Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld.
Word abonnee
Wanneer Liset Meddens zegt dat ze ‘het liefst vrienden zou blijven met iedereen, echt waar’, dan geloof je haar. Want in gesprek over haar ontmoeting met Mark Rutte en zijn verbijsterende meningloosheid wat het klimaat aangaat, klinkt ze eerder verwonderd dan verontwaardigd. “Zo ongrijpbaar die man, echt een gladde aal. Een uitermate boeiende ontmoeting!” En opvallend opgewekt blijft ze ook, voor iemand die gelooft dat we nog vijf jaar hebben om het roer zodanig om te gooien “dat we de mensheid niet uitroeien”. ‘Haar’ burgerbeweging Fossielvrij NL haalt met creatieve acties, (brieven)campagnes en gesprekken grote investeerders over hun geld uit de fossiele industrie te trekken. Zo paste pensioenfonds ABP zijn investeringsbeleid aan en verloor Shell onlangs grote sponsors voor hun kinderfestival Generation Discover.
Maar vrienden blijven met alle politici, pensioenfondsen en grote fossiele bedrijven kan niet langer, zegt Meddens. “Conflict is onvermijdelijk. Het probleem is te groot en de tijd te kort.”
Je stond dit jaar op nummer 22 van de duurzame honderd van dagblad Trouw. Als activist ben je op die lijst een vreemde eend in de bijt.
“Er zouden veel meer mensen uit de burgerbeweging op de lijst moeten staan. Zij stellen geen kleine innovatie voor, plakken niet een keurmerklabel op een iets duurzamer product, maar nemen de leiding over de strijd voor het grotere doel: een veilig klimaat en een leefbare planeet. Dat leiderschap zie ik bij de burgers die hun vrije tijd met hart en ziel in hun activisme gooien. En ze bereiken ontzettend veel. Kijk naar Femke Sleegers, die als copywriter voor banken en verzekeraars werkt. Ze nam een sabbatical om in de gemeente Den Haag de ambtenaren als het ware op te leiden op het gebied van klimaat, ze maakte inzichtelijk welke banden de gemeente Den Haag en scholen hebben met Shell en kreeg het onderwerp klimaat op de agenda van de gemeenteraad.”
“Er zouden veel meer mensen uit de burgerbeweging op de lijst moeten staan. Zij stellen geen kleine innovatie voor, plakken niet een keurmerklabel op een iets duurzamer product, maar nemen de leiding over de strijd voor het grotere doel: een veilig klimaat en een leefbare planeet. Dat leiderschap zie ik bij de burgers die hun vrije tijd met hart en ziel in hun activisme gooien. En ze bereiken ontzettend veel. Kijk naar Femke Sleegers, die als copywriter voor banken en verzekeraars werkt. Ze nam een sabbatical om in de gemeente Den Haag de ambtenaren als het ware op te leiden op het gebied van klimaat, ze maakte inzichtelijk welke banden de gemeente Den Haag en scholen hebben met Shell en kreeg het onderwerp klimaat op de agenda van de gemeenteraad.”
Is dat wat ik jou ‘de revolutie’ heb horen noemen?
“Wanneer we decentraal en lokaal onze eigen energie kunnen opwekken, zijn we niet meer afhankelijk van de Shells en de Exxons. De macht verschuift dan naar de mensen. Dat heb ik ‘de revolutie’ genoemd. Omdat fossiele energie nog overal in onze economie en maatschappij verankerd is, blijkt klimaat een mooie aanleiding om te kijken naar onze democratie zoals die nu ingericht is. Naar wie luistert de overheid? Naar burgers, of multinationals? Ik vind het vaak zo suf dat als het over duurzaamheid gaat, we het hebben over minder vliegen of plastic bekertjes. Daar gaan we de oorlog niet mee winnen.”
“Wanneer we decentraal en lokaal onze eigen energie kunnen opwekken, zijn we niet meer afhankelijk van de Shells en de Exxons. De macht verschuift dan naar de mensen. Dat heb ik ‘de revolutie’ genoemd. Omdat fossiele energie nog overal in onze economie en maatschappij verankerd is, blijkt klimaat een mooie aanleiding om te kijken naar onze democratie zoals die nu ingericht is. Naar wie luistert de overheid? Naar burgers, of multinationals? Ik vind het vaak zo suf dat als het over duurzaamheid gaat, we het hebben over minder vliegen of plastic bekertjes. Daar gaan we de oorlog niet mee winnen.”
