Interview

De verrechtsing van de media

Vier (ex)journalisten van de Volkskrant, Trouw en de NOS over onkunde, slordigheid en populisme op de redactie.

Dit artikel krijg je cadeau van OneWorld. Word abonnee
Jeroen Trommelen werkte van 1979 tot 2016 bij de Volkskrant als onderzoeksjournalist. Sindsdien is hij hoofdredacteur van het platform voor onderzoeksjournalistiek, Investico.
“Ik denk dat weinig mensen zullen bestrijden dat de Volkskrant naar rechts is opgeschoven, zoals de hele samenleving dat is. De hoofdredacteur is met een doelbewust beleid op zoek naar rechtse geluiden. Hij hielp bijvoorbeeld de knetterrechtse Martin Sommer in het zadel als reizende commentator. Dat er daardoor feitelijke onjuistheden over bijvoorbeeld klimaat of windmolens in de krant kwamen (zoals ik intern steeds weer naar voren bracht) nam hij op de koop toe. Gaandeweg, kennelijk achteloos, werden steeds meer rechtste en ultrarechtse stemmen opgenomen. Alsof ultrarechtse standpunten óók normaal zijn.

Alsof ultrarechtse standpunten óók normaal zijn

De ‘verrechtsing’ was niet de aanleiding van mijn vertrek. Dat was de baan bij Investico. Maar een paar maanden voor mijn vertrek was er een plenaire redactievergadering van de Volkskrant waar gestemd werd over het nieuwe redactiestatuut. Dat was, in mijn ogen, wél een moment waarop de ‘verrechtsing’ gestalte kreeg. In het oude redactiestatuut, waarvan de originele teksten dateren uit de jaren zestig, stond de doelstelling van de krant omschreven. Kerncitaat was dat de Volkskrant zich ten doel stelde op te komen voor de ‘ontrechten en verdrukten van de samenleving’.”

Fatsoen

“Mooie woorden. Er zijn altijd weer nieuwe groepen in de samenleving die worden ‘ontrecht’ of ‘verdrukt’; en het is een kwestie van goede moraal en fatsoen om daarvoor op te komen. Hoofdredactie, redactieraad en ook de redactie zelf vonden het echter niet meer van belang dat vast te leggen. Het besluit om de tekst te schrappen werd aangenomen met 119 stemmen voor, een blanco en twee tegen. Ik weet niet wie die andere tegenstemmer was – maar ik was er eentje van.

Dat was een vreemde gewaarwording: toen ik bij de krant kwam werken was dat zinnetje een ijkpunt en anker voor journalisten bij de krant. Het omschreef in zorgvuldig gekozen en niet al te algemene bewoordingen waar we voor stonden. Waarom doen we wat we doen. We konden het ook allemaal wel citeren. Nu vonden journalisten dat zinnetje niet meer nodig. De meeste redacteuren zijn op het persoonlijk vlak aardig en sociaal, en bijna niemand stemt rechts. Maar er was iets bijzonders gebeurd: toen ik bij de krant begon vond ik mezelf niet bijzonder links. Ik ben sindsdien ongeveer dezelfde gebleven, maar de wereld is om mij heen veranderd en opeens was ik kennelijk een van de meest linkse personen op de redactie.

Dus: ja, ik betreur de ‘verrechtsing’ van de krant, maar ik kreeg op de redactie ook het gevoel dat ik daarmee tot een kleine minderheid behoorde. Mensen zeiden soms privé moeite te hebben met de nieuwe koers, maar reageerden ook vrij laconiek. Niet iedereen heeft de moed of de behoefte daar tegenin te gaan. En nogmaals: als die baan bij Investico er niet was geweest, had ik nog steeds over deze dingen zitten klagen bij de lunch.”

De stemming over het statuut werd niet als ‘verrechtsing’ opgevat door de redactie. “Het was een modernisering. Het expliciete doel om op te komen voor verdrukten en ontrechten roept vragen op over de onafhankelijkheid en objectiviteit en is een onbruikbaar criterium. Want wie zijn de verdrukten als je schrijft over migratie: de migranten of de mensen die langer moeten wachten op een huurwoning omdat migranten voorrang krijgen?”

