Singer-songwriter Naaz: ‘Ik mocht niet te Midden-Oosters zijn, als ik een groot publiek wilde’

“In mijn vorige carrière…” Veel verhalen van Naaz beginnen met die woorden. De 25-jarige singer-songwriter heeft vele tours, hits en levens achter de rug. Begin dit jaar verscheen haar album Never Have I Ever, na ruim drie jaar afwezigheid. Het verhaal achter haar comeback leest als een epos: een strenge opvoeding, jarenlang gepest, een ernstig auto-ongeluk dat alles veranderde, de weg naar roem, langdurig misbruik, een niet geheel vrijwillig huwelijk en nu: eindelijk vrijheid. Het eerste nummer van het album heet just try again <3. “Ik ging het gewoon opnieuw proberen.”

Ze doet haar verhaal in haar woonkamer in Amsterdam-West, kop thee in de hand, roze sloffen op de vloer, met een half oog op haar spelende kat en hond. Ze mag dan eindelijk de vrijheid hebben om te feesten, daten, drinken of noem maar op – na het allemaal geprobeerd te hebben, kwam ze tot de conclusie dat ze een huismus is. “Maar dit keer is het mijn eigen keuze.”

Vorig jaar tourde ze door Europa. “Het was amazing, het publiek was zo toegewijd. In mijn vorige carrière voelde ik me vooral een tienerster, nu meer een kunstenaar.” Het grote verschil is dat ze nu niet meer onder een platenlabel, maar als onafhankelijk artiest werkt. Aanstekelijke popmelodieën die ze achteraf te ‘simpel’ noemt, maakten plaats voor een experimentele mix van electrobeats, akoestische muziek, hiphop-invloeden en Koerdische melodieën. Of in haar woorden: ‘alt-rock-MENA-shit’ [annotatie]MENA staat voor de Engelse vertaling van Midden-Oosten en Noord-Afrika: Middle East & North Africa[/annotatie]. Haar Koerdisch-Iraakse ouders ontvluchtten Irak tijdens de Golfoorlog (1990-1991).

Het afgelopen jaar kende veel mijlpalen voor Naaz. In juli stond ze in het voorprogramma van zangeres Lana Del Rey in de Ziggo Dome, na een brutale actie: ze stuurde de concerthal zélf een berichtje, nog geen week voor het optreden, dat ze ‘de perfecte artiest’ zou zijn om de show van haar idool te openen. In oktober maakte Naaz bekend dat haar nieuwste album in de voorselectie van de Grammy-nominatie voor Best Alternative Music Album was beland en het nummer Kche Baralla overwogen werd als Best Song for Social Change. Dat betekent dat professionals uit de muziekindustrie haar als kandidaat hebben aangedragen. Op sociale media deelde ze haar ongeloof: ‘Een Koerdische onafhankelijke artiest uit een vluchtelingengezin in Nederland wordt erkend door de Grammy’s!’

Tekst gaat verder onder de video.

Vrouwenrechten

Nu ze niet meer hoeft te dansen naar de pijpen van een platenlabel, is er ruimte voor alles wat ze niet mocht. Zoals het omarmen van haar Koerdische roots en zich politiek uitspreken. “Ik kreeg vaak te horen dat ik niet te Midden-Oosters moest zijn; dat was niet relatable voor het publiek. De doelgroep die ik daarmee zou aanspreken komt niet naar concerten, want dat mag niet van hun ouders. Weet ik veel.” Als ze op sociale media iets postte dat hintte op politieke betrokkenheid, werd ze daarop aangesproken.

Deze keer houdt ze zich niet stil. Sinds haar comeback heeft ze vier Koerdische nummers uitgebracht en is haar muziek doordrenkt van politieke lading. Op sociale media spreekt ze zich uit voor mensenrechten in Koerdistan, Iran, Palestina, voor de rechten van vluchtelingen en bovenal voor vrouwen – altijd voor vrouwen. “Na alles wat ik heb meegemaakt, ligt daar voor mij de focus.”

Tekst gaat verder onder afbeelding.

Haar ‘vorige carrière’ begon als 16-jarige bij Holland’s Got Talent. Ze auditeerde met een zelfgeschreven nummer dat menig kijker kippenvel bezorgde en vertelde hoe ze jarenlang werd gepest op school. Ze kreeg het zwaar te verduren omdat ze er ‘anders’ (Midden-Oosters) uitzag en keerde steeds meer in zichzelf. Liedjes schrijven – wat ze als klein meisje al deed – vormde een uitlaatklep.

Pas echt bekend werd ze tussen 2017 en 2019, toen ze bij platenlabel Top Notch een aantal singles en EP’s uitbracht, waaronder Bitz of Naaz. Ze won twee Edisons, deed tours en werd gezien als aanstormend talent. Het leek een succesverhaal: een jong meisje dat ondanks een pestverleden en een strenge opvoeding haar dromen waarmaakt. “Maar vanbinnen ging ik door een hel.”