“Actief burgerschap houdt niet op bij korter douchen
Moeten mensen ophouden met zich te focussen op hun eigen gedrag?
“Je kunt er heel gemakkelijk veel energie aan verspillen. Op verjaardagen lijkt het soms alsof ik tegen de stroom in zit te roeien. Nu ik een baby heb, is er een warm bad van herkenning. Maar als het over mijn werk gaat, begrijpen mensen niet wat ik doe en schieten in de verdediging: ‘Ja, maar waar mag ik dan wel tanken, en wat mag ik dan wel, en sorry, ik ben hier met de auto.’ Maar we hebben het over iets heel anders: het omverwerpen van het systeem. Het bevragen van de macht die de fossiele industrie nog steeds krijgt in alle facetten van de samenleving. Actief burgerschap houdt niet op bij korter douchen en minder vlees eten.”
“Je kunt er heel gemakkelijk veel energie aan verspillen. Op verjaardagen lijkt het soms alsof ik tegen de stroom in zit te roeien. Nu ik een baby heb, is er een warm bad van herkenning. Maar als het over mijn werk gaat, begrijpen mensen niet wat ik doe en schieten in de verdediging: ‘Ja, maar waar mag ik dan wel tanken, en wat mag ik dan wel, en sorry, ik ben hier met de auto.’ Maar we hebben het over iets heel anders: het omverwerpen van het systeem. Het bevragen van de macht die de fossiele industrie nog steeds krijgt in alle facetten van de samenleving. Actief burgerschap houdt niet op bij korter douchen en minder vlees eten.”
Hoe gooit de gemiddelde burger het systeem omver?
“Er zijn heel veel stapjes, van je uitspreken op sociale media tot een groep starten in jouw wijk die op lokaal niveau dingen gaat veranderen. Mensen onderschatten wat ze teweeg kunnen brengen door een simpele vraag te stellen aan hun universiteit of hun pensioenfonds. En dan niet over welke koffie in de kantine geschonken wordt, daar ontketen je geen revolutie mee. Bevraag de banden met de grote machtige bedrijven. Soms kom je al meteen op de bestuursagenda. Je geeft het signaal: er zijn meer mensen bezig met dit thema. En dan heb je alleen nog maar een e-mail gestuurd.”
“Er zijn heel veel stapjes, van je uitspreken op sociale media tot een groep starten in jouw wijk die op lokaal niveau dingen gaat veranderen. Mensen onderschatten wat ze teweeg kunnen brengen door een simpele vraag te stellen aan hun universiteit of hun pensioenfonds. En dan niet over welke koffie in de kantine geschonken wordt, daar ontketen je geen revolutie mee. Bevraag de banden met de grote machtige bedrijven. Soms kom je al meteen op de bestuursagenda. Je geeft het signaal: er zijn meer mensen bezig met dit thema. En dan heb je alleen nog maar een e-mail gestuurd.”
Dat klinkt nog heel gezellig. Toch kunnen we niet zonder conflict en burgerlijke ongehoorzaamheid, zeg je.
“Burgerlijke ongehoorzaamheid en activisme hebben heel lang in het verdomhoekje gezeten. Ook binnen onze beweging hebben we met de vrijwilligers discussie over hoe actievoeren in onze strategie past; niet iedereen denkt daar hetzelfde over. Ik had dat beeld van het verdomhoekje ook heel erg toen ik jongerenvertegenwoordiger bij de VN was en zelfs nog toen ik later bij 350 Europe (een organisatie die klimaatcampagnes en -acties organiseert, red.) kwam. Ik zei in het sollicitatiegesprek: ‘Leuk dat jullie dat doen, maar ik ga toch zeker geen actievoeren?’ Ik dacht, dan word ik in een hoek gezet met iemand met linkse dreadlocks waar we niet naar hoeven te luisteren. Maar de geschiedenis leert ons: we kunnen alleen grote veranderingen op gang brengen als we die grens overgaan, richting burgerlijke ongehoorzaamheid. Pas toen ik doorhad dat activisme en actievoeren onderdeel is van een bredere campagnestrategie om machtsverhoudingen uit te dagen en je doel te kunnen bereiken, was ik om.”