Philippe Remarque – hoofdredacteur Volkskrant

Bram Vermeulen, Afrikacorrespondent voor NRC en de NOS en documentairemaker voor de VPRO.
“Ik denk dat er op de redacties waarmee ik werk eerder sprake is van onkunde, dan van onwil. De antennes ontbreken. Omdat de redacties te wit en te weinig divers zijn en er te weinig redacteuren zijn die zich verslikken in hun koffie bij bepaalde koppen of stukken. De correspondenten bij NRC worden voor iedere correspondentendag gevraagd om op te schrijven wat ze van de krant vinden. Ik schrijf ieder jaar dat ik de krant te wit en te eurocentrisch vind in kolommen en columns. Daar was de hoofdredactie het mee eens. Er is echt geprobeerd daar wat aan te doen. Het taalgebruik van de krant is veranderd. Er zijn nieuwe columnisten aangetrokken.

Het is geen onwil, maar onkunde

Misschien niet altijd even overtuigend, maar die wil om te veranderen is er echt. Maar een ander perspectief in de krant krijgen, laten we zeggen: een perspectief uit het zuiden, is nog steeds lastig. Zelfs als je dat probeert, doe je ongewild toch mee aan verkeerde beeldvorming. Ik vertel nu al een tijdje dat de migratie uit Afrika vrijwel is gestopt. De meeste migranten die ik in West-Afrika tegenkom zijn juist op de terugweg omdat de routes naar het noorden zijn geblokkeerd. Maar zelfs als je dat soort reportages maakt, blijft toch het beeld hangen van jonge migranten die naar Europa willen. Je legt het af tegen die uren zendtijd waarin politici maar blijven herhalen dat de grenzen van Europa open zijn en dat we worden overspoeld door massamigratie.”
Anonieme ex-journalist van Trouw (naam bij de redactie bekend).
“Ik ben onder meer gestopt omdat ik een kwaliteitskrant langzaam op zag schuiven naar mee-hijgen. Er is zo’n uitdrukking: in de krant van vandaag zit morgen de vis? Journalisten werken tegenwoordig veel te veel volgens die gedachte. Geen ambacht meer, maar aan de lopende band stukjes tikken. Vandaag een mening in de krant, maakt niet uit wat. Morgen de volgende. Over vaccineren, een ridicuul proefballonnetje van Dijkhoff, de klimaatvisie van Baudet. Niet nadenken. Tikken. Vooral overal aandacht aan besteden, want anders word je misschien afgeschilderd als linkse maffia. Morgen is er weer een krant, dan kan iemand die wel een goed onderbouwd verhaal heeft het later eventueel weer rechtzetten. Meningen en feiten worden steeds vaker als inwisselbaar gepresenteerd. Journalisten en columnisten zijn ook steeds vaker inwisselbaar.

Kranten zijn onderdeel van de amusementsindustrie

De Telegraaf lijkt een actiekrant, met Duk voorop, bovenop de barricades. Maar ook andere kranten doen mee en lijken soms meer onderdeel van de amusementsindustrie dan een waakhond van de democratie. Fatsoenlijke media worden gegijzeld door de populisten. Onsamenhangende flauwekul vol onjuistheden krijgt ruim baan op de opiniepagina’s want flauwekul gaat sneller ‘viral’ dan de waarheid. Door die scoringsdrift staat de kwaliteit van de journalistiek onder druk. En wat ook opvalt: iedereen wordt tegenwoordig journalist genoemd, ook al zijn het gewoon mensen met meningen. Dit soort misbruik van het vak lijkt me funest. Het is een glijdende schaal. Begrijp me niet verkeerd: er zijn nog genoeg heel goede journalisten. Maar dit bezoedelt de hele vakgroep. Ik was meer dan twintig jaar trots dat ik journalist was. Nu ben ik soms heel blij dat ik hier niet meer bij hoor.”

“Kritiek op de media lijkt me volledig toegestaan, dus waarom OneWorld iemand anoniem aan het woord laat snap ik niet. Het beeld dat deze bron schetst van de wijze waarop Trouw en andere kwaliteitskranten werken, lijkt me niet helemaal correct. We investeren juist veel in onderzoeksjournalistiek, in verantwoording van bronnen, we scheiden mening en journalistiek en hebben iedere dag een Verdieping vol stevige achtergrondverhalen.”

