. Als niemand nog cacaoboer wil zijn, omdat het niets oplevert, dan zijn zij hun aanvoer over tien jaar kwijt. Het antwoord van de industrie op de sociale problemen mist nog steeds richting en geld, maar er wordt in ieder geval wel serieus over gepraat. En dat stoort me ook aan het soort commentaar dat Teun van de Keuken hier levert: zeggen dat alles steeds erger wordt, schaadt de discussie. Ik hoor sinds dit laatste media-offensief regelmatig van mensen ‘Hee, wat jij doet, dat heeft helemaal geen zin, toch?’.”