“Burgerlijke ongehoorzaamheid en activisme hebben heel lang in het verdomhoekje gezeten. Ook binnen onze beweging hebben we met de vrijwilligers discussie over hoe actievoeren in onze strategie past; niet iedereen denkt daar hetzelfde over. Ik had dat beeld van het verdomhoekje ook heel erg toen ik jongerenvertegenwoordiger bij de VN was en zelfs nog toen ik later bij 350 Europe (een organisatie die klimaatcampagnes en -acties organiseert, red.) kwam. Ik zei in het sollicitatiegesprek: ‘Leuk dat jullie dat doen, maar ik ga toch zeker geen actievoeren?’ Ik dacht, dan word ik in een hoek gezet met iemand met linkse dreadlocks waar we niet naar hoeven te luisteren. Maar de geschiedenis leert ons: we kunnen alleen grote veranderingen op gang brengen als we die grens overgaan, richting burgerlijke ongehoorzaamheid. Pas toen ik doorhad dat activisme en actievoeren onderdeel is van een bredere campagnestrategie om machtsverhoudingen uit te dagen en je doel te kunnen bereiken, was ik om.”
“Pas toen ik doorhad dat actievoeren onderdeel is van een bredere campagnestrategie om je doel te bereiken, was ik om
“Het begint met een nette brief. Dan zet je een petitie op, dan ga je het gesprek aan. Als dat allemaal niet werkt, dan ga je voor de deur staan. We hebben bij ABP nog net niet de deur geblokkeerd. Maar ik ben wel van mening dat dat een nuttige toevoeging zou kunnen zijn. Je bent bang als gek weggezet te worden, maar als je laat zien dat je al die andere stappen ook hebt genomen, dat je een hele nette gesprekspartner bent die alle feiten op een rij heeft en een grote achterban heeft, dan laat je zien dat je niet over je heen laat lopen als je een stap verder gaat. Dan dwing je af dat zo’n partij naar je gaat luisteren.”
En dan wordt er ook geluisterd?
“Wij mochten uiteindelijk bij ABP in de bestuurskamer aanschuiven. Het ene jaar lachen ze je uit, een jaar later zeiden ze ‘door jullie is klimaat een onderwerp geworden bij onze beleidsbeslissingen’. Een gelukzalig moment. En als je kijkt hoe Shell-directeur Marjan van Loon zich steeds vaker moet verantwoorden voor haar kinderfestival Generation Discover, dan zie je dat de macht van Shell aan het afbrokkelen is. Vorig jaar kwamen ze nog weg met ‘we staan hier voor de kinderen en voor de techniek’, een jaar later is het veel moeilijker haar gezicht in de plooi te houden. Want als de gemeente Den Haag de subsidie intrekt, wordt duidelijk dat Shell geen partij is die opkomt voor het gemeenschappelijk belang.”
Liset Meddens (1986) studeerde Milieuwetenschappen en Ontwikkelingsstudies in Wageningen. Daarna was ze jongerenvertegenwoordiger bij de VN om zich daarna aan te sluiten bij de wereldwijde divestment-beweging 350.org, die de financiële banden tussen de publieke sector en de fossiele industrie wil doorsnijden. Ondertussen staat zij aan het hoofd van de Nederlandse aftakking Fossielvrij NL, dat 150 vrijwilligers aanstuurt. Onlangs kreeg Fossielvrij NL 1 miljoen euro van Stichting Doen van de Postcodeloterij.
“Bij de VN realiseerde ik me: hier gebeurt het niet
Je hebt het eerst via de conventionele weg geprobeerd, door als jongerenvertegenwoordiger bij de VN het klimaatbeleid te beïnvloeden.