Al die jaren dat haar ouders haar probeerden te beschermen tegen de grote, boze wereld, bleken niet voor niets. “Alles waar ze bang voor waren, heb ik meegemaakt”, zei ze in een documentaire van VPRO 3voor12. Bij de release van het album onthulde ze de reden dat ze plotseling uit de spotlight was verdwenen: ze was mentaal kapot na jarenlang misbruik, van haar 16e tot haar 21e, in de muziekindustrie. Emotioneel, fysiek en financieel misbruik noemt ze het – en daar wil ze verder niet over uitweiden. “Om mezelf te beschermen, en mijn ouders.

Naaz maakte er nooit een geheim van dat ze uiterst beschermd is opgevoed: ze mocht niet buitenspelen of make-up dragen. Ze mocht zelfs amper naar buiten zonder mannelijke begeleiding, dus een leven als muzikant kon ze wel vergeten. Maar toen Naaz vijftien was, kregen haar ouders een ernstig auto-ongeluk. Het had hun einde kunnen zijn, maar ze overleefden het zonder ernstige verwondingen. “Dat heeft ze wakker geschud. Daarvoor hing er altijd zo’n zware energie, ze zaten heel diep in hun trauma’s – van de oorlog, het vluchten. Een paar weken na het ongeluk zag ik mijn ouders voor het eerst glimlachen! Ze speelden muziek, alles werd gezelliger. En ik kreeg ineens veel meer vrijheid.” Dus mocht ze de studio in, hoewel ze nog lang werd vergezeld door haar broer.

Achteraf heeft ze gemengde gevoelens over de manier waarop het verhaal over haar opvoeding werd uitgemeten in de media. “Het was echt de it-story [droom-scenario, red.], ik vond het oncomfortabel. Zeker omdat ik nog bij mijn ouders woonde.” Maar het was wel de waarheid, zegt ze. “En iets wat veel meiden as we speak meemaken. Het hangt af van de framing: destijds werd mijn verhaal gebruikt om te laten zien hoe evil Midden-Oosterse ouders zijn. Nu ik onafhankelijk ben, is het meer een empowermentverhaal: kijk eens hoe sterk vrouwen zoals ik zijn.”

Momenteel heeft ze een ontzettend goede band met haar ouders, die haar nieuwe album – vooral de Koerdische nummers – hebben grijsgedraaid. Aan het einde van het nummer Azadî, wat ‘vrijheid’ betekent, is haar moeders stem te horen: ‘Naaz, je bent echt goed geworden. Het maakt mij en papa echt blij dat je zegt: Ik ben een Koerd en ik kan dingen doen, ik kan koken en ik maak muziek en ik kan alles doen, en ik ben trots op waar ik vandaan kom.’

Eind 2019 stapte ze uit de muziekindustrie, toen ze mentaal niet meer kon. Met wat overgebleven geld wist Naaz haar contracten af te kopen en ze ontsloeg haar team. Ze was vrij – en toch ook niet. Rond dezelfde periode ontdekten haar ouders haar geheimen: het misbruik en dat ze een vriendje had. “Mijn ouders wilden alles verhullen met een huwelijk. Mijn vriend en ik waren pas een paar maanden samen, en opeens waren we getrouwd. Dat was heel vreemd en zwaar.” Ze trok zich terug met man en hond en schreef zich in voor een opleiding dierenverzorger. Maar vanbinnen was de rust ver te zoeken; het huwelijk zou nog geen twee jaar standhouden.

Angst en onrust

Het nummer disappear, disappoint gaat over die periode. ‘This is not my voice, not the way I talk. Not my natural hair, not the way I walk.’ “Het gaat over de angst dat je jezelf verlaat. Die periode was ik zo onrustig; elke paar maanden had ik een ander kapsel, een andere stijl, andere vrienden. Ik wilde een ander zijn.”

Het nummer begint als een bucketlist en eindigtals een afscheid: ‘I’m interested in a lot of things, but none of them seem to be you; I’m interested in a lot of places, but none of that seems to be here.’ Kort daarna scheidde ze van haar man. Ze verhuisde naar Amsterdam en begon haar bucketlist af te werken: met huisgenoten samenwonen, feesten, de kroeg in en daten met wie ze maar wilde.

En: spontaan op de trein stappen naar Berlijn om een paar weken met haar producer in de studio door te brengen. Daar schreef ze subliminal message, een van haar favoriete nummers. “Een zin waar ik heel trots op ben is: ‘Don’t think about their facial expressions, when you say something that ain’t a question.’ Als je iets te zeggen hebt, zég het gewoon, fuck hun reactie.” Met haar nieuwe muziek ging ze op zoek naar een nieuwe manager; dit keer zou ze alles op haar manier doen.

Jin, Jiyan, Azadî

Toen ze net gescheiden was, bracht Naaz tijd door bij een vriendin: de Iraans-Koerdische filmmaker Beri Shalmashi. Bij haar leerde Naaz voor het eerst de Koerdische cultuur waarderen: de belangrijke rol van vrouwen in Koerdistan, de vrouwelijke peshmerga (Iraaks-Koerdische strijdkrachten die onder meer tegen IS vochten, met vrouwen in de frontlinie) en de Koerdische strijdkreet Jin, Jiyan, Azadî (vrouw, leven, vrijheid). De betekenis: zolang de meest onderdrukte groep binnen een samenleving niet vrij is – minderheden zoals de Koerden, maar daarbinnen óók vrouwen – is niemand vrij.

