Fotoreportage: Wat als je gender niet in een hokje te plaatsen is?

Drie jaar lang onderzocht fotografe Sevilay Maria van Dorst alle schakeringen van gender. Na onder meer een fotoserie over trans vrouwen in Uganda, is het project #MYOWNGENDER het slotstuk van haar zoektocht. Hierin legt ze middels beeld en tekst het complete spectrum tussen man en vrouw bloot. Van Dorst vertaalde daarvoor de verhalen van 36 modellen die zich als gender-fluïde identificeren naar portretten op diepzwart glas.

Ondertussen werkt Van Dorst met haar team aan een boek, drie documentaires en een educatief programma, allemaal met hetzelfde doel: meer representatie. “Hoe verschillend alle modellen ook zijn, ze delen allemaal één ervaring. Groeiende representatie heeft ze helpen ontdekken wie ze zijn.” Vanaf januari is haar installatie op verschillende openbare plekken in Nederland te vinden, om een publiek te bereiken dat nog weinig met het onderwerp bezig is. “Het is eng om dit zo kwetsbaar te maken, maar de installatie moet op openbare plekken staan, waar we de verhalen met iedereen kunnen delen. Want dat is nu misschien wel belangrijker dan ooit.”

“In vrouwentoiletten word ik vaak weggestuurd, en in mannentoiletten kijken ze me ook raar aan. Mijn universiteit heeft nu genderneutrale toiletten. Dat is best wel cool. Dat ik voor verwarring zorg, vind ik eerlijk gezegd wel leuk. Dat je mensen zich ziet afvragen wat je nou eigenlijk in je broek hebt hangen.” Lisa praat luchtig over wat gender voor haar betekent. Ze is liever vriendelijk dan dat ze mensen de les leest. “Voor mij persoonlijk betekent het niet zoveel, maar voor de samenleving is ’t een manier om mensen snel en makkelijk een bepaald hokje toe te wijzen. Mij maakt het niet uit hoe anderen me zien. Man, vrouw, hem, haar. De onzijdige aanspreekvorm past niet bij mij. Ik laat het aan de ander. Welk labeltje wil jij aan me hangen?”

“Misschien is dat nog wel een van de engste stappen – die sociale transitie. Het moment dat je anderen moet vragen om je ‘Hidde’ of ‘hij’ te gaan noemen”, concludeert Hidde. Zelfs al steunden zijn vrienden en vriendin hem direct in zijn transitie. “Lang voelde ik de behoefte niet. Ik was geboren met een vrouwenlichaam – dat was nou eenmaal zo. Dat nam ik gewoon aan. Totdat mijn studie Toegepaste Psychologie me dwong naar mezelf te kijken. Toen begon het me steeds meer tegen te staan. Ik accepteerde langzaam mijn eigen gevoelens: ik wilde lichamelijk man zijn.” Ondanks die wens om fysiek mannelijk te zijn, probeert Hidde de ‘vaststaande’ verdeling tussen mannelijke en vrouwelijke eigenschappen in het dagelijks leven vooral los te laten. “Om zo vrij mogelijk te kunnen zijn.”

De boost testosteron die plaats moet vinden tijdens de ontwikkeling van een mannelijke foetus blijft uit. En zo wordt Samantha ondanks haar XY-chromosomen in uiterlijke kenmerken geboren als vrouw. “De gedachte van de artsen was: ze ziet eruit als een meisje met een vulva, dus we halen de interne mannelijke geslachtsklieren weg. Normaliseren noemen ze dat. Er is voor me besloten wat ik was. Nu wachten ze vaak tot het kind iets ouder is om te zien hoe het zich ontwikkelt. Als ze dat bij mij gedaan hadden, had je nu met een kerel aan tafel gezeten.” Haar moeder houdt haar intersekseconditie – op aanraden van de artsen – geheim, zelfs als Samantha op 11-jarige leeftijd hormoontherapie nodig heeft om in de pubertijd te komen. Pas als ze op haar 21e haar medische dossier inziet, ontdekt ze waarom ze zichzelf nooit heeft kunnen plaatsen. “Ik heb toen alles weggestopt en raakte in een complete identiteitscrisis. Ik voelde me een freak. Pas vanaf mijn dertigste ben ik mezelf gaan begrijpen. Als mens.”

“Als kind vond ik het al bullshit. Waarom moet ik een bepaalde kleur mooi vinden op basis van wat ik ben?”, vertelt Tim terwijl hij zich ondertussen opmaakt. Lang doet hij alleen haar en make-up van zijn moeder en vriendinnen. Maar zodra hij de vrijheid voelt om zijn eigen vrouwelijkheid te uiten, gaat heel langzaam het balletje rollen. “Toen ik jong was geloofde ik dat als je dood zou gaan, je mocht kiezen wat je in je volgende leven wilde worden. Ik wilde dan een meisje zijn. Er waren momenten dat ik het niet erg had gevonden om dood te gaan. Niet omdat ik nou zo ongelukkig was en afscheid wilde nemen van het leven, maar ik wilde gewoon opnieuw beginnen als meisje. Realiseren en accepteren dat het in dít leven al kan, heeft me veel tijd gekost.”

Jarenlang voelde Jeff Jules zich niet henzelf in hun lichaam of kleren. “Ik heb getwijfeld of ik een trans vrouw was. Soms riep ik dat ik alles eraf wilde. Ik was niet bekend met termen als genderqueer of non-binair. Ik dacht zelf ook nog in óf dit óf dat. Je bent man óf vrouw. Lezen en zien dat mensen dezelfde gevoelens hebben als ik, was een van de mooiste ervaringen uit mijn leven. Ik hoop dat dit project hetzelfde doet voor anderen.” Jeff Jules werd door een blessure gedwongen om letterlijk en figuurlijk stil te staan. Zo ontdekte hen hun positie, die buiten het spectrum en de kaders van man en vrouw ligt. “Ik geloof niet dat dingen mannelijk of vrouwelijk zijn. Ze zíjn gewoon. Dit inzicht heeft de ketens van ‘man of vrouw’ van me afgeschud. Het geeft me de vrijheid om mezelf te zijn.”

Dit artikel verscheen eerder op OneWorld.nl op 13 november 2019.