“Ik ben toen rechtstreeks in de kern van de macht van de politiek gekomen. Dat was een snelle leerschool omdat ik heb gezien wat voor verouderd instituut de VN is, veel te traag voor dit immense probleem. Ik realiseerde me: hier gebeurt het niet. En dan hadden wij nog relatief veel bereikt door een paragraaf over lesprogramma’s over duurzaamheid in een nieuwe VN-tekst toe te voegen. Ik kom steeds terug bij dat beeld dat Joris Luyendijk schetst over het falen van de financiële wereld: de cockpit van het haperende vliegtuig is leeg. Er is niemand die in de gaten houdt wanneer we echt op het punt staan om de mensheid uit te roeien. Het is niet de VN, niet de politiek. Wie zit er in die cockpit? Dat zijn jij en ik. Een schokkende realisatie.”
“Ik ben toen rechtstreeks in de kern van de macht van de politiek gekomen. Dat was een snelle leerschool omdat ik heb gezien wat voor verouderd instituut de VN is, veel te traag voor dit immense probleem. Ik realiseerde me: hier gebeurt het niet. En dan hadden wij nog relatief veel bereikt door een paragraaf over lesprogramma’s over duurzaamheid in een nieuwe VN-tekst toe te voegen. Ik kom steeds terug bij dat beeld dat Joris Luyendijk schetst over het falen van de financiële wereld: de cockpit van het haperende vliegtuig is leeg. Er is niemand die in de gaten houdt wanneer we echt op het punt staan om de mensheid uit te roeien. Het is niet de VN, niet de politiek. Wie zit er in die cockpit? Dat zijn jij en ik. Een schokkende realisatie.”
In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 drong Fossielvrij NL er met een petitie op aan dat er in de politiek over het klimaat gepraat moest worden. Met succes. Hoe gaat het met de cockpit van het ‘groenste kabinet ooit’?
“Eerst het goede nieuws: er is een gesprek over klimaat. Vervolgens heeft het kabinet allerlei ambitieuze reductiedoelen opgesteld waarvan ze de consequenties zelf niet begrijpen en hebben ze hun pijlen gericht op CCS (het afvangen en opslaan van CO2, red.), wat ontzettend kortzichtig is. Om een energietransitie effectief voor elkaar te krijgen, is er ook een andere regering nodig. We gaan dat niet redden met Rutte. Ik schrok onlangs ook van de ongeïnformeerde uitspraken die VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff deed over nieuwe kerncentrales bouwen. Ik snap het ook wel: de kabinetsleden hebben zich tot voor kort nooit verdiept in het klimaat. Het gesprek is er, maar het is nog niet het juiste.”
“Eerst het goede nieuws: er is een gesprek over klimaat. Vervolgens heeft het kabinet allerlei ambitieuze reductiedoelen opgesteld waarvan ze de consequenties zelf niet begrijpen en hebben ze hun pijlen gericht op CCS (het afvangen en opslaan van CO2, red.), wat ontzettend kortzichtig is. Om een energietransitie effectief voor elkaar te krijgen, is er ook een andere regering nodig. We gaan dat niet redden met Rutte. Ik schrok onlangs ook van de ongeïnformeerde uitspraken die VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff deed over nieuwe kerncentrales bouwen. Ik snap het ook wel: de kabinetsleden hebben zich tot voor kort nooit verdiept in het klimaat. Het gesprek is er, maar het is nog niet het juiste.”
“Om een energietransitie effectief voor elkaar te krijgen, is er ook een andere regering nodig
Wat is er mis met hoe het gesprek nu gaat?
“Minder bevoorrechte mensen, de meest financieel kwetsbaren, worden vaak het hardst geraakt door gevolgen van de winning van fossiele brandstoffen, extreem weer en klimaatverandering. Dat zie je wereldwijd, maar ook in Nederland. Kijk maar naar de Groningers, wiens huizen stuk beven. Of de energietransitie ongelijkheid vergroot, is erg afhankelijk van hoe de overheid de maatregelen gaat doorvoeren. Wat je tot nu toe hebt gezien, is dat Rutte & co geadviseerd worden door Shell & co en dat daarmee de burger de dupe is, omdat de maatregelen in het voordeel van grote bedrijven uitvallen. (CE Delft rekende onlangs voor dat de burger 21 keer meer belasting betaalt op gas dan grote bedrijven, en dat de verhouding door het klimaatakkoord in 2021 alleen maar schever wordt, red.) De minder bevoorrechte burgers zouden de eersten moeten zijn die decentraal hun eigen energie kunnen opwekken, niet degenen die nu relatief de meeste kosten hebben.”