“Als ik eerlijk ben, was ik nooit trots op waar ik vandaan kom. Ik dacht dat het Midden-Oosten een en al onderdrukking was”, zegt Naaz. “Beri legde me uit dat ik niet onderdrukt ben, maar gewoon een diasporakind van ouders met trauma’s, zoals veel vluchtelingen – ‘maar die dingen zijn niet ‘mijn cultuur’.” Kort daarna besloot ze in het Koerdisch te schrijven: het werd het nummer Azadî, over de kracht van vrouwen. Dat ging niet zonder moeite. “Normaal gesproken schrijf ik een track in twintig minuten, hier deed ik een dag over. Ik heb zelfs gehuild omdat het me niet lukte om oosterse melodieën te schrijven.” Ze was onbekend met de Arabische of Midden-Oosterse toonladders, die wezenlijk anders zijn dan de westerse. “Ook de tekst bleek lastig: ik spreek twee verschillende dialecten Koerdisch die moeilijk te combineren zijn.” Inmiddels heeft ze het onder de knie en hebben Koerdische nummers zelfs haar voorkeur.

Azadî was amper uit en de leus Jin, Jiyan, Azadî was plotseling wereldwijd te horen: het werd de slogan van de door vrouwen gedreven protestbeweging in Iran. Aanleiding was de dood van de Iraans-Koerdische Jina Mahsa Amini. De wereld leerde haar kennen als Mahsa Amini, zonder Jina ervoor, want veel Koerdische namen zijn in Iran verboden. “In het nummer zing ik: ‘Ze zullen nooit je echte naam zeggen.’ Dat was zó vreemd, want dit was nog niet eens gebeurd toen ik het nummer schreef.” Zo werd Azadî onbedoeld een protestsong – bij optredens grijpt ze vaak de kans om aandacht te vragen voor vrouwen in Iran, in Koerdistan en waar ook ter wereld.

Tekst gaat verder onder de afbeelding.

Ze vindt het zonde dat veel grote artiesten wordt opgedragen zich stil te houden op politiek vlak. “De angst is dat bedrijven niet meer met je willen werken vanwege je uitlatingen”, vertelt ze. “Al die grote artiesten, ik heb geen idee waar ze voor staan. Het erge is dat zelfs spreken over mensenlevens als politiek wordt bestempeld. Ten tijde van de aardbevingen in Turkije en Marokko (februari en september 2023, red.) postte bijna niemand iets!”

Naaz daarentegen weet niet meer van ophouden. Het Koerdische nummer Kche Baralla komt op voor de vele vrouwen – onder wie zijzelf – die voor ‘baralla’ zijn uitgemaakt. “Dat betekent eigenlijk hetzelfde als ‘kech’. Letterlijk ‘losbandig’, maar het wordt als scheldwoord gebruikt. In het nummer zing ik: ‘Jij vindt mij een baralla, maar ik ben gewoon vrij.’” Ze vergelijkt zichzelf met een berg wiens echo je nooit kunt inhalen, hoe hard je ook schreeuwt. “Je kunt mij nooit raken.”

Die metafoor is niet uit de lucht gegrepen. Bergen staan centraal in de Koerdische geschiedenis en cultuur: no friends but the mountains, wordt ook wel gezegd. Daarom zijn op haar albumcover, waarop Naaz als vogelverschrikker poseert in een Nederlands landschap, bergen geschetst door haar vader. “In Irak was hij kunstenaar, maar zoals veel vluchtelingen moest hij hier een nieuw leven starten. Ik zei: ‘Eens een kunstenaar, altijd een kunstenaar.’”

Impact op de muziekindustrie

Haar muziek mag dan barsten van de maatschappelijke lading, ze is zelden tégen individuen. Niemand krijgt de schuld en echte boosheid laat ze weinig zien. Een bewuste keuze? “Zeker. Ik zie het nut er niet van in om boos te blijven. Toen ik gepest werd, bad ik voor het meisje dat mij pestte. Ik wilde dat het goed kwam met haar, zodat zij dit andere mensen niet zou aandoen.” En ook toen ze eind 2019 haar team ontsloeg, dacht ze: “Ik hoop dat jullie ooit inzien wat jullie verkeerd deden en dit je naasten niet aandoen.”

Ze is er zeker van dat haar verhaal over onafhankelijkheid als artiest impact heeft gehad – zeker in combinatie met de onthullingen over misbruik in de muziekindustrie afgelopen jaren. “Er is iets aan het verschuiven. Daders durven minder snel over de schreef te gaan, omdat ze weten dat mensen hun bek opentrekken.”
 
Een langere versie van dit artikel verscheen in december 2023 in OneWorld Magazine.