Martijn Roessingh – adjunct-hoofdredacteur Trouw

Anonieme redacteur van de NOS (naam bij de redactie bekend).
“De meeste redacteuren beseffen niet welke impact eenzijdige en negatieve beeldvorming van minderheden heeft op de samenleving. Enerzijds heb je redacteuren die redelijk kritiekloos meegaan in de populismestroom en anderzijds heb je de mensen die het rechtse sentiment meer munitie geven. Bij de rechtszaak tegen de ‘blokkeerfriezen’ schreven wij dat de anti-zwarte piet demonstranten ook ‘voor de rechter’ stonden, terwijl zij de gedupeerden waren. En we zijn geneigd om incidenten waar moslims bij betrokken zijn tot terreur te bestempelen als het onderzoek daarnaar nog gaande is.

Deze hijgerigheid en onzorgvuldigheid komt doordat niemand wil dat RTL het eerder heeft. Maar er wordt ook veel rekening gehouden met ‘de boze burger.’ Er is de angst dat de witte, rechtse kiezer ons zal verwijten dingen te verzwijgen als we eerst iets afwachten en uitzoeken. Dat is de groep die ons beticht van ‘linkse propaganda’ zodra we iets positiefs over moslims maken. Dat was vroeger echt anders, nu heeft de boze burger veel macht. En die slaat specifiek aan op asielzoekers en zwarte piet. Over klimaatverandering of de dividendbelasting heeft die minder emoties.

De boze burger heeft veel macht

De leiding wil het midden zijn en geen politieke kleur hebben. Dat leidt er toe dat er geen duidelijk beleid is. Er zijn wel individuen binnen de NOS die tegen verrechtsing en populisme in gaan, maar dat is een gevecht. Redacteuren leggen het vaak af tegen de chefs en de eindredacteuren. Die zijn allemaal wit en veelal man. Als een progressieveling de leiding heeft, merk je dat meteen. Dan komen Marokkanen ook wel eens in beeld als deskundigen of artsen en niet alleen als criminelen en terroristen.

Het besef dat we als organisatie te wit zijn is er wel. Er zijn diversiteitstrainingen, maar die zijn te slap. Er worden geen vragen gesteld als: Wat heb je zelf gedaan om mensen met een migratieachtergrond anders in beeld te brengen? Dus niemand voelt zich aangesproken. Er zijn ook goeie mensen met een migratieachtergrond bij gekomen, maar niet één programma van de publieke omroep heeft een eindredacteur of chef die niet wit is. Zij bepalen wat er in een uitzending komt.”

Hoofdredacteur Marcel Gelauff zegt zich niet te herkennen in bovenstaand beeld. “Cruciaal in ons denken als publieke nieuwsvoorziening is dat we zelf als redactie over nieuwsfeiten geen mening hebben. Wij lopen qua personeelsbeleid voorop in het streven naar pluriformiteit. De stelling over de diversiteitstrainingen is echt onjuist: op de redactie en in nieuwsgesprekken bediscussiëren wij regelmatig wat wij doen om mensen met een migratieachtergrond anders in beeld te brengen. We hebben overigens meer vrouwelijke chefs dan mannelijke.”

Marcel Gelauff – hoofdredacteur NOS

Polarisatie als product

Ik wil dat OneWorld blijft bestaan

AbonneerDoneer

Verder lezen?

Rechtvaardige journalistiek verdient een rechtvaardige prijs.
Maak jij OneWorld mogelijk?

Word abonnee

  • Digitaal + magazine  —   8,00 / maand
  • Alleen digitaal  —   6,00 / maand
Heb je een waardebon? Klik hier om je code in te vullen

Factuurgegevens

Je bestelling

Product
Aantal
Totaal
Subtotaal in winkelwagen  0,00
Besteltotaal  0,00
  •  0,00 iDit is het bedrag dat automatisch van je rekening wordt afgeschreven.

Lees je bewust met OneWorld en draag bij aan een rechtvaardige wereld.

Dat kan al vanaf 6 euro per maand

Ontvang onze beste verhalen in je mailbox

Volg ons