“Minder bevoorrechte mensen, de meest financieel kwetsbaren, worden vaak het hardst geraakt door gevolgen van de winning van fossiele brandstoffen, extreem weer en klimaatverandering. Dat zie je wereldwijd, maar ook in Nederland. Kijk maar naar de Groningers, wiens huizen stuk beven. Of de energietransitie ongelijkheid vergroot, is erg afhankelijk van hoe de overheid de maatregelen gaat doorvoeren. Wat je tot nu toe hebt gezien, is dat Rutte & co geadviseerd worden door Shell & co en dat daarmee de burger de dupe is, omdat de maatregelen in het voordeel van grote bedrijven uitvallen. (CE Delft rekende onlangs voor dat de burger 21 keer meer belasting betaalt op gas dan grote bedrijven, en dat de verhouding door het klimaatakkoord in 2021 alleen maar schever wordt, red.) De minder bevoorrechte burgers zouden de eersten moeten zijn die decentraal hun eigen energie kunnen opwekken, niet degenen die nu relatief de meeste kosten hebben.”
Maar die decentrale netwerken van zon en wind, daar krijgen we het nu nog niet warm van in Nederland.
“De overheid geeft veel geld uit aan verzekeringen voor fossiele bedrijven, zodat het veilig blijft om in die bedrijven te investeren. En de fossiele industrie zelf stopt veel geld in het zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden. Zo gaan er enorme bedragen naar het in stand houden van het oude systeem – de fossiele infrastructuur en de machtspositie van Shell & co. Als al dat geld nou eens naar het zoeken naar nieuwe systemen zou gaan, zou het een stuk sneller gaan. Heel veel mensen willen zonnepanelen, maar doen het niet omdat de investering niet duidelijk is, of omdat het financieel nog niet uit kan. Geef hen die zekerheden die nu naar fossiele bedrijven gaan!”
“De overheid geeft veel geld uit aan verzekeringen voor fossiele bedrijven, zodat het veilig blijft om in die bedrijven te investeren. En de fossiele industrie zelf stopt veel geld in het zoeken naar nieuwe olie- en gasvelden. Zo gaan er enorme bedragen naar het in stand houden van het oude systeem – de fossiele infrastructuur en de machtspositie van Shell & co. Als al dat geld nou eens naar het zoeken naar nieuwe systemen zou gaan, zou het een stuk sneller gaan. Heel veel mensen willen zonnepanelen, maar doen het niet omdat de investering niet duidelijk is, of omdat het financieel nog niet uit kan. Geef hen die zekerheden die nu naar fossiele bedrijven gaan!”
Wie gelooft dat we nog maar vijf jaar hebben om de wereld te redden, kan heel mismoedig worden. Dat ben jij niet.
“Wanneer je met een groep op lokaal niveau werkt om het geheel beter te maken, dan geeft dat onwijs veel hoop en energie. Ik wist lang niet of ik wel een nieuwe generatie op de wereld kon zetten. Maar toen we in 2016 met vierduizend mensen de bruinkoolmijn in de Duitse Lausitz-regio helemaal hadden platgelegd, gaf dat zo’n machtig gevoel. De vakantie erna had ik het nog eens met mijn vriend over onze kinderwens. Ik zei: ik geloof dat het wel goed gaat komen. We kunnen.”
“Wanneer je met een groep op lokaal niveau werkt om het geheel beter te maken, dan geeft dat onwijs veel hoop en energie. Ik wist lang niet of ik wel een nieuwe generatie op de wereld kon zetten. Maar toen we in 2016 met vierduizend mensen de bruinkoolmijn in de Duitse Lausitz-regio helemaal hadden platgelegd, gaf dat zo’n machtig gevoel. De vakantie erna had ik het nog eens met mijn vriend over onze kinderwens. Ik zei: ik geloof dat het wel goed gaat komen. We kunnen.”
Verder lezen?
Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?
Word abonnee
- Digitaal + magazine — € 8,00 / maand
- Alleen digitaal — € 6,00 / maand
Terugkerende klant? Klik hier om in te loggen
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen
